Boeing F/A-18 "Hornet", 1978
(McDonnell Douglas F/A-18 "Hornet", "Night Attack Hornet", A-18, F-18, TF-18, CF-188, CF-18, EF-18, C.15, CE.15)

Samolot myśliwski wielozadaniowy, pokładowy. USA.
Samolot myśliwski Boeing F/A-18 ”Hornet” na pokładzie lotniskowca USS Harry S. Truman (CVN 75). (Źródło: U.S. Navy).

W drugiej połowie lat 1960-tych i pierwszej lat 1970-tych, w ramach programu LWF, dla USAF opracowano lekkie wielozadaniowe samoloty bojowe. W styczniu 1975 r., spośród dwóch wystawionych do konkursu prototypów, USAF wybrało General Dynamics YF-16, odrzucając samolot konkurencyjny Northrop YF-17, którego los wydawał się być przesądzony. Jednak, jeszcze w maju 1974 r., Komisja Obrony Izby Reprezentantów zdecydowała, że US Navy także powinna również zamówić lekkie wielozadaniowe samoloty bojowe. Studia nad takim samolotem, w ramach programu VFAX, trwały już od pewnego czasu. W sierpniu 1974 r. Kongres, anulował pieniądze na rozwój nowej konstrukcji, jednocześnie zalecając US Navy zakup samolotu pochodzącego z konkursu LWF na podobną maszynę dla USAF. Intencją kongresmenów był zakup tego samego samolotu, co USAF. Tak rozpoczął się program NACF. W maju 1975 r. US Navy ogłosiła swój wybór- nowy samolot powstanie na bazie prototypu Northrop YF-17. Wykorzystano przy tym niezbyt ścisłe sformułowanie decyzji Kongresu, które wyraźnie nie precyzowało, że US Navy musi wybrać ten sam samolot, co USAF. Dla US Navy samolot dwusilnikowy był lepiej dostosowany do wykonywania lotów nad morzem, a ponadto większy płatowiec dawał większe możliwości rozwoju wyposażenia i uzbrojenia.

Nowy samolot miały opracować wspólnie firmy Northrop i McDonnell Douglas. Planowano powstanie trzech wersji samolotu: myśliwskiej F-18A, uderzeniowej- A-18A (obie jednomiejscowe) oraz szkolno-bojowej, dwumiejscowej TF-18A. Ten ostatni miał bazować na F-18A, A-18A miał się różnić zwiększonym udźwigiem uzbrojenia i odmiennym zestawem awioniki. Jedną z głównych różnic, w stosunku do YF-17, miało być zastosowanie nowych, ekonomiczniejszych silników dwuprzepływowych General Electric F404, specjalnie opracowanych dla nowego myśliwca. 22.01.1976 r. firmy otrzymały kontrakt na budowę 9 samolotów jednomiejscowych i 2 dwumiejscowych w ramach tzw. serii zerowej. McDonnell Douglas stał się głównym producentem samolotu, Northrop stał się głównym poddostawcą. Współpraca między firmami nie układała się najlepiej. Konstruktorzy McDonnell Douglas przebudowali samolot, dokładając niezbędne ich zdaniem elementy, nie przejmując się wzrostem masy. Northrop uważał, że to wypacza jego ideę i że samolot nie będzie w związku z tym udany. Do konfliktu doszło też na tle wersji F-18L, odmiany lądowej proponowanej na eksport. Sprzedażą tej odmiany miała się zajmować firma Northrop. W istocie na eksport zaczęto proponować nieznacznie tylko zmienioną pokładową wersję F/A-18, pod szyldem McDonnell Douglas. Długotrwały proces zakończył się w 1985 r. niekorzystną dla Northropa ugodą. McDonnell Douglas przejął ”Horneta”, ale w końcu lat 1990-tych został przejęty przez firmę Boeing i samoloty F/A-18 były produkowane pod szyldem Boeinga.

W samolocie F-18 powiększono skrzydło, poszerzono kadłub, zwiększono zapas paliwa wzmocniono podwozie i dodano hak do lądowania oraz zaczep do katapulty na przedniej goleni. Pierwszy samolot F-18A został ukończony 13.09.1978 r. i oblatany 18.11.1978 r. W dniu 12.03.1979 r. oblatano drugi egz. samolotu. Ostatni z samolotów przedseryjnych wystartował w marcu 1980 r. Samoloty przedseryjne zbudowano w trzech seriach produkcyjnych. Próby kwalifikacyjne na lotniskowcu rozpoczęto w październiku 1979 r., były one pomyślne. W wyniku tych prób, na początku 1980 r. US Navy zdecydowała, że nie będzie podziału na uderzeniowe A-18 i myśliwskie F-18. Wszystkie wielozadaniowe samoloty F/A-18 miały trafić do tych samych, przeformowywanych dywizjonów myśliwsko-bombowych (VFA).

Pierwszy seryjny samolot F/A-18A został oblatany 1.04.1980 r. Pierwsze samoloty seryjne nadal używano do prób, prowadzonych przez dwa dywizjony doświadczalne US Navy: VX-4 i VX-5. Brak widocznej przewagi nad McDonnell Douglas F-4 i Vought A-7- choć F/A-18 był w stanie wykonywać zadania obu tych typów zamiennie, spowodował wysunięcie propozycji przeprojektowania ”Horneta”, przed jego przyjęciem do służby. Jednak US Navy przyjęła F/A-18A do służby równolegle jednak zakładając wieloetapowy program modernizacji samolotu. Zbudowano łącznie 371 egz. F/A-18 A w seriach produkcyjnych od 4 do 22. Od 1987 r., kiedy to na linii produkcyjnej zastąpiły je F/A-18C, F/A-18A i dwumiejscowe F/A-18B zaczęły trafiać do jednostek rezerwy marynarki wojennej i piechoty morskiej. Do 1995 r. niemal całkowicie je wycofano, a ostatnie maszyny tego typu uczestniczą w szkoleniu rezerwistów z baz lądowych. Spośród seryjnych F/A-18A, 46 utracono do końca 2002 r., co najmniej 24 zmagazynowano, kolejne 24 dostarczono do Hiszpanii po wycofaniu ze służby. Pozostałe F/A-18A znajdowały się w rezerwach US Navy i USMC. Samoloty dwumiejscowe F/A-18B był w pełni dostosowany do wykonywania lotów bojowych. W latach 1980-1987 zbudowano 39 seryjnych samolotów F/A-18B w seriach produkcyjnych od 4 do 21.

Samoloty F/A-18A/B zostały wyeksportowane do:
- Kanada- w latach 1992-1998 dostarczono 98 F/A-18A oraz 40 F/A-18B, wszystkie wyprodukowane w USA. F/A-18 otrzymały oznaczenie CF-188 i CF-188B oraz nazwę CF-18 i CF-18B. Weszły do służby w dywizjonach: 416, 441, 425 i 433 bazujących w Kanadzie oraz 409, 421 i 439 stacjonujących w Niemczech. Pierwsze cztery były jednostkami obrony powietrznej, a kolejne trzy taktycznymi. Trzy dywizjony z Niemiec rozwiązano w okresie 1991-1992. Pozostały cztery dywizjony bojowe oraz 410. Dywizjon szkolny. W latach 1999-2002 samoloty zostały poddane modernizacji i doprowadzone do postaci F/A-18C/D,
- Australia- zakupiła 57 F/A-18A oraz 18 F/A-18B. Tylko pierwsze dwa samoloty zostały zmontowane w USA, zaś pozostałe w Aerospace Technologies of Australia (ASTA) w Australii. F/A-18B wykonane w USA dostarczono w październiku 1984 r., natomiast pierwszy zmontowany w Australii wystartował 26.02.1985 r. Ostatnią maszynę zakłady ASTA dostarczyły w maju 1990 r. Weszły do służby w centrum szkoleniowym No. 2 Operational Conversion Unit oraz dywizjonach 3, 75 i 77. 23 egz. F/A-18A są dostosowane do zadań rozpoznawczych. W razie potrzeby można demontować z nich działko i w jego komorze montować zestaw czterech aparatów fotograficznych: panoramiczny KA-56 do zdjęć z małej wysokości, skośny KS-87, pionowy KS-87 oraz panoramiczno-sektorowy do zdjęć z dużej wysokości KA-93. W latach 2000-2003 samoloty zostały poddane modernizacji i doprowadzone do postaci F/A-18C/D ”Night Attack Hornet”. Modernizacji poddano 55 F/A-18A oraz 16 F/A-18B,
- Hiszpania- zakupiła 60 F/A-18A i 12 F/A-18B. Samoloty zostały wykonane w USA. Hiszpańskie ”Hornety” w dokumentach NATO nazywane są EF-18A i EF-18B, oznaczenie samolotów w lotnictwie Hiszpanii- C.15 i CE.15. Pierwszy EF-18A został oblatany w grudniu 1985 r. i dostarczony w styczniu 1986 r. W lipcu 1986 r. dostarczono pierwszy EF-18B. Dostawy maszyn dwumiejscowych zakończono w 1987 r., zaś jednomiejscowych w lipcu 1990 r. Samoloty zostały trafiły do Escuadron 151 i Escuadron 152 należących do skrzydła Ala de Caza 15 oraz do Escuadron 121, 122 i Escuadron 124 z Ala de Caza 12. We wrześniu 1995 r. Hiszpania zakupiła 24 F/A-18A wycofanych ze służby US Navy. Samoloty dostarczano od grudnia 1995 do grudnia 1998 r. Trafiły one do szkolnej jednostki Escadron 111 z Ala 11. W latach 1999-2002 samoloty zostały poddane modernizacji i doprowadzone do postaci F/A-18C/D. W zakładach CASA zmodernizowano 71 F/A-18A/B,

Od II połowy lat 1980-tych zaczęło się stopniowe zwiększanie możliwości bojowych ”Horneta”. Nowa wersja otrzymała oznaczenie F/A-18C (samolot jednomiejscowy) oraz F/A-18D (dwumiejscowy). W samolotach wprowadzono dodatkowe wyposażenie oraz wprowadzono nowe typy uzbrojenia. Pierwszy F/A-18C został oblatany 3.09.1987 r. Był to pierwszy samolot 23 serii produkcyjnej. W 1988 r. wystartował pierwszy F/A-18D, o identycznym standardzie wyposażenia. Łącznie zbudowano 137 F/A-18C oraz 31 F/A-18D w postaci podstawowej. Począwszy od samolotów 29 serii produkcyjnej samoloty dostosowano do operowania w nocy i w każdych warunkach atmosferycznych, maszyny nazywano ”Night Attack Hornet”. Prototyp wersji jednomiejscowej ”Night Attack Hornet” (oznaczenie F/A-18C nie zmieniło się) oraz prototyp wersji dwumiejscowej zostały oblatane tego samego dnia, 6.05.1988 r. Począwszy od stycznia 1991 r., kolejne samoloty (od serii 36) były wyposażane w ulepszone silniki General Electric F404-GE-402.

Łącznie wyprodukowano 330 F/A-18C i 130 F/A-18D ”Night Attack Hornet”. Ostatnie 60 maszyn dwumiejscowych dodatkowo wykonano w standardzie RC, czyli Reconnaissance Capable- zdolne do rozpoznania. W latach 2002-2003 pozostałe w US Navy i USMC F/A-18C/D doprowadzono do jednakowego standardu- odpowiadającego ostatnim, wyprodukowanym samolotom tego typu. Do tego samego standardu doprowadzono też 48 F/A-18A USMC i 24 F/A-18A US Navy, są one nazywane F/A-18A+. Pierwsze F/A-18A/B trafiły do służby operacyjnej w dywizjonach szkolnych US Navy: VFA-125 i VFA-106, później (od jesieni 1983 r.) otrzymały je dywizjony bojowe VFA-113, VFA-25, VFA-136, VFA-137. W piechocie morskiej (USMC) pierwsze F/A-18A/B otrzymała jednostka szkolna VMFAT-101, później dywizjony bojowe VMFA-314 i VMFA-323. W odróżnieniu od US Navy, USMC utworzyła dywizjony bojowe wyposażone wyłącznie w F/A-18D, w odmianie ”Night Attack Hornet”.

W 2001 r. linię produkcyjną samolotów F/A-18C/D ostatecznie zamknięto i od tej pory zakłady Boeing produkują wyłącznie samoloty Boeing F/A-18E/F ”Super Hornet”.

Samoloty F/A-18C/D zostały wyeksportowane do:
- Kuwejt- zamówił samoloty we wrześniu 1988 r., ale wojna iracko-kuwejcka pokrzyżowała plany dostawy. Pierwszy F/A-18D został oblatany dopiero 19.09.1991 r., a do Kuwejtu dostarczono go w styczniu 1992 r. Dostawy 32 F/A-18C i 8 F/A-18D zakończono w sierpniu 1993 r. Kuwejckie samoloty należały do 35 serii, były to więc maszyny ”Night Attack Hornet”. Trafiły do 25., a następnie do 9. Dywizjonu,
- Szwajcaria- w 1993 r. zakupiła 26 F/A-18C oraz 8 F/A-18D. Szwajcarskie ”Hornety” używane są do obrony powietrznej i są oznaczone F-18C/F-18D. Tylko dwa zbudowano w USA, pierwszy z nich oblatano 20.01.1996 r. Pozostałe zmontowano w Swiss Aircraft Systems w Emmen. Pierwszy z nich oblatano 3.10.1997 r., a ostatni 2.12.1999 r.,
- Finlandia- w 1992 r. zakupiła 57 F/A-18C i 7 F/A-18D, przy czym samoloty jednomiejscowe zostały zmontowane w zakładach Finavitec (dawniej Valmet) w Finlandii. Pierwszy zbudowany w USA F/A-18D oblatano 21.04.1995 r., a dostawy rozpoczęły się w listopadzie 1995 r. Pierwszy F/A-18C zmontowany w Finlandii oblatano 28.06.1996 r., a ostatni dostarczono w sierpniu 2000 r. Samoloty fińskie weszły do wyposażenia trzech dywizjonów: HavLlv 11, HavLlv 21 oraz HavLlv 31. W Finlandii samoloty ”Hornet” używa się głównie do zadań obrony powietrznej i dlatego stosuje się oznaczenie F-18C i F-18D,
- Malezja- w 1993 r. zakupiła 8 F/A-18D, z przeznaczeniem do wykonywania zadań uderzeniowych. Wszystkie zbudowano w USA, pierwszy z nich oblatano 1.02.1997 r. Dostawy zakończono w sierpniu 1997 r. Stanowią wyposażenie 18 Squadron z 1. Dywizji Lotniczej Królewskich Sił Powietrznych Malezji,
- Tajlandia- miała być odbiorcą samolotów, ale zamówienie na 4 F/A-18C i 4 F/A-18D anulowano. Samoloty te jednak zbudowano (wszystkie jako F/A-18D) i dostarczono USMC.

W Polsce.

Polscy piloci wykonywli loty zapoznawcze na samolotach "Hornet", m.in.:
- w 1992 r. podczas wizyty w kanadyjskiej bazie w Niemczech, polscy lotnicy wykonywali loty na samolotach CF-188B "Hornet" należących do 439 Sqn Canadian Forces Air Command,
- na samolocie F/A-18 "Hornet" latał gen. pil. Andrzej Błasik,
- w sierpniu 1998 r., podczas pokazów w Dęblinie, na samolocie F / A-18D "Hornet" wykonałł lot gen. bryg. pil. Jacek Bartoszcze,
- w dniach 23.11.-412.2009 r. piloci z 10 Eskadry Lotnictwa Taktycznego brali udział w ćwiczeniach "Squadron Exchange" w Hiszpanii. W ich trakcie wykonywali loty zapoznawcze na hiszpańskich samolotach EF-18BM "Hornet".

W pierwszej połowie 1996 r. firma McDonnell Douglas złożyła ofertę dostawy dla Polskich Sił Powietrznych samolotów myśliwskich McDonnell Douglas F-18 ”Hornet”. Jego konkurentami był samolot amerykański Lockheed Martin F-16C/D ”Fighting Falcon”, szwedzki SAAB JAS-39 ”Gripen” oraz francuski Dassault-Breguet ”Mirage 2000”. W przypadku wyboru przez Polskie Siły Powietrzne samolotu ”Hornet”, jako podstawowej maszyny wielozadaniowej, Polska musiałaby zakupić tylko 20 gotowych maszyn, reszta mogłaby być produkowana w PZL Mielec, gdzie udział podzespołów polskiej produkcji sięgać mógłby aż 60%. Mielec stałby się tez centrum remontowym dla ”Hornetów” na Europę Środkową i Północną. Był to chyba najkorzystniejszy offset przemysłowy w dziedzinie sprzętu wojskowego jaki wówczas Polsce zaoferowano. W dniach 23-25.08.1996 r., podczas obchodów Święta Lotnictwa Polskiego, na lotnisku wojskowym w Bydgoszczy prezentowany był samolot McDonnell Douglas F-18 ”Hornet” w wersji dwumiejscowej. 27.08.1998 r., na dwa dni przed Air Show będącym kulminacją obchodów 80-lecia Polskiego Lotnictwa, firma Boeing zorganizowała na lotnisku WSOSP w Dęblinie specjalną prezentację samolotu F-18. Dziennikarzom umożliwiono zapoznanie się z samolotem F/A-18D, jego konstrukcją i własnościami.

Konstrukcja:
Jedno lub dwumiejscowy.
Skrzydło o obrysie trapezowym, posiada przykadłubowe napływy, służące do wytwarzania wiru pasmowego. Konstrukcja nośna siedmiodźwigarowa. Końcówki skrzydeł składane hydraulicznie.
Usterzenie poziome płytowe, z pokryciem z kompozytu grafitowo-epoksydowego i duraluminiowym wypełniaczem ulowym. Podwójne usterzenie pionowe o konstrukcji wielodźwigarowej rozchylone na boki.
Podwozie trójpodporowe z kołem przednim, chowane w locie.

Uzbrojenie:
- F/A-18A/B- 1 stałe wielolufowe działko M61A1 Vulcan kal. 20 mm zabudowane w przodzie kadłuba. Uzbrojenie podwieszane na 9 belkach zewnętrznych (1 pod kadłubem, 2 na krawędziach tunelów wlotowych powietrza do silników, 4 pod skrzydłami, 2 na końcach skrzydeł): kierowane pociski rakietowe powietrze-powietrze AIM-7 ”Sparrow”, Raytheon AIM-120 AMRAAM, Raytheon AIM-9 ”Sidewinder”, kierowane pociski rakietowe powietrze-ziemia Raytheon AGM-65 ”Maverick”, przeciwradiolokacyjne pociski rakietowe AGM-88A (przejściowo AGM-45A), przeciwokrętowe pociski rakietowe AGM-84A/B, bomby jądrowe B57 lub B61, bomby kierowane telewizyjnie AGM-62, bomby konwencjonalne i kasety bombowe o masie 908 kg, 454 kg, 227 kg, 113 kg. Kanadyjskie samoloty przenoszą dodatkowo zasobniki LAU-5003 na 19 niekierowanych pocisków rakietowych kal. 70 mm Bristol Aerospace CRY-7 oraz bomby kasetowe BL-755,
- F/A-18C/D ”Night Attack Hornet”- wprowadzono dodatkowo: kierowane pociski rakietowe powietrze-powietrze AIM-132 i Raytheon AIM-9X ”Super Sidewinder”, wszystkie odmiany pocisku AGM-65 używane przez US Navy, tym AGM-65H/G, bomby kierowane laserowo rodziny Paveway II i Paveway III bomby typu JDAM i szybujące kasety bombowe typu JSOW.

Wyposażenie:
- F/A-18A/B- system kierowania ogniem- radiolokator Hughes (Raytheon) AN/APG-65, komputer misji XN-5, współpracujący ze stacją radiolokacyjną, przystawka RT1379A do radiostacji AN/ARC-182, służącą do transmisji danych o celach powietrznych z lotniskowca, radiolokacyjne urządzenie identyfikacji celu, spełniające funkcje transpondera i interrogatora AN/APX-100. Dwie radiostacje UKF AN/ARC-182. Australijskie samoloty posiadały dodatkową radiostację KF dalekiego zasięgu.
System nawigacyjny- bezwładnościowy układ nawigacyjny Litton AN/ASN-130 oparty o żyroskopy mechaniczne, odbiornik systemu TACAN Collins AN/ARN-118, automatyczny układ lądowania na lotniskowcu (ACLS), radiokompas UKF DF-301E oraz odbiornik AN/ARA-63, współpracujący z morskim systemem nawigacyjnym, do rozwiązywania zadań nawigacyjnych i pilotażowych służyły dwa komputery AN/AYK-14. Samoloty kanadyjskie i australijskie otrzymały system ILS w miejsce ACLS.
System walki radioelektronicznej- dwa urządzenia do ostrzegania przed opromieniowaniem radiolokacyjnym (jedno do zobrazowania sytuacji powietrznej, drugie naziemnej) Magnavox AN/ALR-50 oraz Raytheon AN/ALR-67, późniejszych seriach obie funkcje przejęło urządzenie ALR-67(V), nadajnik zakłóceń aktywnych AN/ALQ-126, dwa wyrzutniki flar i dipoli AN/ALE-39. Samoloty hiszpańskie otrzymały nadajnik zakłóceń aktywnych Sanders AN/ALQ-126B, później Northrop AN/ALQ-162(V).

System walki radioelektronicznej- nadajnik zakłóceń aktywnych ITT/Westinghouse (Northrop-Grumman) AN/ALQ-165 ASPJ.
Samolot przenosił zasobnik nawigacyjny Hughes AN/AAR-50, zawierający kamerę termowizyjną o szerokim polu widzenia oraz zasobnik MDD AN/ASQ-137 do wykrywania podświetlania laserowego.
- F/A-18C/D ”Night Attack Hornet”- stacja radiolokacyjna APG-73. Zasobnik celowniczy Loral AŃ/ AAS-38 NITE Hawk, który zawierał kamerę termowizyjną oraz układ automatycznego śledzenia wskazanego obiektu, w wersji AAS-38A FLIR-LTD/R wprowadzono laserowy dalmierz i podświetlacz celów, a w wersji AAS-38B wprowadzono też wykrywacz opromieniowania laserowego, wskazujący załodze obiekt podświetlony przez wojska lądowe lub inny samolot.

System nawigacyjny- platforma bezwładnościowa, opartą o żyroskopy laserowe, Litton AN/ASN-139, dodatkowo sprzężona z odbiornikiem GPS, radiostacje Collins AN/ARC-210, wyposażone w zakres kodowania korespondencji w standardzie Have Quick, system identyfikacji swój-obcy AN/APX-111, a następnie APX-113.
System walki radioelektronicznej- wyrzutniki flar i dipoli AN/ALE-47 o kal. 50 mm.

Napęd- 2 silniki dwuprzepływowe:
- F-18A, TF-18A, F/A-18A, F/A-18B- General Electric F 404-GE-400 o ciągu bez dopalania 47,12 kN i z dopalaniem 70,23 kN,
- F/A-18C/D (od serii 36) silniki General Electric F404-GE-402 o ciągu bez dopalania 50,0 kN i z dopalaniem 78,69kN.

Dane techniczne F/A-18A (wg [6]):
Rozpiętość- 12,31 m, długość- 17,07 m, wysokość- 4,66 m, powierzchnia nośna- 37,16 m2.
Masa własna- 9760 kg, masa startowa- 15235 kg, masa startowa max- 19960 kg.
Prędkość max- 1915 km/h, pułap- 15200 m, zasięg do przebazowania- 3750 km, promień działania- 515-565 km.

Dane techniczne F/A-18C (wg [6]):
Rozpiętość- 12,31 m, długość- 17,07 m, wysokość- 4,66 m, powierzchnia nośna- 37,16 m2.
Masa własna- 10455 kg, masa startowa- 16650 kg, masa startowa max- 22330 kg.
Prędkość max- 1915 km/h, pułap- 15200 m, zasięg do przebazowania- 3750 km, promień działania- 515-565 km.

Inne wersje:
Boeing (McDonnell Douglas) F/A-18E/F ”Super Hornet”

Galeria

  • Samolot myśliwski Boeing F/A-18 "Hornet" w locie. (Źródło: U.S. Navy).
  • Kanadyjski samolot myśliwski McDonnell Douglas CF-18A "Hornet" w locie. (Źródło: U.S. Navy).

Źródło:

[1] ”A może Hornet?”. Nowa Technika Wojskowa nr 5/1996.
[2] ”Hornet coraz bliżej?”. Nowa Technika Wojskowa nr 6/1996.
[3] ”Święto Lotnictwa'96”. Nowa Technika Wojskowa nr 9/1996.
[4] Rybak E.F. Gruszczyński J. ”F/A-18E/F”. Nowa Technika Wojskowa nr 3/1997.
[5] Kiński A. ”Boeing w Dęblinie”. Nowa Technika Wojskowa nr 10/1998.
[6] Fiszer M, Gruszczyński J. ”F/A-18A/B/C/D Hornet”. Lotnictwo nr 1/2004.
[7] Czyżyk H. "Dowódca Sił Powietrznych generał pilot Andrzej Błasik". Lotnictwo nr 11/2011.
[8]
Hołdanowicz G. "Skrzydlaci nieprzemakalni". Skrzydlata Polska nr 9/1998.
[9]
Modrzewski M. "Ćwiczenie Squadron Exchange w Torrejon". Lotnictwo nr 2/2010.
[10] "W skrócie". Lotnictwo Aviation International nr 19/1992.
blog comments powered by Disqus