Brzoska Zbigniew

Zbigniew Brzoska. (Źródło: ”Problemy rozwoju śmigłowca BŻ-1 Gil”. Polska Technika Lotnicza Materiały Historyczne nr 7/2004).

Zbigniew Stanisław Brzoska urrodził się 27.09.1916 r. w Warszawie jako syn Leona Lucjana, inż. przemysłu drzewnego i Walentyny z d. Drabich. Do 1926 r. uczęszczał do szkoły podstawowej Z. Rontalerowej w Warszawie. W 1934 r. zdał maturę w Państwego Gimnazjum Realnym im. J. Lelewela w Warszawie. W tym roku rozpoczął studia na Oddziale Lotniczym Wydziału Mechnicznego Politechniki Warszawskiej, w okresie studiów był członkiem luventus Christiana. W 1937 r. przeszedł przeszkolenie szybowcowe, uzyskując kat. B pilota szybowcowego w Sokolej Górze k. Krzemieńca. W roku akademickim 1936/1937 pracował dodatkowo w Laboratorium Wytrzymałości Materiałów u prof. M. T. Hubera na Politechnice Warszawskiej. Od kwietnia 1938 do września 1939 r. równolegle ze studiami pracował w Biurze Studiów Wytwórni Płatowców Nr 1 PZL Okęcie- Paluch, jako młodszy konstruktor działu obliczeń, przy projekcie aerodynamicznym i wytrzymałościowym samolotu myśliwskiego PZL-45 ”Sokół”, w zespole inż. Kazimierza Korsaka.

We wrześniu 1939 r. ochotniczo zgłosił się do WP i wziął udział w ewakuacji Bazy Lotniczej Nr 3 na południowy-wschód kraju. W październik u 1939 r. powrócił do Warszawy, gdzie do Powstania Warszawskiego pracował jako monter i ślusarz w warsztatach prywatnych, głównie przy remoncie obrabiarek do drewna. Równocześnie w latach 1940- 1942 prowadził prace teoretyczne i doświadczalne w Laboratorium Wytrzymałości Materiałów u prof. M.T. Hubera na terenie Politechniki Warszawskiej.

W 1942 r. uzyskał na tajnej Politechnice Warszawskiej dyplom inż. mech., wydany w 1945 r. W 1942 r. otrzymał temat rozprawy doktorskiej, którą opracował w Iatach 1942- 1945. W Iatach 1941- 1944 brał udział w pracach konspiracyjnego Instytutu Technicznego Lotnictwa (kryptonim Dural) KG AK, opracowując opisy i instrukcje obsługi niemieckich płatowców i silników lotniczych oraz plan odbudowy i uruchomienia polskiego przemysłu lotniczego po zakończeniu wojny. W latach okupacji hitlerowskiej inżynierowie Stefan Waciórski, Zbigniew Brzoska i Kazi­mierz Szałwiński opracowali projekt turbinowego silnika lotniczego. W celu przeprowadzenia prób, w Zakładzie Przyrządów Precyzyjnych inż. A. Maksymowicza przy ul. Wroniej, przed wybuchem Powstania Warszawskiego wykonano łopatki do turbiny tego silnika. Projekt koncep­cyjny tego silnika prawdopodobnie po wojnie sprzedano nieoficjalnie francuskiej wytwórni silników Turbomeca. Podczas Powstania Warszawskiego 6 .08.1944 r. został wywieziony z Warszawy. Uciekł z transportu i przebywał w Zalesiu Górnym do stycznia 1945 r.

W kwietniu 1945 r. podjął pracę w Społecznym Przedsiębiorstwie Budowlanym w Warszawie jako monter w bazie remontowej samochodów. W sierpniu 1945 r. podjął pracę w Ministerstwie Przemysłu i Handlu, organizując wraz z inż. Kazimierzem Szałwińskim (zgodnie z planami Duralu KG AK) Instytut Techniczny Lotnictwa (początkowo z siedzibą na Politechnice Warszawskiej, a od 1946 r. na Okęciu) podległy Centralnemu Zarządowi Przemysłu Zbrojeniowego. W Iatach 1945- 1946 był zastepcą szefa Instytutu, a w Iatach 1946- 1955 kierownikiem Działu Wytrzymałościowo-Konstrukcyjnego Instytutu. Opracował generalne koncepcje laboratorium: wytrzymałościowego, statyki konstrukcji i analizy naprężeń oraz tuneli aerodynamicznych o średnicach 1,5 m i  0,5 m.

W Instytucie (przemianowanym w 1948 r. na Główny Instut Lotnictwa, a w 1952 r. na Instytut Lotnictwa- IL) sprawdzał obliczenia wytrzymałościowe wszystkich prototypów polskich samolotów i szybowców. W 1947 r. rzucił myśl zbudowania w Polsce śmigłowca (BŻ-1 GIL) biorąc udział w jego konstruowaniu i wykonując jego obliczenia wytrzymałościowe. Do śmigłowca GIL dał koncepcję dynamicznego eliminatora drgań (tłumika) działającego na zasadzie whadłowego zawieszenia dodatkowych mas. Podobne rozwiązanie zastosowano w USA, Anglii i Francji 20 lat później. W 1948 r. prof. Zbigniew Brzoska oraz inż. Ryszard Orłowski opracowali w Instytucie Lotnictwa koncepcję rotodyny, czyli hybrydy samolotu i  wiatrakowca. Ten sam zespół konstruktorów opracował projekt doświadczalnego modelowego obiektu latającego ze składanym wirnikiem. Pracę w IL zakończył w 1955 r. Od 1964 r. do 1987 r. był członkiem Rady Naukowej IL a w Iatach 1969- 1985 konsultantem.

Od 1.02.1946 r. do 1.09.1946 r. pełnił obowiązki adiunkta prof. W. Wierzbickiego na Wydziale Inżynierii Politechniki Warszawskiej i zorganizował Laboratorium Wytrzymałości Materiałów Wydziału Inżynierii. 25.06.1946 r. obronił pracę doktorską z wytrzymałości materiałów (wytrzymałości powłoki cylindrycznej) u prof. M.T. Hubera na Politechnice Gdańskiej. We wrześniu 1946 r. objął stanowisko prof. Wytrzymałości Materiałów i Statyki Lotniczej w Szkole Inżynierskiej im. H. Wawelberga i S. Rotwanda w Warszawie, prowadząc wykłady i laboratorium z tych przedmiotów, aż do połączenia Szkoły z Politechniką Warszawską w 1951 r.

Od września 1947 r. jako asyst, a następnie adiunkt prowadził na Wydziale Mechanicznym Politechniki Warszawskiej wykłady ze statyki lotniczej oraz Laboratorium Wytrzymałości Materiałów. W 1951 r. po połączeniu Szkole Inżynierskiej z Politechniką Warszawską został zastępcą prof. i kierownikiem Katedry Wytrzymałości Konstrukcji Lotniczych na Wydziale Lotniczym, a w 1954 r. prof. nadzw. Był dwukrotnie dziekanem Wydziału Lotniczego (1956- 1960). W 1962 r. został prof. zwyczajnym. W Iatach 1960- 1970 kierownikiem Katedry Wytrzymałości Materiałów i Konstrukcji, a w Iatach 1970- 1986 Zakładu Wytrzymałości Materiałów i Konstrukcji (do 1975 r. w Instytutu Mechaniki Stosowanej, a od 1975 r. w Instytutu Techniki Lotniczej i Mechaniki Stosowanej- Wydziału Mechanicznego Energetyki i Lotnictwa). Na Wydziale Lotniczym oraz Mechnicznym Energetyki i Lotnictwa prowadził wykłady i ćwiczenia z wytrzymałości materiałów oraz wytrzymałości konstrukcji lotniczych, teorii sprężystości i plastyczności, stateczności, kształtowania konstrukcji, mechaniki pękania, statyki konstrukcji przestrzennych tj. cienkościennych i prętowych (na Wydziale Mechaniczno- Konstrukcyjnym) i statyki konstrukcji pojazdów (na Wydziale Maszyn Roboczych i Pojazdów), laboratoria, projekty przejściowe i prace dyplomowe. Był promotorem prac doktorskich. Jego uczniami byli profesorowie i docenci wytrzymałości materiałów Henryk Frąckiewicz, Witold Gutowski, Andrzej Jaworski, Stanisław Lukasiewicz, Wojciech Szczepiński, Jacek Stupnicki, Zdzisław Tereszkowski, Marek Żochowski. W Iatach 1972- 1977 był kierownikiem Studium Doktoranckiego Politechniki Warszawskiej. W Iatach 1981- 1984 przewodniczył Senackiej Komisji Spraw Dydaktyki i Kierunków Studiów. Jako pierwszy w kraju prowadził wykłady ze statyki konstrukcji przestrzennych, wpływając m.in. na racjonalne kształtowanie dźwigów budowlanych. Był członkiem (1950- 1956) i przewdniczącym (1956- 1962) Komisji Programowych Wydziałów Mechanicznych Minnisterstwa Oświaty i Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego. Pod jego kierunkiem były tworzone plany i programy studiów wszystkich wydziałów mechanicznych politechnik i szkół inżynieryjnych w kraju. Był twórcą potokowego systemu studiów. W Ministerstwie Szkolnictwa Wyższego uczestniczył w pracach Komisji Podręcznikowej i Komisji Wyjazdów Zagranicznych oraz Zespołu Dydaktyczno- Wychowawczego. Otrzymał szereg nagród Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego I stopnia.

W Iatach 1956- 1962 w IV Wydziale PAN był kierownikiem Zakładu Podstaw Konstrukcji Maszyn, prowadząc prace z dynamiki przekładni zębatych oraz wytrzymałości i stateczności konstr., a w Iatach 1962- 1963 kierował Zakładem Teorii Konstrukcji Maszyn w Instytucie Podstawowych Problemów Technicznych PAN.

W 1964 r. został wybrany członkiem korespondencyjnym PAN, a w 1983 r. członkiem rzeczywistym. Był zastępcą przewdnczącego Komitetu. Mechaniki Stosowanej PAN (1960- 1965), zastępcą przewdniczącego Komitetu Budowy Maszyn PAN (1963- 1968), członkiem (od 1956 r.) i zastępcą przewodniczącego Komitetu Podstaw Konstrukcji i Technologii Maszyn PAN (1968- 1971). Był członkiem Komitetu Mechaniki i Fizyki Ośrodków Ciągłych PAN. Od 1982 r. był członkiem zwykłym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Był współzałożycielem, wiceprezesem (1963- 1969), prezesem  (1969- 1971) i członkiem honorowym (od 1978 r.) Polskiego Towarzystwa Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Astronautycznego. Brał udział w Kongresach Mechaniki Stosowanej w Londynie (1948 r.) i Moskwie ( w latach 1964 i 1968) oraz Kongresach Astronautycznych w Bułgarii (1962 r.) i Grecji (1965 r.). Prowadził 8 sympozjów doświadczalnych badań w zakresie mechaniki ciała stałego. W latach 1972- 1984 był redaktorem Archiwum Budowy Maszyn. W latach 1948- 1949 był wiceprezesem Związku Polskich  Inżynierów Lotnictwa (będącego Sekcją Lotniczą SIMP). Był członkiem Society of Experimental Stress Analysis (USA). Był autorem 20 prac naukowych, w tym podręczników akademickich: Statyka lotnicza (Warszawa 1950), Wytrzymałość materiałów - przewodnik metodyczny, wraz z J. Leyko, (Warszawa 1956), Statyka i stateczność konstrukcji prętowych i cienkościennych (Warszawa 1961, 1965), Wytrzymałość materiałów (Warszawa 1972, 1974, 1983).

Zasadniczym dorobkiem Brzoski było wprowadzenie do polskiego przemysłu lotniczego nowoczesnych metod obliczeń wytrzymałości konstrukcji cienkościennych (płyt i powłok) oraz prętowych (kratownic), których był współtwórcą. Był konsultantem rozwiązań konstrukcyjno- wytrzymałościowych wielu polskich samolotów, śmigłowców i szybowców. Opracował metodę przeprowadzania prób statycznych za pomocą układu krążków (1952 r.), oraz koncepcję badań zmęczeniowych skrzydeł samolotu (1964 r.). Metody obliczeniowe opracowane dla lotnictwa przenosił do innych dziedzin przemysłu. W 1953 r. przyczynił się do zbudowania pierwszego w Polsce samonośnego nadwozia autobusu SAN, wykonując dużą część obliczeń. Opracował pionierskie w naszym kraju koncepcje konstrukcji samonośnych pasażerskich wagonów kolejowych (1954 r.) oraz cystern kolejowych, wagonów do przewozu materiałów sypkich i węglarek. Prowadził oryginalne badania zmęczeniowe ram motocykli Sokół (1958- 1969), usuwając ich wady. Opracował pionierskie u nas konstrukcje, cienkościenne (z rur) żurawi budowlanych i pokładowych morskich, suwnic i przesuwnie wagonowych. Opracował konstrukcje wysięgnika blachownicowcgo do dźwigów samojezdnych, podwozia o dwóch belkach wzdłużnych, tłumika drgań sprężyn śrubowych.

Był wieloletnim doradcą Centralnego Ośrodka Badań i Rozwoju Techniki Kolejowej, konsultantem Toruńskich Zakładów Urządzeń Okrętowych „Towimor” w Toruniu, członkiem Zespołu Usług Technicznych NOT i współpracownikiem Ośrodka Rzeczoznawstwa i Postępu Technologicznego SIMP. Był konsultantem Fabryki Samochodów Osobowych na Żeraniu w sprawie obliczeń nadwozia samochodu Syrena 110 (1965 r.) i Jelczańskich Zakładów Samochodowych w sprawie konstrukcji ramy nośnej samochodu specjalnego (1965 r.). Był członkiem Rady Naukowej OBR Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego- Mielec. Rady Naukowej OBR Taboru Kolejowego i Rady Naukowej Instytutu Inżynierii Materiałowej PAN. Był twórcą 9 patentów. Na emeryturę przeszedł 30.09.1986 r.

Cechowała go rozległa wiedza techniczna i humanistyczna, daleko wybiegająca poza jego specjalność. Wykładał przystępnie, ze swobodą i dowcipem, posługując się znakomitą pamięcią (m. in. w pamięci logarytmował, dokonywał działań matematycznych i odlogarytmowywał). Miał talent dydaktyczny, był życzliwym wychowawcą i wnikliwym psychologiem.

W latach 1949- 1956 wyróżniał się odwagą cywilną w bronieniu bezpartyjnych specjalistów lotniczych a jako prof. i dziekan nie ulegał naciskom zewnętrznym i bronił spraw studentów. Bezkompromisowo dbał o dobro polskiej techniki i studiów technicznych. Był bezpartyjny.

Za swą działalność był odznaczony Srebrnym Krzyżem Żasługi (1946 r.), Medalem X- łecia PRL (1959 r.), Krzyżem Kawalerskim OOP (1957 r.), Medalem XXX- lecia PRL (1974 r.), Krzyżem Oficerskim OOP (1976 r.) oraz odznaką Zasłużonego Pracownika IL (1971 r.) i Zasłużonego Nauczyciela PRL (1979 r.).

Zmarł 9.05.1987 r. w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim.

W 1939 r. ożenił się z Joanną z d. Kachan, z którą miał córki: Barbarę (ur. 1940 r.), Joannę (ur. 1941 r.), Martę (ur. 1945 r.) i Bronisławę (ur. 1951 r.).

Konstrukcje:
Brzoska-Orłowski rotodyna, 1948, projekt rotodyny (hybryda samolotu i wiatrakowca).
BŻ-1 "Gil" (SP-GIL, GIL), 1950, śmigłowiec doświadczalny.
Doświadczalny modelowy obiekt latający ze składanym wirnikiem, projekt obiektu latającego ze składanym wirnikiem.

Galeria

  • Dr Zbigniew Brzoska i inż. Tadeusz Chyliński przy śmigłowcu BŻ-1 ”GIL” podczas pierwszego pokazu publicznego śmigłowca. (Źródło: ze zbiorów Rafała Chylińskiego).

Źródło:

[1] Praca zbiorowa ”Konstrukcje lotnicze Polski Ludowej”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1965.
[2] Glass A. "Niezrealizowane koncepcje Instytutu Lotnictwa". Polska Technika Lotnicza. Materiały Historyczne nr 45 (8/2008).
[3] Glass Andrzej, Kubalańca Jerzy "Polskie konstrukcje lotnicze". Tom 5. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2013.
[4] „Problemy rozwoju śmigłowca BŻ-1 Gil”. Polska Technika Lotnicza Materiały Historyczne nr 7/2004.
blog comments powered by Disqus