Boeing PT-17 "Kaydet", lata 1930-te
(Stearman 75)

W 1933 r. w firmie Stearman Aircraft Company (od 1934 r. firma zależna od Boeing Airplane Company) przystąpiono do projektowania i budowy nowego dwupłata treningowego, wzorowanego na konstrukcji samolotu Stearman C. Prototyp, oznaczony jako Stearman X-70, został oblatany w grudniu 1933 r. Maszyna została zgłoszona do przetargu na nowy samolot do wstępnego szkolenia, ogłoszonego przez korpusy powietrzne USA. Jako pierwsze nowym samolotem zainteresowało się lotnictwo US Navy., która złożyła na początku 1935 r. zamówienie na dostawę 61 egz. Stearman 70 pod oznaczeniem NS-1. Do ich napędu zastosowano silniki gwiazdowe Wright J-5 (R-790-8) o mocy 168 kW, których znaczne ilości posiadała marynarka w swych magazynach. W takiej konfiguracji samoloty otrzymały oznaczenie fabryczne Stearman 73.
Prototyp X-70 dostarczony do armii poddawany był przeciągającym się testom, w wyniku których USAAC podjął na początku 1936 r. decyzję o zamówieniu 26 samolotów pod oznaczeniem PT-13. Maszyny te napędzane były silnikami Lycoming R-680-5 o mocy 160 kW i siaty się pierwszymi egzemplarzami wersji Stearman 75. Następnie w latach 1937-1938 dostarczono 92 samoloty w wersji PT-13A. Otrzymały one silnik R-680-7 oraz ulepszone wyposażenie.
W latach 1930-tych USAAC posiadał ograniczone fundusze, dlatego zamawiał niewielkie ilości nowych samolotów. Sytuacja zmieniła się diametralnie z chwilą wybuchu II wojny światowej. Firma Boeing otrzymała zamówienia na kilka tysięcy samolotów treningowych Stearman. W 1939 r. firma Stearman Aircraft Company została włączona do koncernu Boeing pod nazwą Wichita Division Boeing Airplane Company. Nazwę samolotu zmieniono na Boeing 75, ciągle jednak zachowując tradycyjną nazwę Stearman 75. Powszechnie była stosowana nieoficjalna nazwa samolotu- "Kaydet".
Do końca 1941 r. USAAC otrzymał 255 egz. w wersji PT-13B, napędzane silnikami R-680-11 i z drobnymi zmianami v wyposażeniu. Oznaczenie PT-13C zostało przyznane 6 egz. zmodyfikowanych PT-13A Zabudowano na nich wyposażenie niezbędne do nocnych lotów według przyrządów. Zmiana zespołu napędowego na silnik Continental R-670-5 o mocy 164 kW i zabudowa go na płatowcach identycznych z PT-13A przyniosła nowe oznaczenie PT-17. W 1940 r. zbudowano 3519 egz. tej wersji. Osiemnasty egzemplarz PT-17 wyposażono w przyrządy do lotów bez widzialności i nadano mu oznaczenie PT-17A, Trzy maszyny PT-17 po wyposażeniu w sprzęt do oprysków, stosowano do tępienia szkodników i oznaczono PT-17B.
Lotnictwo US Navy otrzymało w tym okresie 250 egz. Boeing 75 z silnikiem Continental R-670-14 oznaczanych jako N2S-1. Następna partia 125 samolotów z silnikami Lycoming R-680-8 została oznaczana jako N2S-2. Oznaczenie N2S-3 przyznano 1875 samolotom wyposażonym w silniki Continental R-670-4. Oznaczenie N2S-4 odnosi się do 99 egz. przebudowanych z produkcyjnych PT-17 przeznaczonych pierwotnie dla armii oraz 577 podobnych samolotów zbudowanych od podstaw na zamówienie US Navy.
W 1942 r., po raz pierwszy w historii, armia i marynarka otrzymała wspólny typ samolotu. Była to samolot płatowiec PT-13A wyposażony w silnik Lycoming R-680-17, który w zależności od przydziału posiadał oznaczenia PT-13D lub N2S-5. Była to ostatnia główna partia produkcyjna, z której armia otrzymała 318 samolotów, a marynarka- 1450.
Brak zdolności produkcyjnych określonych typów silników w latach 1940-1941 doprowadził do powstania wersji PT-18. Posiadała konstrukcję płatowca identyczną jak PT-13A, ale jako napęd zastosowano silnik Jacobs R-755-7. Zbudowano 150 egz. Oznaczenie PT-18A otrzymało 6 standardowych PT-18, przystosowanych do lotów bez widzialności.
Oznaczenie PT-27 zostało nadane 300 samolotom dostarczonym w ramach umowy Lend-Lease do Królewskich Sil Powietrznych Kanady. Pewna liczba tych samolotów oraz niektóre z N2S-5 dostarczonych do marynarki wojennej USA posiadały owiewki kabin, ogrzewanie kabiny, pełne wyposażenie do lotów według przyrządów oraz zasłony do treningu pilotażu bez widzialności ziemi w zwykłych warunkach pogodowych.
Łączna produkcja wszystkich wersji samolotu Stearman "Kaydet" przekroczyła 10 000 egz. Kiedy po zakończeniu II wojny światowej armia zgłosiła chęć odsprzedania nadmiaru swych samolotów, wiele z nich przeszło na służbę do sił powietrznych innych państw lub zostato przystosowanych do zadań agrolotniczych. Wiele z tych ostatnich było w eksploatacji jeszcze w 1982 r. W Ameryce Północnej samoloty Stearman "Kaydet" otacza aura nostalgii, zbliżona do tej, jaką Brytyjczycy darzą konstrukcje Avro 504, Avro "Tutor" i De Havilland "Tiger Moth", a Niemcy- samolot szkolny Bücker "Jungmann". Obecnie samolot "Kaydet" to także bezsprzecznie gratka dla kolekcjonerów historycznych samolotów.
W Polsce.
W grudniu 1944 r. pilot Polskich Sił Powietrznych- ppłk. Franciszek Ratajczyk został wysłany przez Wydział Wyszkolenia Dowództwa Polskich Sił Powietrznych do USA, w celu zapoznania się z metodami szkolenia pilotów amerykańskich. W czasie 10-tygodniowego pobytu w bazach Randolph Field, w celach doświadczalnych jako uczeń odbył kurs szkolenia początkowego na samolocie Boeing PT-17 ”Kaydet”. Ogółem w USA wylatał ponad 60 h na samolotach North American AT-6 ”Texan”, Beech AT-7 ”Navigator”, North American B-25 ”Mitchell” i Martin B-26 ”Marauder”.
W 2007 r. Tomasz Grabowski, zwiedzając wspólnie z kolegą wystawę na pokazach AirVenture Oshkosh 2007, podjęli decyzję o zakupie i sprowadzeniu do Polski samolotu Boeing (Stearman) PT-17 ”Kaydet”. Był to wówczas jedyny w Polsce egzemplarz tego typu. Samolot został wyprodukowany w 1943 r. i służyła w kilku szkołach, kształcących pilotów i instruktorów. W chwili zakupu posiadał wyjątkowo niski nalot, tylko 4000 h w powietrzu. W dniach 7-8.06.2008. prezentowany był podczas pikniku lotniczego w Góraszce.
Konstrukcja:
Dwumiejscowy dwupłat o konstrukcji mieszanej.
Skrzydła w większości posiadały konstrukcję drewnianą z pokryciem płóciennym.
Kadłub o konstrukcji metalowej, spawany z rurek stalowych. Pokrycie płócienne. Kabiny odkryte.
Podwozie klasyczne stałe.
Napęd- silnik gwiazdowy:
- NS-1- Wright J-5 (R-790-8) "Whirlwind" o mocy 168 kW (228 KM),
- PT-13- Lycoming R-680-5 o mocy 160 kW (218 KM),
- PT-13A- Lycoming R-680-7 o mocy 164 kW (223 KM),
- PT-13B- Lycoming R-680-11,
- PT-17- Continental R-670-5 o mocy 164 kW (223 KM),
- N2S-1- Continental R-670-14,
- N2S-2- Lycoming R-680-8,
- N2S-3- Continental R-670-4,
- PT-18, PT-18A- Jacobs R-755-7.
- PT-13D, N2S-5- Lycoming R-680-17 o mocy 164 kW (223 KM).
Dane techniczne N2S-5 (wg [4]):
Rozpiętość- 9,8 m, długość-7,63 m, wysokość- 2,79 m, powierzchnia skrzydeł- 27.59 m2.
Masa własna- 878 kg, masa startowa max- 1232 kg.
Prędkość max- 200 km/h, prędkość przelotowa- 171 km/h, pułap- 3415 m, zasięg- 813 km.
Galeria
Źródło:
[1] ”Airliners.net”
[2] Konieczny J. R., Malinowski T. ”Mała encyklopedia lotników polskich. Tomik II”. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. Warszawa 1988.
[3] Śliwiński A. ”Atrakcje Góraszki: Boeing Stearman PT-17 Kaydet”. "Lotnicza Polska"
[4] "Samoloty. Encyklopedia Lotnictwa".