Brzoska Zbigniew
Zbigniew Stanisław Brzoska urrodził się 27.09.1916 r. w Warszawie jako syn Leona Lucjana, inż. przemysłu drzewnego i Walentyny z d. Drabich. Do 1926 r. uczęszczał do szkoły podstawowej Z. Rontalerowej w Warszawie. W 1934 r. zdał maturę w Państwego Gimnazjum Realnym im. J. Lelewela w Warszawie. W tym roku rozpoczął studia na Oddziale Lotniczym Wydziału Mechnicznego Politechniki Warszawskiej, w okresie studiów był członkiem luventus Christiana. W 1937 r. przeszedł przeszkolenie szybowcowe, uzyskując kat. B pilota szybowcowego w Sokolej Górze k. Krzemieńca. W roku akademickim 1936/1937 pracował dodatkowo w Laboratorium Wytrzymałości Materiałów u prof. M. T. Hubera na Politechnice Warszawskiej. Od kwietnia 1938 do września 1939 r. równolegle ze studiami pracował w Biurze Studiów Wytwórni Płatowców Nr 1 PZL Okęcie- Paluch, jako młodszy konstruktor działu obliczeń, przy projekcie aerodynamicznym i wytrzymałościowym samolotu myśliwskiego PZL-45 ”Sokół”, w zespole inż. Kazimierza Korsaka.
We wrześniu 1939 r. ochotniczo zgłosił się do WP i wziął udział w ewakuacji Bazy Lotniczej Nr 3 na południowy-wschód kraju. W październik u 1939 r. powrócił do Warszawy, gdzie do Powstania Warszawskiego pracował jako monter i ślusarz w warsztatach prywatnych, głównie przy remoncie obrabiarek do drewna. Równocześnie w latach 1940- 1942 prowadził prace teoretyczne i doświadczalne w Laboratorium Wytrzymałości Materiałów u prof. M.T. Hubera na terenie Politechniki Warszawskiej.
W 1942 r. uzyskał na tajnej Politechnice Warszawskiej dyplom inż. mech., wydany w 1945 r. W 1942 r. otrzymał temat rozprawy doktorskiej, którą opracował w Iatach 1942- 1945. W Iatach 1941- 1944 brał udział w pracach konspiracyjnego Instytutu Technicznego Lotnictwa (kryptonim Dural) KG AK, opracowując opisy i instrukcje obsługi niemieckich płatowców i silników lotniczych oraz plan odbudowy i uruchomienia polskiego przemysłu lotniczego po zakończeniu wojny. W latach okupacji hitlerowskiej inżynierowie Stefan Waciórski, Zbigniew Brzoska i Kazimierz Szałwiński opracowali projekt turbinowego silnika lotniczego. W celu przeprowadzenia prób, w Zakładzie Przyrządów Precyzyjnych inż. A. Maksymowicza przy ul. Wroniej, przed wybuchem Powstania Warszawskiego wykonano łopatki do turbiny tego silnika. Projekt koncepcyjny tego silnika prawdopodobnie po wojnie sprzedano nieoficjalnie francuskiej wytwórni silników Turbomeca. Podczas Powstania Warszawskiego 6 .08.1944 r. został wywieziony z Warszawy. Uciekł z transportu i przebywał w Zalesiu Górnym do stycznia 1945 r.
W kwietniu 1945 r. podjął pracę w Społecznym Przedsiębiorstwie Budowlanym w Warszawie jako monter w bazie remontowej samochodów. W sierpniu 1945 r. podjął pracę w Ministerstwie Przemysłu i Handlu, organizując wraz z inż. Kazimierzem Szałwińskim (zgodnie z planami Duralu KG AK) Instytut Techniczny Lotnictwa (początkowo z siedzibą na Politechnice Warszawskiej, a od 1946 r. na Okęciu) podległy Centralnemu Zarządowi Przemysłu Zbrojeniowego. W Iatach 1945- 1946 był zastepcą szefa Instytutu, a w Iatach 1946- 1955 kierownikiem Działu Wytrzymałościowo-Konstrukcyjnego Instytutu. Opracował generalne koncepcje laboratorium: wytrzymałościowego, statyki konstrukcji i analizy naprężeń oraz tuneli aerodynamicznych o średnicach 1,5 m i 0,5 m.
W Instytucie (przemianowanym w 1948 r. na Główny Instut Lotnictwa, a w 1952 r. na Instytut Lotnictwa- IL) sprawdzał obliczenia wytrzymałościowe wszystkich prototypów polskich samolotów i szybowców. W 1947 r. rzucił myśl zbudowania w Polsce śmigłowca (BŻ-1 GIL) biorąc udział w jego konstruowaniu i wykonując jego obliczenia wytrzymałościowe. Do śmigłowca GIL dał koncepcję dynamicznego eliminatora drgań (tłumika) działającego na zasadzie whadłowego zawieszenia dodatkowych mas. Podobne rozwiązanie zastosowano w USA, Anglii i Francji 20 lat później. W 1948 r. prof. Zbigniew Brzoska oraz inż. Ryszard Orłowski opracowali w Instytucie Lotnictwa koncepcję rotodyny, czyli hybrydy samolotu i wiatrakowca. Ten sam zespół konstruktorów opracował projekt doświadczalnego modelowego obiektu latającego ze składanym wirnikiem. Pracę w IL zakończył w 1955 r. Od 1964 r. do 1987 r. był członkiem Rady Naukowej IL a w Iatach 1969- 1985 konsultantem.
Od 1.02.1946 r. do 1.09.1946 r. pełnił obowiązki adiunkta prof. W. Wierzbickiego na Wydziale Inżynierii Politechniki Warszawskiej i zorganizował Laboratorium Wytrzymałości Materiałów Wydziału Inżynierii. 25.06.1946 r. obronił pracę doktorską z wytrzymałości materiałów (wytrzymałości powłoki cylindrycznej) u prof. M.T. Hubera na Politechnice Gdańskiej. We wrześniu 1946 r. objął stanowisko prof. Wytrzymałości Materiałów i Statyki Lotniczej w Szkole Inżynierskiej im. H. Wawelberga i S. Rotwanda w Warszawie, prowadząc wykłady i laboratorium z tych przedmiotów, aż do połączenia Szkoły z Politechniką Warszawską w 1951 r.
Od września 1947 r. jako asyst, a następnie adiunkt prowadził na Wydziale Mechanicznym Politechniki Warszawskiej wykłady ze statyki lotniczej oraz Laboratorium Wytrzymałości Materiałów. W 1951 r. po połączeniu Szkole Inżynierskiej z Politechniką Warszawską został zastępcą prof. i kierownikiem Katedry Wytrzymałości Konstrukcji Lotniczych na Wydziale Lotniczym, a w 1954 r. prof. nadzw. Był dwukrotnie dziekanem Wydziału Lotniczego (1956- 1960). W 1962 r. został prof. zwyczajnym. W Iatach 1960- 1970 kierownikiem Katedry Wytrzymałości Materiałów i Konstrukcji, a w Iatach 1970- 1986 Zakładu Wytrzymałości Materiałów i Konstrukcji (do 1975 r. w Instytutu Mechaniki Stosowanej, a od 1975 r. w Instytutu Techniki Lotniczej i Mechaniki Stosowanej- Wydziału Mechanicznego Energetyki i Lotnictwa). Na Wydziale Lotniczym oraz Mechnicznym Energetyki i Lotnictwa prowadził wykłady i ćwiczenia z wytrzymałości materiałów oraz wytrzymałości konstrukcji lotniczych, teorii sprężystości i plastyczności, stateczności, kształtowania konstrukcji, mechaniki pękania, statyki konstrukcji przestrzennych tj. cienkościennych i prętowych (na Wydziale Mechaniczno- Konstrukcyjnym) i statyki konstrukcji pojazdów (na Wydziale Maszyn Roboczych i Pojazdów), laboratoria, projekty przejściowe i prace dyplomowe. Był promotorem prac doktorskich. Jego uczniami byli profesorowie i docenci wytrzymałości materiałów Henryk Frąckiewicz, Witold Gutowski, Andrzej Jaworski, Stanisław Lukasiewicz, Wojciech Szczepiński, Jacek Stupnicki, Zdzisław Tereszkowski, Marek Żochowski. W Iatach 1972- 1977 był kierownikiem Studium Doktoranckiego Politechniki Warszawskiej. W Iatach 1981- 1984 przewodniczył Senackiej Komisji Spraw Dydaktyki i Kierunków Studiów. Jako pierwszy w kraju prowadził wykłady ze statyki konstrukcji przestrzennych, wpływając m.in. na racjonalne kształtowanie dźwigów budowlanych. Był członkiem (1950- 1956) i przewdniczącym (1956- 1962) Komisji Programowych Wydziałów Mechanicznych Minnisterstwa Oświaty i Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego. Pod jego kierunkiem były tworzone plany i programy studiów wszystkich wydziałów mechanicznych politechnik i szkół inżynieryjnych w kraju. Był twórcą potokowego systemu studiów. W Ministerstwie Szkolnictwa Wyższego uczestniczył w pracach Komisji Podręcznikowej i Komisji Wyjazdów Zagranicznych oraz Zespołu Dydaktyczno- Wychowawczego. Otrzymał szereg nagród Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego I stopnia.
W Iatach 1956- 1962 w IV Wydziale PAN był kierownikiem Zakładu Podstaw Konstrukcji Maszyn, prowadząc prace z dynamiki przekładni zębatych oraz wytrzymałości i stateczności konstr., a w Iatach 1962- 1963 kierował Zakładem Teorii Konstrukcji Maszyn w Instytucie Podstawowych Problemów Technicznych PAN.
W 1964 r. został wybrany członkiem korespondencyjnym PAN, a w 1983 r. członkiem rzeczywistym. Był zastępcą przewdnczącego Komitetu. Mechaniki Stosowanej PAN (1960- 1965), zastępcą przewdniczącego Komitetu Budowy Maszyn PAN (1963- 1968), członkiem (od 1956 r.) i zastępcą przewodniczącego Komitetu Podstaw Konstrukcji i Technologii Maszyn PAN (1968- 1971). Był członkiem Komitetu Mechaniki i Fizyki Ośrodków Ciągłych PAN. Od 1982 r. był członkiem zwykłym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Był współzałożycielem, wiceprezesem (1963- 1969), prezesem (1969- 1971) i członkiem honorowym (od 1978 r.) Polskiego Towarzystwa Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Astronautycznego. Brał udział w Kongresach Mechaniki Stosowanej w Londynie (1948 r.) i Moskwie ( w latach 1964 i 1968) oraz Kongresach Astronautycznych w Bułgarii (1962 r.) i Grecji (1965 r.). Prowadził 8 sympozjów doświadczalnych badań w zakresie mechaniki ciała stałego. W latach 1972- 1984 był redaktorem Archiwum Budowy Maszyn. W latach 1948- 1949 był wiceprezesem Związku Polskich Inżynierów Lotnictwa (będącego Sekcją Lotniczą SIMP). Był członkiem Society of Experimental Stress Analysis (USA). Był autorem 20 prac naukowych, w tym podręczników akademickich: Statyka lotnicza (Warszawa 1950), Wytrzymałość materiałów - przewodnik metodyczny, wraz z J. Leyko, (Warszawa 1956), Statyka i stateczność konstrukcji prętowych i cienkościennych (Warszawa 1961, 1965), Wytrzymałość materiałów (Warszawa 1972, 1974, 1983).
Zasadniczym dorobkiem Brzoski było wprowadzenie do polskiego przemysłu lotniczego nowoczesnych metod obliczeń wytrzymałości konstrukcji cienkościennych (płyt i powłok) oraz prętowych (kratownic), których był współtwórcą. Był konsultantem rozwiązań konstrukcyjno- wytrzymałościowych wielu polskich samolotów, śmigłowców i szybowców. Opracował metodę przeprowadzania prób statycznych za pomocą układu krążków (1952 r.), oraz koncepcję badań zmęczeniowych skrzydeł samolotu (1964 r.). Metody obliczeniowe opracowane dla lotnictwa przenosił do innych dziedzin przemysłu. W 1953 r. przyczynił się do zbudowania pierwszego w Polsce samonośnego nadwozia autobusu SAN, wykonując dużą część obliczeń. Opracował pionierskie w naszym kraju koncepcje konstrukcji samonośnych pasażerskich wagonów kolejowych (1954 r.) oraz cystern kolejowych, wagonów do przewozu materiałów sypkich i węglarek. Prowadził oryginalne badania zmęczeniowe ram motocykli Sokół (1958- 1969), usuwając ich wady. Opracował pionierskie u nas konstrukcje, cienkościenne (z rur) żurawi budowlanych i pokładowych morskich, suwnic i przesuwnie wagonowych. Opracował konstrukcje wysięgnika blachownicowcgo do dźwigów samojezdnych, podwozia o dwóch belkach wzdłużnych, tłumika drgań sprężyn śrubowych.
Był wieloletnim doradcą Centralnego Ośrodka Badań i Rozwoju Techniki Kolejowej, konsultantem Toruńskich Zakładów Urządzeń Okrętowych „Towimor” w Toruniu, członkiem Zespołu Usług Technicznych NOT i współpracownikiem Ośrodka Rzeczoznawstwa i Postępu Technologicznego SIMP. Był konsultantem Fabryki Samochodów Osobowych na Żeraniu w sprawie obliczeń nadwozia samochodu Syrena 110 (1965 r.) i Jelczańskich Zakładów Samochodowych w sprawie konstrukcji ramy nośnej samochodu specjalnego (1965 r.). Był członkiem Rady Naukowej OBR Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego- Mielec. Rady Naukowej OBR Taboru Kolejowego i Rady Naukowej Instytutu Inżynierii Materiałowej PAN. Był twórcą 9 patentów. Na emeryturę przeszedł 30.09.1986 r.
Cechowała go rozległa wiedza techniczna i humanistyczna, daleko wybiegająca poza jego specjalność. Wykładał przystępnie, ze swobodą i dowcipem, posługując się znakomitą pamięcią (m. in. w pamięci logarytmował, dokonywał działań matematycznych i odlogarytmowywał). Miał talent dydaktyczny, był życzliwym wychowawcą i wnikliwym psychologiem.
W latach 1949- 1956 wyróżniał się odwagą cywilną w bronieniu bezpartyjnych specjalistów lotniczych a jako prof. i dziekan nie ulegał naciskom zewnętrznym i bronił spraw studentów. Bezkompromisowo dbał o dobro polskiej techniki i studiów technicznych. Był bezpartyjny.
Za swą działalność był odznaczony Srebrnym Krzyżem Żasługi (1946 r.), Medalem X- łecia PRL (1959 r.), Krzyżem Kawalerskim OOP (1957 r.), Medalem XXX- lecia PRL (1974 r.), Krzyżem Oficerskim OOP (1976 r.) oraz odznaką Zasłużonego Pracownika IL (1971 r.) i Zasłużonego Nauczyciela PRL (1979 r.).
Zmarł 9.05.1987 r. w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim.
W 1939 r. ożenił się z Joanną z d. Kachan, z którą miał córki: Barbarę (ur. 1940 r.), Joannę (ur. 1941 r.), Martę (ur. 1945 r.) i Bronisławę (ur. 1951 r.).
Konstrukcje:
Brzoska-Orłowski rotodyna, 1948, projekt rotodyny (hybryda samolotu i wiatrakowca).
BŻ-1 "Gil" (SP-GIL, GIL), 1950, śmigłowiec doświadczalny.
Doświadczalny modelowy obiekt latający ze składanym wirnikiem, projekt obiektu latającego ze składanym wirnikiem.
Galeria
Źródło:
[1] Praca zbiorowa ”Konstrukcje lotnicze Polski Ludowej”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1965.[2] Glass A. "Niezrealizowane koncepcje Instytutu Lotnictwa". Polska Technika Lotnicza. Materiały Historyczne nr 45 (8/2008).
[3] Glass Andrzej, Kubalańca Jerzy "Polskie konstrukcje lotnicze". Tom 5. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2013.
[4] „Problemy rozwoju śmigłowca BŻ-1 Gil”. Polska Technika Lotnicza Materiały Historyczne nr 7/2004.