Boeing PT-17 "Kaydet", lata 1930-te
(Stearman 75)

Samolot szkolno-treningowy, sportowy. USA.
Samolot szkolno-treningowy i sportowy Boeing PT-17 ”Kaydet” z 1943 r. (Źródło: Copyright Ladislav Zápařka ”LZ- przedstawiciel czeskiego przemysłu lotniczego w Polsce”).

W 1933 r. w firmie Stearman Aircraft Company (od 1934 r. firma zależna od Boeing Airplane Company) przystąpiono do projektowa­nia i budowy nowego dwupłata treningowe­go, wzorowanego na konstrukcji samolotu Stearman C. Prototyp, oznaczony jako Stearman X-70, został oblatany w grudniu 1933 r. Maszyna została zgłoszona do przetar­gu na nowy samolot do wstępnego szkole­nia, ogłoszonego przez korpusy powietrzne USA. Jako pierwsze nowym samolotem zainteresowało się lotnictwo US Navy., która złożyła na początku 1935 r. zamówienie na dostawę 61 egz. Stearman 70 pod oznaczeniem NS-1. Do ich napędu zastosowano silniki gwiazdowe Wright J-5 (R-790-8) o mocy 168 kW, których znaczne ilości posiadała marynarka w swych magazynach. W takiej konfiguracji samoloty otrzy­mały oznaczenie fabryczne Stearman 73.

Prototyp X-70 do­starczony do armii poddawany był przecią­gającym się testom, w wyniku których USAAC podjął na początku 1936 r. decyzję o zamówieniu 26 samolotów pod oznacze­niem PT-13. Maszyny te napędzane były silnikami Lycoming R-680-5 o mocy 160 kW i siaty się pierwszymi egzemplarzami wersji Stearman 75. Następnie w latach 1937-1938 dostarczono 92 samoloty w wersji PT-13A. Otrzymały one silnik R-680-7 oraz ulepszone wyposażenie.

W latach 1930-tych USAAC posiadał ograniczone fundusze, dlatego zamawiał niewielkie ilości nowych samolotów. Sytuacja zmieniła się diametralnie z chwilą wybuchu II wojny światowej. Firma Boeing otrzymała zamówienia na kilka tysięcy samolotów treningowych Stearman. W 1939 r. firma Stearman Aircraft Company została włączona do koncernu Boeing pod nazwą Wichita Division Boeing Airplane Company. Nazwę samolotu zmieniono na Boeing 75, ciągle jednak zachowując tradycyjną na­zwę Stearman 75. Powszechnie była stosowana nieoficjalna nazwa samolotu- "Kaydet".

Do końca 1941 r. USAAC otrzymał 255 egz. w wersji PT-13B, napędzane silnikami R-680-11 i z drobnymi zmianami v wyposażeniu. Oznaczenie PT-13C zostało przyznane 6 egz. zmodyfikowanych PT-13A Zabudowano na nich wyposażenie niezbędne do noc­nych lotów według przyrządów. Zmiana zespołu napędowego na silnik Continental R-670-5 o mocy 164 kW i zabu­dowa go na płatowcach identycznych z PT-13A przyniosła nowe oznaczenie PT-17. W 1940 r. zbudowano 3519 egz. tej wersji. Osiemnasty egzemplarz PT-17 wyposażono w przyrządy do lotów bez wi­dzialności i nadano mu oznaczenie PT-17A, Trzy maszyny PT-17 po wyposażeniu w sprzęt do oprysków, stosowano do tę­pienia szkodników i oznaczono PT-17B.

Lotnictwo US Navy otrzymało w tym okresie 250 egz. Boeing 75 z silnikiem Continental R-670-14 oznaczanych jako N2S-1. Następna partia 125 samolotów z silnikami Lycoming R-680-8 została oznaczana jako N2S-2. Ozna­czenie N2S-3 przyznano 1875 samolotom wyposażonym w silniki Continental R-670-4. Oznaczenie N2S-4 odnosi się do 99 egz. przebudowanych z produkcyj­nych PT-17 przeznaczonych pierwotnie dla armii oraz 577 podobnych samolotów zbudowanych od podstaw na zamówienie US Navy.

W 1942 r., po raz pierwszy w historii, armia i marynarka otrzymała wspólny typ samolotu. Była to samolot płatowiec PT-13A wyposażony w silnik Lycoming R-680-17, który w zależności od przydziału posiadał oznaczenia PT-13D lub N2S-5. Była to ostatnia główna partia produkcyjna, z której armia otrzymała 318 samolotów, a marynarka- 1450.

Brak zdolności produkcyjnych określonych typów silni­ków w latach 1940-1941 doprowadził do powstania wersji PT-18. Posiadała konstrukcję płatowca identyczną jak PT-13A, ale jako napęd zastosowano silnik Jacobs R-755-7. Zbudowano 150 egz. Oznaczenie PT-18A otrzymało 6 standardowych PT-18, przystosowa­nych do lotów bez widzialności.

Oznaczenie PT-27 zostało nadane 300 samolotom dostarczonym w ramach umo­wy Lend-Lease do Królewskich Sil Po­wietrznych Kanady. Pewna liczba tych sa­molotów oraz niektóre z N2S-5 dostarczo­nych do marynarki wojennej USA posiadały owiewki kabin, ogrzewanie kabiny, pełne wyposażenie do lotów według przyrządów oraz zasłony do treningu pilotażu bez wi­dzialności ziemi w zwykłych warunkach pogodowych.

Łączna produkcja wszystkich wersji samolotu Stearman "Kaydet" przekroczyła 10 000 egz. Kiedy po zakończeniu II wojny światowej armia zgłosiła chęć odsprzedania nadmiaru swych samolotów, wiele z nich przeszło na służbę do sił powietrznych innych państw lub zostato przystosowanych do zadań agrolotniczych. Wiele z tych ostatnich było w eksploatacji jeszcze w 1982 r. W Ameryce Północnej samoloty Stearman "Kaydet" otacza aura nostalgii, zbliżona do tej, jaką Brytyjczycy darzą konstrukcje Avro 504, Avro "Tutor" i De Havilland "Tiger Moth", a Niemcy- samolot szkolny Bücker "Jungmann". Obecnie samolot "Kaydet" to także bezsprzecznie gratka dla kolekcjo­nerów historycznych samolotów.

W Polsce.

W grudniu 1944 r. pilot Polskich Sił Powietrznych- ppłk. Franciszek Ratajczyk został wysłany przez Wydział Wyszkolenia Dowództwa Polskich Sił Powietrznych do USA, w celu zapoznania się z metodami szkolenia pilotów amerykańskich. W czasie 10-tygodniowego pobytu w bazach Randolph Field, w celach doświadczalnych jako uczeń odbył kurs szkolenia początkowego na samolocie Boeing PT-17 ”Kaydet”. Ogółem w USA wylatał ponad 60 h na samolotach North American AT-6 ”Texan”, Beech AT-7 ”Navigator”, North American B-25 ”Mitchell” i Martin B-26 ”Marauder”.

W 2007 r. Tomasz Grabowski, zwiedzając wspólnie z kolegą wystawę na pokazach AirVenture Oshkosh 2007, podjęli decyzję o zakupie i sprowadzeniu do Polski samolotu Boeing (Stearman) PT-17 ”Kaydet”. Był to wówczas jedyny w Polsce egzemplarz tego typu. Samolot został wyprodukowany w 1943 r. i służyła w kilku szkołach, kształcących pilotów i instruktorów. W chwili zakupu posiadał wyjątkowo niski nalot, tylko 4000 h w powietrzu. W dniach 7-8.06.2008. prezentowany był podczas pikniku lotniczego w Góraszce.

Konstrukcja:
Dwumiejscowy dwu­płat o konstrukcji mieszanej.
Skrzydła w większości posiadały konstrukcję drewnianą z po­kryciem płóciennym.
Kadłub o konstrukcji metalowej, spawany z rurek stalowych. Pokrycie płócienne. Kabiny odkryte.
Podwozie klasyczne stałe.

Napęd- silnik gwiazdowy:
- NS-1- Wright J-5 (R-790-8) "Whirlwind" o mocy 168 kW (228 KM),
- PT-13- Lycoming R-680-5 o mocy 160 kW (218 KM),
- PT-13A- Lycoming R-680-7 o mocy 164 kW (223 KM),
- PT-13B- Lycoming R-680-11,
- PT-17- Continental R-670-5 o mocy 164 kW (223 KM),
- N2S-1- Continental R-670-14,
- N2S-2- Lycoming R-680-8,
- N2S-3- Continental R-670-4,
- PT-18, PT-18A- Jacobs R-755-7.
- PT-13D, N2S-5- Lycoming R-680-17 o mocy 164 kW (223 KM).

Dane techniczne N2S-5 (wg [4]):
Rozpiętość- 9,8 m, długość-7,63 m, wysokość- 2,79 m, powierzchnia skrzydeł- 27.59 m2.
Masa własna- 878 kg, masa startowa max- 1232 kg.
Prędkość max- 200 km/h, prędkość przelotowa- 171 km/h, pułap- 3415 m, zasięg- 813 km.

Galeria

  • ”Kaydet” w czasie rozbiegu. (Źródło: Copyright Ladislav Zápařka ”LZ- przedstawiciel czeskiego przemysłu lotniczego w Polsce”).
  • W powietrzu. (Źródło: Copyright Ladislav Zápařka ”LZ- przedstawiciel czeskiego przemysłu lotniczego w Polsce”).
  • Widok drugiej kabiny. (Źródło: Copyright Ladislav Zápařka ”LZ- przedstawiciel czeskiego przemysłu lotniczego w Polsce”).
  • Tablica przyrządów. (Źródło: Copyright Ladislav Zápařka ”LZ- przedstawiciel czeskiego przemysłu lotniczego w Polsce”).
  • Bagażnik. (Źródło: Copyright Ladislav Zápařka ”LZ- przedstawiciel czeskiego przemysłu lotniczego w Polsce”).
  • Wykaz optymalnych prędkości do wykonywania figur akrobacji. (Źródło: Copyright Ladislav Zápařka ”LZ- przedstawiciel czeskiego przemysłu lotniczego w Polsce”).
  • Widok z przedniej kabiny w czasie lotu. (Źródło: Copyright Ladislav Zápařka ”LZ- przedstawiciel czeskiego przemysłu lotniczego w Polsce”).
  • Szczegóły konstrukcji silnika. (Źródło: Copyright Ladislav Zápařka ”LZ- przedstawiciel czeskiego przemysłu lotniczego w Polsce”).
  • Szczegóły konstrukcji silnika. (Źródło: Copyright Ladislav Zápařka ”LZ- przedstawiciel czeskiego przemysłu lotniczego w Polsce”).
  • Szczegóły konstrukcji samolotu. (Źródło: Copyright Ladislav Zápařka ”LZ- przedstawiciel czeskiego przemysłu lotniczego w Polsce”).
  • Szczegóły konstrukcji samolotu. (Źródło: Copyright Ladislav Zápařka ”LZ- przedstawiciel czeskiego przemysłu lotniczego w Polsce”).
  • Samolot Boeing PT-17 ”Kaydet” w zbiorach Imperial War Museum Duxford. (Źródło: Copyright Jarosław Chęciński- ”Airliners.net”).

Źródło:

[1] ”Airliners.net”
[2] Konieczny J. R., Malinowski T. ”Mała encyklopedia lotników polskich. Tomik II”. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. Warszawa 1988.
[3] Śliwiński A. ”Atrakcje Góraszki: Boeing Stearman PT-17 Kaydet”. "Lotnicza Polska"
[4] "Samoloty. Encyklopedia Lotnictwa".

blog comments powered by Disqus