Bohatyrew Michał

Michał Bohatyrew: inż. mechanik, pilot, obserwator, pilot balonowy. Wg [6]- urodził się 24.11.1887 r. w Wilnie (podawana jest także inna data i miejsce urodzenia- 6.12.1887 r. w guberni piotrkowskiej). Był pół- Polakiem pół- Rosjaninem. Syn Teodora, inżyniera komunikacji i matki Katarzyny.
W Warszawie ukończył 3 klasy 6 Gimnazjum, po czym z powodu zmiany miejsca pracy ojca naukę kontynuował w wileńskim Korpusie Kadetów, który ukończył w 1905 r. i w Wileńskiej Szkole Wojskowej, którą opuścił w 1908 r. Wg [6]- absolwent Politechniki Petersburskiej (wg innych źródeł- studia ukończył na Politechnice w Dorpacie).
Karierę lotniczą rozpoczął w sierpniu 1908 r. jako obserwator w oddziale balonowym twierdzy Modlin, służbę w której rozpoczynał kilka miesięcy wcześniej w piechocie. W 1908 r. w Mońkach k/Białegostoku skonstruował zespół dużych latawców skrzynkowych służący do podnoszenia w górę obserwatora usadowionego koszu. Wykorzystanie latawców w armii długo interesowało Bohatyrewa. W 1911 r. opublikował w Westniku Wozduchoplavanija artykuł na temat latawców. W 1909 r. delegowany był do Niemiec dla zapoznania się ze stanem lotnictwa. W 1910 r. zbudował wielki model sterowca o dwu śmigłach i silnikach mocy 9 kW (12 KM). Był to model dydaktyczny, demonstrowany przezeń podczas wykładów, jakie w zakresie aeronautyki prowadził dla oficerów Warszawskiego Okręgu Wojskowego. W latach 1909- 1911 zbudował na ziemiach polskich samolot w układzie kaczki, nazwany ”Utka Nadieżda” (”Kaczka-Nadzieja”). Jego oblot nastąpił w 1911 r. w Mońkach koło Białegostoku. W następnym roku samolot pokazano na wystawie nowości technicznych w Petersburgu. Po zakończeniu w październiku 1910 r. służby w Modlinie skierowany został do Oficerskiej Szkoły Aeronautycznej w Sankt Petersburgu, gdzie podjął również studia na Politechnice.
W 1910 r. wziął udział w rekordowym locie balonu wolnego z Gatczyny do brzegów Morza Białego (950 km). W październiku 1912 r. ukończył oficerską klasę Szkoły Pilotów w Gatczynie i uzyskał dyplom pilota wojskowego. Skierowano go do twierdzy Osowiec gdzie do 1.08.1914 r. pełnił rolę obserwatora w oddziałach aeronautycznym i lotniczym twierdzy, pełniąc zarazem liczne obowiązki, m.in. instruktora kierowania ogniem ciężkiej artylerii z balonów obserwacyjnych, naczelnika szkoły motorzystów, dowodząc zarazem warsztatami i kadrą mechaników. Twierdza ta dysponowała wówczas 4 aerostatami i 6 samolotami rozpoznawczymi (m.in. Farman F-22). W tym czasie urlopowano go by mógł zakończyć studia wyższe. W 1913- 1914 wykładał taktykę floty powietrznej dla oficerów Sztabu Generalnego, prowadząc wykłady również w Warszawie. Działał w Aeroklubie Wszechrosyjskim i w Automobilklubie.
Od początku Wielkiej Wojny do 5.08.1915 r. dowodził 1. Oddziałem Aeronautycznym twierdzy Osowiec, kierowany był też do wszystkich większych oddziałów frontu północno- zachodniego. Z powodzeniem kierował rozpoznaniem i zwalczaniem stanowisk niemieckiej artylerii. Tak m.in. na jednym z balonów twierdzy Osowiec (wg innych źródeł- lecąc na samolocie) wykonał 28.02.1915 r. rozpoznanie stanowisk artylerii niemieckiej ustalając położenie baterii Golf, usytuowanej w pobliżu wsi Ruda. Dzięki temu możliwe okazało się zniszczenie baterii niemieckiej z użyciem dalekonośnych armat morskich 150 mm Canet, sprowadzonych z Twierdzy Kronsztad w 1914 r. W wyniku tego ataku pociski upadły w okopy i na pozycje nieprzyjaciela i spowodowały eksplozję magazynu amunicji. W obawie przed stratą cennych dział (a posiadano ich ledwie 30) Niemcy zdemontowali Grubą Bertę (kal. 420 mm) i wycofali ją z tego odcinka frontu. Dzięki pracy lotników- zwiadowców artyleria Osowca zniszczyła jeszcze wiele stanowisk niemieckiej artylerii mniejszego kalibru.
Osowiec, oblegany przez Niemców od 29.01.1915 r., siłami 16. Dywizji Piechoty bronił pasa obronnego, dla którego przełamania Niemcy użyli 6 sierpnia gazów bojowych (chloru) co nie przyniosło im zwycięstwa, ale w boju tym poległo ok. 2000 żołnierzy rosyjskich. Ostatecznie ze względu na niekorzystną strategiczną sytuację na froncie- przełamanie przez Niemców pasa umocnień Lipsk- Augustów (po bitwie nad Jeziorami Mazurskimi) Rosjanie pod koniec sierpnia 1915 r. opuścili niezdobytą przez Niemców twierdzę. Zanim to nastąpiło Michał Bohayrew skierowany został do Osowca celem zniszczenia fortyfikacji i urządzeń.
4.06.1915 r. Komitet Techniczny Głównego Zarządu Wojskowo-Technicznego (GWTU) oceniał projekt hangaru dla balonu obserwacyjnego na uwięzi, opracowany przez por. Bohatyrewa. Jego szkielet miały stanowić drewniane maszty- podpory, osłonięte z boków i od góry brezentowymi plandekami. Komitet uznał, że jego hangar połowy jest zbyt ciężki, niewygodny do transportu i montażu, a jego koszt przewyższa wartość powłoki gazowej aerostatu i zajął stanowisko, że lepiej byłoby wymieniać od czasu do czasu powłokę aniżeli podejmować budowę hangaru. Bohatyrew interesował się również budową wozów obsługi technicznej stanowisk startowych balonów na uwięzi. Opracował projekt dwukołowych wózków do przewozu wyposażenia stacji telefonicznych z wciągarką i kablami dla polowych oddziałów żeglugi powietrznej. Pewna liczba wozów Bohatyrewa stosowana była w oddziałach polowych żeglugi powietrznej. W czasie wojny w armii rosyjskiej znalazły zastosowanie i inne wynalazki Bohatyrewa, m.in. centrala telefoniczna dla oddziałów aeronautycznych i sposób szybkiego oznaczania z balonu obserwacyjnego celów dla baterii artyleryjskich.
Od 1.09.1915 r. do 1.06.1916 r. organizował i kierował wielkimi warsztatami lotniczymi obsługującymi jednostki lotnicze całego Frontu Zachodniego. Od 1.06.1916 r. dowodził zorganizowanym przez siebie 26. Oddziałem Aeronautycznym działającym przy I Korpusie Gwardii, a od 1.12.1916 r. do 20.07.1917 r. kierował wojskową szkołą mechaników i aerofotograficzną. Później pozostawał rezerwie, a po bolszewickim zamachu stanu wystąpił z wojska.
Później przyłączył się do ukraińskiej eskadry lotniczej, z którą pod koniec 1920 r. przeszedł na stronę polską. Do Polski przybył wraz z żoną Ireną z domu Jeleńską. Jako ochotnik wziął udział w wojnie polsko- bolszewickiej, w jednostce lotniczej walczącej w rejonie Wilna (?). Eskadrę wraz z samolotami skierowano dla rozformowania do Bydgoszczy. Zweryfikowany w stopniu porucznika obserwatora otrzymał przydział do 3 Pułku Lotniczego w Poznaniu.
Po odejściu z wojska znalazł pracę w Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów 'SamoloT" na lotnisku Ławica. Od 1924 r. był kierownikiem działu wyszkolenia technicznego i rozbudowy fabryki.
W latach międzywojennych był członkiem Yacht Klubu. Interesował się budową łodzi ślizgowych. W latach 1923- 1924 zbudował pierwszą taką łódź w Polsce. Otrzymała nazwę MB-3 lub M.B.3. Powstała w WWS "Samolot" w układzie katamaranu. Później Bohatyrew zaprojektował cztery typy ślizgowców z których w 1926 r. zbudowano jeden ("Delfin") w kształcie łodzi jednokadłubowej. W 1933 r. Bohatyrew opublikował broszurę pt. Jak samemu zbudować półśłizgową, płaskodenną łódź wiosłową. Tej problematyce bliskim był też inny jego wynalazek na boję świecącą (patent nr 36.796 z 4.06.1953).
W 1925 r. Michał Bohatyrew skonstruował szybowiec ”Miś”. Szybowiec został zbudowany w WWS ”Samolot” w Poznaniu. Zajął on pierwsze miejsce w II Wszechpolskim Konkursie Szybowców rozegranym w dniach 17.05.-14.06.1925 r. na Oksywiu koło Gdyni. Szybowiec wygrał większość konkurencji i został ogólnie sklasyfikowany na 1 miejscu. Konstruktor otrzymał osobistą nagrodę za najlepiej latający szybowiec, a sam "Miś" został uznany za czołową konstrukcję wśród dotychczas zbudowanych polskich szybowców. Również w 1925 r. Koło Lotnicze Szkoły Budowy Maszyn w Poznaniu zbudowało pod jego kierunkiem szybowiec ”Motyl”, również przeznaczony do udziału w II Wszechpolskim Konkursie Szybowców. Nie ukończony na czas został wysłany na Oksywie w celach ekspozycyjnych.
W 1927 r. opublikował w Poznaniu broszurę pt. Aeromotory Zagadnienie wykorzystania energii wietrznej dla celów elektryfikacyjnych w gospodarce rolnej. W latach międzywojennych na łamach prasy lotniczej popularyzował osiągnięcia nauki i techniki lotniczej.
Prawdopodobnie po likwidacji w 1931 r. Wytwórni "Samolot", Michał Bohatyrew został dyrektorem fabryki broni (Fabryka Broni i Maszyn "Arma"?) we Lwowie.
W drugiej połowie lat 1930- tych inż. Bohatyrew pracując w PZL Wytwórnia Silników na Okęciu (wg [6]- w latach 1936- 1939 był kierownikiem warsztatów Parku w 5. Pułku Lotniczym) prowadził w wolnym czasie badania nad wykorzystaniem energii wiatru. Odpryskowym tematem było tu zastosowanie latawców do celów użytkowych, jak: wykonywanie fotografii lotniczej, prowadzenie badań aerologicznych czy stawianie przeciwlotniczych zapór latawcowych. Wynikami tych prac zainteresowało się wojsko, które zleciło konstruktorowi opracowanie i budowę prototypu tzw. przeciwlotniczego pociągu latawcowego. składającego się z 7 latawców o konstrukcji skrzynkowej unoszących się na jednej linie uwięzi. Prace nad budową i próby z zaporą latawcową miały być przeprowadzone w II połowie 1939 r. Niestety prace przerwał wybuch wojny.
Konstruktor zajmując się nadal sposobami wykorzystania energii wiatru, a w szczególności latawcami użytkowymi opracował jeszcze przed 1939 r. projekt urządzenia do nauki skoków spadochronowych przy użyciu pociągu latawcowego czyli połączonych w szereg kilku wielkich latawców dysponujących znaczną siłą nośną. Urządzenie służyć miało do początkowej nauki skoków zastępując wykorzystywane do tego celu wieże spadochronowe lub balony obserwacyjne na uwięzi. W 1937 r. inżynierowie: Michał Bohatyrew i kpt. Stanisław Miękina opracowali projekt ruchomej wieży spadochronowej - dla przemieszczania z miasta do miasta. Urządzenie stanowiło alternatywę dla poprzednio opisanego wynalazku. Pomysł został zgłoszony w 1938 r. do opatentowania w UPRP. Propozycję budowy kilku takich obiektów rozpatrywano na posiedzeniu Zarządu Głównego LOPP w lutym 1938 r. Projekt uznano za zbyt kłopotliwy i niepraktyczny. Oferta nie została przyjęta do realizacji. Kolejnym interesującym wynalazkiem inż. Michała Bohatyrewa opracowanym przed 1939, a dokończonym i opublikowanym w latach 1950- tych było urządzenie latawcowe służące do podwyższenia pułapu operacyjnego balonów zaporowych na uwięzi.
Podejmował również próby z rakietami swego pomysłu. Po II wojnie światowej, w Polsce, próbował zainteresować władze problematyką rakiet. Bezskutecznie.
Był aktywnym członkiem zarządu LOPP Komitetu Miejskiego w Poznaniu, członkiem Rady Nadzorczej Związku Lotników Polskich i członkiem Komitetu Redakcyjnego Lotnika.
Po wybuchu II wojny światowej został zmobilizowany w stopniu porucznika obserwatora. Po kampanii wrześniowej przedostał się wraz z innymi do Francji, gdzie został zaangażowany w wojskowych warsztatach remontu silników lotniczych w Limognes.
Później ewakuował się do Wielkiej Brytanii. Otrzymał tam przydział do Polskich Sił Powietrznych (nr ew. P1 143) w stopniu porucznika nawigatora (RAF: F/O). Ze względu na wiek został zakwalifikowany do personelu naziemnego. Publikował w prasie fachowej artykuły na tematy techniczne m.in. o wykorzystaniu energii wiatru, a w tym o stosowaniu latawców klasy utility kite do celów użytkowych: wojskowych i cywilnych. Obserwował również bacznie poczynania aliantów w tej dziedzinie.
Po wojnie pozostał na emigracji. Pozostawił barwne wspomnienia lotnicze. Zmarł w Wielkiej Brytanii w 1964 r.
W czasie służby w armii Rosji odznaczono go: Orderem św. Anny 4 i 3 klasy z mieczami i wstęgą, św. Stanisława 2 i 3 klasy z mieczami i wstęgą.
Konstrukcje:
Bohatyrew latawiec obserwacyjny, 1908, załogowy latawiec obserwacyjny.
Bohatyrew ”Utka Nadieżda” (”Kaczka-Nadzieja”), 1910, samolot pionierski.
Bohatyrew MB-3 (M.B.3), 1924, ślizgowiec śmigłowy.
Bohatyrew ”Miś”, 1925, szybowiec amatorski.
Bohatyrew ”Motyl”, 1925, szybowiec amatorski.
Bohatyrew "Delfin", 1926, ślizgowiec śmigłowy.
Bohatyrew urządzenie do nauki skoków spadochronowych przy użyciu pociągu latawcowego, 1937, urządzenie do nauki skoków spadochronowych przy użyciu pociągu latawcowego.
Bohatyrew przeciwlotniczy zestaw latawcowy, 1939, przeciwlotniczy zestaw latawcowy, zapora latawcowa.
Bohatyrew rakiety, 1936-1939, rakiety doświadczalne.
Bohatyrew latawiec do odciążania balonów zaporowych, 1939-1953, urządzenie latawcowe służące do podwyższenia pułapu operacyjnego balonów zaporowych na uwięzi.
Galeria
Źródło:
[1] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1977.[2] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 1. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2004.
[3] Morgała A. "Latawce zaporowe inż. Bohatyrewa". Lotnictwo z Szachownicą nr 30.
[4] Olejko A. "Zapomniane hydroplany nad Bałtykiem i Polesiem 1924-1937". Wydawnictwo ZP Grupa Sp. z o.o. Warszawa 2008.
[5] Morgała A. "Nieznane wynalazki letnicze. Działalności inż. Bohatyrewa ciąg dalszy". Lotnictwo z Szachownicą nr 35.
[6] Januszewski S. "Pionierzy. Polacy w siłach powietrznych Wielkiej Wojny 1914-1918". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2019.