Bohatyrew Michał

Stoją od lewej: inż. pil. Michał Bohatyrew, dyr. Kwaśniewski, dyr. inż. Piotr Tułacz i inż. Gustaw Mokrzycki. (Źródło: Lotnik nr 4-5/1925).

Michał Bohatyrew: inż. mechanik, pilot, obserwator, pilot balonowy. Wg [6]- urodził się 24.11.1887 r. w Wilnie (po­dawana jest także inna data i miejsce urodzenia- 6.12.1887 r. w guberni piotrkowskiej). Był pół- Polakiem pół- Rosjaninem. Syn Teodora, inżyniera komunikacji i mat­ki Katarzyny.

W Warszawie ukończył 3 klasy 6 Gimnazjum, po czym z powodu zmiany miejsca pracy ojca naukę kontynuował w wileńskim Korpusie Kadetów, który ukończył w 1905 r. i w Wileńskiej Szkole Wojskowej, którą opuścił w 1908 r. Wg [6]- absolwent Politechniki Petersburskiej (wg innych źródeł- studia ukończył na Politechnice w Dor­pacie).

Karierę lotniczą rozpoczął w sierpniu 1908 r. jako obserwator w oddziale balonowym twierdzy Modlin, służbę w której rozpoczynał kilka miesię­cy wcześniej w piechocie. W 1908 r. w Mońkach k/Białegostoku skonstruował zespół dużych latawców skrzynkowych służący do podnoszenia w górę obserwatora usadowionego koszu. Wykorzystanie latawców w armii długo interesowało Bohatyrewa. W 1911 r. opublikował w Westniku Wozduchoplavanija artykuł na temat latawców. W 1909 r. delegowany był do Niemiec dla zapoznania się ze stanem lotnictwa. W 1910 r. zbudował wielki model sterowca o dwu śmigłach i silnikach mocy 9 kW (12 KM). Był to model dydaktyczny, demonstrowany przezeń podczas wykładów, jakie w zakresie aeronautyki pro­wadził dla oficerów Warszawskiego Okręgu Wojsko­wego. W latach 1909- 1911 zbudował na ziemiach polskich samolot w układzie kaczki, nazwany ”Utka Nadieżda” (”Kaczka-Nadzieja”). Jego oblot nastąpił w 1911 r. w Mońkach koło Białegostoku. W następnym roku samolot pokazano na wystawie nowości technicznych w Petersburgu. Po zakończeniu w paź­dzierniku 1910 r. służby w Modlinie skierowa­ny został do Oficerskiej Szkoły Aeronautycznej w Sankt Petersburgu, gdzie podjął również studia na Politechnice.

W 1910 r. wziął udział w re­kordowym locie balonu wolnego z Gatczyny do brzegów Morza Białego (950 km). W październiku 1912 r. ukończył oficerską klasę Szkoły Pilotów w Gatczynie i uzyskał dyplom pilota wojskowego. Skierowano go do twierdzy Oso­wiec gdzie do 1.08.1914 r. pełnił rolę obserwatora w oddziałach aeronautycznym i lotniczym twierdzy, pełniąc zarazem liczne obowiązki, m.in. instruktora kierowania ogniem ciężkiej artylerii z balonów ob­serwacyjnych, naczelnika szkoły motorzystów, do­wodząc zarazem warsztatami i kadrą mechaników. Twierdza ta dysponowała wówczas 4 aerostatami i 6 samolotami rozpoznawczymi (m.in. Farman F-22). W tym czasie urlopowano go by mógł zakończyć studia wyższe. W 1913- 1914 wykładał taktykę floty powietrznej dla oficerów Sztabu Gene­ralnego, prowadząc wykłady również w Warszawie. Działał w Aeroklubie Wszechrosyjskim i w Automobilklubie.

Od początku Wielkiej Wojny do 5.08.1915 r. dowodził 1. Oddziałem Aeronautycznym twierdzy Osowiec, kierowany był też do wszystkich większych oddziałów frontu północno- zachodniego. Z powo­dzeniem kierował rozpoznaniem i zwalczaniem sta­nowisk niemieckiej artylerii. Tak m.in. na jednym z balonów twierdzy Osowiec (wg innych źródeł- lecąc na samolocie) wykonał 28.02.1915 r. rozpoznanie stanowisk artylerii niemieckiej ustala­jąc położenie baterii Golf, usytuowanej w pobliżu wsi Ruda. Dzięki temu możliwe okazało się zniszcze­nie baterii niemieckiej z użyciem dalekonośnych armat morskich 150 mm Canet, sprowadzonych z Twierdzy Kronsztad w 1914 r. W wyniku tego ataku pociski upadły w okopy i na pozycje nieprzyjaciela i spowodowały eksplozję magazynu amunicji. W obawie przed stratą cennych dział (a posiadano ich ledwie 30) Niemcy zdemon­towali Grubą Bertę (kal. 420 mm) i wycofali ją z tego od­cinka frontu. Dzięki pracy lotników- zwiadowców artyleria Osowca zniszczyła jeszcze wiele stanowisk niemieckiej artylerii mniejszego kalibru.

Osowiec, oblegany przez Niemców od 29.01.1915 r., siłami 16. Dywizji Piechoty bronił pasa obronnego, dla którego przełamania Niemcy użyli 6 sierpnia gazów bojowych (chloru) co nie przyniosło im zwycięstwa, ale w boju tym poległo ok. 2000 żołnierzy rosyjskich. Ostatecznie ze względu na nie­korzystną strategiczną sytuację na froncie- przeła­manie przez Niemców pasa umocnień Lipsk- Augu­stów (po bitwie nad Jeziorami Mazurskimi) Rosjanie pod koniec sierpnia 1915 r. opuścili niezdobytą przez Niemców twierdzę. Zanim to nastąpiło Michał Bohayrew skierowany został do Osowca celem zniszcze­nia fortyfikacji i urządzeń.

4.06.1915 r. Komitet Techniczny Głównego Zarządu Wojskowo-Technicznego (GWTU) oceniał projekt hangaru dla balonu obserwacyjnego na uwię­zi, opracowany przez por. Bohatyrewa. Jego szkielet miały stanowić drewniane maszty- podpory, osłonięte z boków i od góry brezentowymi plandekami. Ko­mitet uznał, że jego hangar połowy jest zbyt ciężki, niewygodny do transportu i montażu, a jego koszt przewyższa wartość powłoki gazowej aerostatu i zajął stanowisko, że lepiej byłoby wymieniać od czasu do czasu powłokę aniżeli podejmować budowę hangaru. Bohatyrew interesował się również budową wo­zów obsługi technicznej stanowisk startowych ba­lonów na uwięzi. Opracował projekt dwukołowych wózków do przewozu wyposażenia stacji telefonicznych z wciągarką i kablami dla polowych oddziałów żeglugi powietrznej. Pewna liczba wozów Bohatyrewa stosowana była w oddziałach polowych żeglugi powietrznej. W czasie wojny w armii rosyjskiej znalazły za­stosowanie i inne wynalazki Bohatyrewa, m.in. cen­trala telefoniczna dla oddziałów aeronautycznych i sposób szybkiego oznaczania z balonu obserwacyj­nego celów dla baterii artyleryjskich.

Od 1.09.1915 r. do 1.06.1916 r. organi­zował i kierował wielkimi warsztatami lotniczymi obsługującymi jednostki lotnicze całego Frontu Zachodniego. Od 1.06.1916 r. dowodził zorganizowanym przez siebie 26. Oddziałem Aeronautycznym działającym przy I Korpusie Gwardii, a od 1.12.1916 r. do 20.07.1917 r. kierował wojskową szkołą mechaników i aerofotograficzną. Później pozostawał rezerwie, a po bolszewickim zamachu stanu wystąpił z wojska.

Później przyłączył się do ukraińskiej eskadry lotniczej, z którą pod koniec 1920 r. przeszedł na stronę polską. Do Polski przybył wraz z żoną Ireną z domu Jeleńską. Jako ochotnik wziął udział w wojnie polsko- bolszewickiej, w jednostce lotniczej walczącej w rejonie Wilna (?). Eskadrę wraz z samolotami skierowano dla rozformowania do Bydgosz­czy. Zweryfikowany w stopniu porucznika obserwatora otrzymał przydział do 3  Pułku Lotniczego w Poznaniu.

Po odejściu z wojska znalazł pra­cę w Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów 'SamoloT" na lotnisku Ławica. Od 1924 r. był kierownikiem działu wyszkolenia technicznego i rozbudowy fabryki.

W latach międzywojennych był członkiem Yacht Klubu. Interesował się budową łodzi ślizgowych. W latach 1923- 1924 zbudował pierwszą taką łódź w Polsce. Otrzymała nazwę MB-3 lub M.B.3. Powstała w WWS "Samolot" w ukła­dzie katamaranu. Później Bohatyrew zaprojektował cztery typy ślizgowców z których w 1926 r. zbudowano jeden ("Delfin") w kształcie ło­dzi jednokadłubowej. W 1933 r. Bohatyrew opublikował broszurę pt. Jak samemu zbudować półśłizgową, płaskodenną łódź wiosłową. Tej problematyce bliskim był też inny jego wynalazek na boję świecącą (patent nr 36.796 z 4.06.1953).

W 1925 r. Michał Bohatyrew skonstruował szybowiec ”Miś”. Szybowiec został zbudowany w WWS ”Samolot” w Poznaniu. Zajął on pierwsze miejsce w II Wszechpolskim Konkursie Szybowców rozegranym w dniach 17.05.-14.06.1925 r. na Oksywiu koło Gdyni. Szybowiec wygrał większość konkurencji i został ogólnie skla­syfikowany na 1 miejscu. Konstruktor otrzy­mał osobistą nagrodę za najlepiej latający szybowiec, a sam "Miś" został uznany za czo­łową konstrukcję wśród dotychczas zbudowa­nych polskich szybowców. Również w 1925 r. Koło Lotnicze Szkoły Budowy Maszyn w Poznaniu zbudowało pod jego kierunkiem szybowiec ”Motyl”, również przeznaczony do udziału w II Wszechpolskim Konkursie Szybowców. Nie ukończony na czas został wysłany na Oksywie w celach ekspozycyjnych.

W 1927 r. opublikował w Poznaniu broszurę pt. Aeromotory Zagadnienie wykorzystania energii wietrznej dla celów elektryfikacyjnych w gospodarce rolnej. W latach międzywojennych na łamach prasy lotniczej popularyzował osiągnięcia nauki i techni­ki lotniczej.

Prawdopodobnie po likwidacji w 1931 r. Wytwórni "Samolot", Michał Bohatyrew został dyrektorem fabryki broni (Fabryka Broni i Maszyn "Arma"?) we Lwowie.

W drugiej połowie lat 1930- tych inż. Bohatyrew pracując w PZL Wytwórnia Silników na Okęciu (wg [6]- w latach 1936- 1939 był kierownikiem warsztatów Parku w 5. Pułku Lotniczym) prowadził w wolnym czasie badania nad wy­korzystaniem energii wiatru. Odpryskowym tematem było tu zastosowanie latawców do celów użytkowych, jak: wykonywanie fotogra­fii lotniczej, prowadzenie badań aerologicznych czy stawianie przeciwlotniczych zapór latawcowych. Wynikami tych prac zaintere­sowało się wojsko, które zleciło konstruktorowi opracowanie i budowę pro­totypu tzw. przeciwlotniczego pociągu latawcowego. składają­cego się z 7 latawców o konstrukcji skrzynkowej unoszących się na jednej linie uwięzi. Prace nad budową i próby z zaporą latawcową miały być przeprowadzone w II połowie 1939 r. Niestety prace przerwał wybuch wojny.

Konstruktor zajmując się nadal sposobami wykorzystania energii wiatru, a w szczególności latawcami użytkowymi opracował jeszcze przed 1939 r. projekt urzą­dzenia do nauki skoków spadochronowych przy użyciu pociągu latawcowego czyli po­łączonych w szereg kilku wielkich latawców dysponujących znaczną siłą nośną. Urządze­nie służyć miało do początkowej nauki sko­ków zastępując wykorzystywane do tego celu wieże spadochronowe lub balony obserwa­cyjne na uwięzi. W 1937 r. inżynierowie: Michał Bohaty­rew i kpt. Stanisław Miękina opracowali pro­jekt ruchomej wieży spadochronowej - dla przemieszczania z miasta do miasta. Urzą­dzenie stanowiło alternatywę dla poprzednio opisanego wynalazku. Pomysł został zgło­szony w 1938 r. do opatentowania w UPRP. Propozycję budowy kilku takich obiektów rozpatrywano na posiedzeniu Zarządu Głównego LOPP w lutym 1938 r. Projekt uznano za zbyt kłopotliwy i niepraktyczny. Oferta nie została przyjęta do realizacji. Kolejnym interesującym wynalazkiem inż. Michała Bohatyrewa opracowanym przed 1939, a do­kończonym i opublikowanym w latach 1950- tych było urządzenie latawcowe służące do podwyższenia pułapu operacyjnego ba­lonów zaporowych na uwięzi.

Podejmował również próby z rakietami swego pomysłu. Po II wojnie światowej, w Polsce, próbował zainteresować władze problematyką rakiet. Bezskutecznie.

Był aktywnym członkiem zarządu LOPP Komitetu Miejskiego w Poznaniu, członkiem Rady Nadzorczej Związku Lotników Polskich i członkiem Komitetu Redakcyjnego Lotnika.

Po wybuchu II wojny światowej został zmobilizowany w stopniu porucznika obserwatora. Po kampanii wrze­śniowej przedostał się wraz z innymi do Fran­cji, gdzie został zaangażowany w wojskowych warsztatach remontu silników lotniczych w Limognes.

Później ewakuował się do Wiel­kiej Brytanii. Otrzymał tam przydział do Polskich Sił Powietrznych (nr ew. P1 143) w stopniu porucznika nawiga­tora (RAF: F/O). Ze względu na wiek został zakwalifikowany do personelu naziemnego. Publikował w prasie fachowej artykuły na te­maty techniczne m.in. o wykorzystaniu ener­gii wiatru, a w tym o stosowaniu latawców klasy utility kite do celów użytkowych: woj­skowych i cywilnych. Obserwował również bacznie poczynania aliantów w tej dziedzinie.

Po wojnie pozostał na emigracji. Pozostawił barwne wspomnienia lotnicze. Zmarł w Wielkiej Brytanii w 1964 r.

W czasie służby w armii Rosji odznaczono go: Orderem św. Anny 4 i 3 klasy z mieczami i wstęgą, św. Stanisława 2 i 3 klasy z mieczami i wstęgą.

Konstrukcje:
Bohatyrew latawiec obserwacyjny, 1908, załogowy latawiec obserwacyjny.
Bohatyrew ”Utka Nadieżda” (”Kaczka-Nadzieja”), 1910, samolot pionierski.
Bohatyrew MB-3 (M.B.3), 1924, ślizgowiec śmigłowy.
Bohatyrew ”Miś”, 1925, szybowiec amatorski.
Bohatyrew ”Motyl”, 1925, szybowiec amatorski.
Bohatyrew "Delfin", 1926, ślizgowiec śmigłowy.
Bohatyrew urzą­dzenie do nauki skoków spadochronowych przy użyciu pociągu latawcowego, 1937, urzą­dzenie do nauki skoków spadochronowych przy użyciu pociągu latawcowego.
Bohatyrew przeciwlotniczy zestaw latawcowy, 1939, przeciwlotniczy zestaw latawcowy, zapora latawcowa.
Bohatyrew rakiety, 1936-1939, rakiety doświadczalne.
Bohatyrew latawiec do odciążania balonów zaporowych, 1939-1953, urządzenie latawcowe służące do podwyższenia pułapu operacyjnego balonów zaporowych na uwięzi.

Galeria

  • Michał Bohatyrew. Zdjęcie z okresu służby w lotnictwie carskiej Rosji. (Źródło: Januszewski S. ”Pionierzy. Polacy w siłach powietrznych Wielkiej Wojny 1914-1918”).

Źródło:

[1] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1977.
[2] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 1. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2004.
[3] Morgała A. "Latawce zaporowe inż. Bohatyrewa". Lotnictwo z Szachownicą nr 30.
[4] Olejko A. "Zapomniane hydroplany nad Bałtykiem i Polesiem 1924-1937". Wydawnictwo ZP Grupa Sp. z o.o. Warszawa 2008.
[5] Morgała A. "Nieznane wynalazki letnicze. Działalności inż. Bohatyrewa ciąg dalszy". Lotnictwo z Szachownicą nr 35.
[6] Januszewski S. "Pionierzy. Polacy w siłach powietrznych Wielkiej Wojny 1914-1918". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2019.
blog comments powered by Disqus