Boeing AH-64 "Apache", 1975
(Hughes AH-64 "Apache", McDonnell Douglas AH-64 "Apache", "Longbow Apache")
W czasie trwania wojny wietnamskiej nastąpił szybki wzrost znaczenia śmigłowców w operacjach wojskowych. Na początku lat 1960-tych siły zbrojne USA otrzymały jednosilnikowy śmigłowiec wielozadaniowy Bell UH-1 "Iroquois". Pojawienie się UH-1 pozwoliło zastosować w praktyce teorię kawalerii powietrznej, jako nowej taktyki pozwalającej na szybkie przerzucenie żołnierzy na duże odległości tak, aby podjąć walkę z nieprzyjacielem w wybranym przez siebie miejscu i czasie. Wymagania pola walki zmusiły Amerykanów do zainstalowania uzbrojenia na śmigłowcach działających w bezpośredniej styczności z nieprzyjacielem. Powstała wówczas wersja śmigłowca UH-1 przeznaczona wyłącznie do zadań szturmowych. Charakteryzowała się ona silnym uzbrojeniem przy jednoczesnym ograniczeniu możliwości zabierania desantu lub ładunku.
Jednocześnie z przystosowywaniem UH-1 do roli śmigłowca bojowego firma Bell Helicopter opracowała wyspecjalizowany śmigłowiec szturmowy Bell AH-1G "Cobra". Śmigłowiec okazał się być maszyną udaną, to jednak odziedziczony po UH-1 układ napędowy z pojedynczym silnikiem i dwułopatowym wirnikiem niósł pewne ograniczenia. AH-1G postrzegany był przez US Army od początku jako rozwiązanie przejściowe- do czasu wdrożenia nowej maszyny szturmowej.
Jeszcze w połowie 1963 r. zainicjowano program FSAS (Fire Support Aerial System) mający zdefiniować wymagania operacyjne stawiane przed nowym śmigłowcem uderzeniowym. W sierpniu 1964 r. armia amerykańska ogłosiła konkurs w ramach programu AAFSS (Advanced Aerial Fire Support System - zaawansowany system powietrznego wsparcia ogniowego) na śmigłowiec bojowy. Według założeń miał posiadać dużą prędkość i duży zasięg, dysponować znaczną siłą ognia oraz być odporny na ogień naziemnych środków przeciwlotniczych. Postawiono na zdolność do działania o każdej porze doby, w najgorszych warunkach atmosferycznych. Polem walki śmigłowca miała być Europa Środkowa, gdzie głównym przeciwnikiem byłyby siły państw Układu Warszawskiego. W ramach programu AAFSS wybrało do dalszych badań i prób konstrukcje: Lockheed AH-56 "Cheyenne" oraz Sikorsky S-66 "Blackhawk". Wyśrubowane wymagania co do osiągów zrodziły wyrafinowane rozwiązania. Zwycięska konstrukcja Lockheeda YAH- 56A „Cheyenne” to już nawet nie śmigłowiec, lecz wirolot (wiropłat z dodatkowym źródłem ciągu poziomego i płatem nośnym). Był szybki (bez trudu osiągał 400 km/h), zdolny do manewrów z pogranicza akrobacji, wyrafinowany aerodynamicznie i technologicznie, naszpikowany najnowocześniejszymi systemami elektronicznymi na potrzeby nawigacji, wyszukiwania celów i ich niszczenia. Ze względów finansowych program został anulowany w 1972 r. Okazało się, że cena seryjnego YAH- 56A niewiele ustępuje cenie strategicznego bombowca Boeing B-52 "Stratofortress".
Tymczasem rozwinięta została koncepcja latającego niszczyciela czołgów- śmigłowca o mniejszej prędkości, ale bardziej zwrotnego, zdolnego do działań w każdych warunkach atmosferycznych i o każdej porze doby, a przede wszystkim odpornego na ogień przeciwnika (w Wietnamie kilkaset śmigłowców zestrzelono przy użyciu indywidualnej broni strzeleckiej piechoty). W tym celu śmigłowiec powinien mieć układ dwusilnikowy oraz całkowitą odporność na trafienie pociskiem kal. 12,7 mm oraz tzw. opóźnioną wrażliwość przy trafieniu pociskiem kal. 23 mm, umożliwiającą kontynuowanie lotu przez co najmniej 30 min. oraz odporność płatowca na zderzenie z ziemią przy prędkości opadania 12,8 m/s.
W listopadzie 1972 r. zostały przedstawione wymagania nowego programu AAH (Advanced Attack Helicopter- nowoczesny śmigłowiec szturmowy). Wymagania te obejmowały m.in. uzbrojenie w 8 pocisków kierowanych Hughes BGM-71A TOW do zwalczania celów opancerzonych oraz działko kal. 30 mm, prędkość przelotowa 270 km/h, pułap zawisu bez wpływu ziemi 1200 m, zasięg do przebazowania 1480 km, łatwość i szybkość odtworzenia gotowości bojowej, możliwość transportu w ładowni samolotów Lockheed C-141 "Starlifter" i Lockheed C-5A "Galaxy" przy minimalnym demontażu elementów oraz unifikację silników z zastosowanymi w taktycznych śmigłowcach wielozadaniowych UTTAS (późniejszy Sikorsky UH-60 "Black Hawk") - General Electric T700-GE-700.
Do współzawodnictwa przystąpiły firmy: Bell Helicopter, Boeing Vertol, Hughes Helicopters, Lockheed oraz Sikorsky Aircraft, które w czerwcu 1973 r. przedstawiły projekty wstępne. 22.06.1973 r. do dalszego etapu zakwalifikowano dwa z nich: Bell Model 409 (oznaczenie wojskowe YAH-63) i Hughes Model 77 (YAH-64). W lipcu 1973 r. rozpoczął się drugi etap konkursu, w którym obie firmy miały zbudować po 2 prototypy do prób na ziemi oraz w locie. Dodatkowo Hughes otrzymał zlecenie opracowania działka dla zwycięskiej konstrukcji.
Nielatający prototyp Bell YAH-63A został ukończony 19.04.1975 r., nielatający egzemplarz Hughes YAH-64 został zmontowany 22.06.1975 r. Pierwszy latający prototyp YAH-64 (AV-02) wystartował 30.09.1975 r. Pierwszy Bell YAH-63A został oblatany następnego dnia. Kolejny prototyp Hugesa (AV-03) został oblatany 22.11.1975 r., a jego rywal 21.12.1975 r. W pierwszej połowie 1976 r. w obu wytwórniach trwały próby zakładowe. Na podstawie uzyskanych w ich wyniku doświadczeń, Hughes dokonał modyfikacji prototypów YAH-64 polegającej m.in. na wydłużeniu o 240 mm masztu wirnika nośnego, zwiększeniu cięciw łopat nośnych oraz wprowadzeniu zmian w układzie sterowania.
Tymczasem wojska lądowe zmieniły wymagania dotyczące uzbrojenia śmigłowca. Pierwotnie podstawowe uzbrojenie rakietowe miały stanowić pociski przeciwpancerne BGM-71A TOW, jednak w lutym 1976 r. podjęto decyzję o uzbrojeniu śmigłowca w nowe, perspektywiczne pociski Rockwell AGM- 114A "Hellfire", dysponujące laserowym półaktywnym systemem naprowadzania.
W czerwcu 1976 r. prototypy obu firm przejęły wojska lądowe i w bazie Edwards rozpoczęły własne próby porównawcze. Analiza wyników przeprowadzonych prób wykazała, że YAH-64 lepiej spełnia stawiane wymagania niż konkurencyjny YAH-63, w szczególności zaś ma lepsze własności podczas lotów na małych wysokościach, większą prędkość wznoszenia, większy nadmiar mocy oraz znacznie niższe prawdopodobieństwo wykrycia lecącego śmigłowca przez przeciwnika. Za YAH-64 przemawiała także lepsza odporność na trafienia z broni strzeleckiej, prostsza obsługa naziemna oraz 95% prawdopodobieństwa przeżycia załogi przy upadku śmigłowca na ziemię z prędkością pionową 12,8 m/s.
W dniu 10.12.1976 r. ogłoszono wyniki konkursu i do dalszej realizacji przyjęto śmigłowiec Hughes YAH-64 . Z firmą podpisano kontrakt na budowę 3 kolejnych prototypów, przyznając, rozwój konstrukcji oraz kontynuację prób.
W 1978 r. prototypy AV-02 i AV-03 poddano modernizacji, która objęła m.in.: podniesienie głowicy wirnika nośnego, zwiększenie średnicy śmigła ogonowego, zmianę kształtu usterzenia poziomego, dodanie skośnych końcówek łopat wirnika nośnego, zainstalowanie urządzeń Black Hole do tłumienia śladu termicznego silników (zastępujących wcześniejsze rozwiązanie z chłodzeniem wentylatorami), powiększenie przedziałów mieszczących wyposażenie elektroniczne a znajdujących się w opływach po bokach kadłuba, ukompletowanie systemu kierowania ogniem oraz wymiana płaskich szyb kabiny załogi na wypukłe o dużym promieniu krzywizny. Zmodyfikowane prototypy AV-02 i AV-03 oblatano ponownie 28.11. 1978 r. i 29.12.1978 r. W czerwcu 1979 r. rozpoczęto na prototypie próby systemu TADS / PNVS (Target Acquisition and Designation Sight/Pilots Nigłit Vision Sensor - zestaw wykrywający i wskazujący cele /czujnik nocnej obserwacji dla pilota) opracowanego przez firmę Martin Marietta specjalnie dla śmigłowca AH-64.
Pierwszy z nowej serii prototyp (AV-04) został oblatany 31.10.1979 r. W odróżnieniu od wcześniejszych prototypów z usterzeniem w kształcie litery T miał on statecznik poziomy umieszczony w dolnej, tylnej części kadłuba, usterzenie pionowe o zwiększonej rozpiętości oraz przesunięte do góry śmigło ogonowe, z powiększoną średnicą. Ostatnie prototypy oblatano odpowiednio w grudniu 1979 r. i w marcu 1980 r. Pod koniec 1981 r. śmigłowcowi nadano nazwę "Apache".
W kwietniu 1982 r. podpisano z firmą Hughes kontrakt na budowę 11 śmigłowców seryjnych. Ponieważ zakłady produkcyjne w Culver City, gdzie wykonywano wszystkie statki powietrzne Hughesa, nie odpowiadały ówczesnym potrzebom, od marca 1982 r. do lutego 1983 r. wybudowano w Mesa (Arizona) nowy zakład montażowy z halami o powierzchni ponad 53 000 m3, w którym po osiągnięciu docelowej wydajności od połowy 1986 r. produkowano 12 egz. miesięcznie. Pierwszy seryjny AH-64A opuścił linię montażową 30.09.1983 r. Śmigłowiec został formalnie odebrany przez wojsko w dniu 26.01.1984 r. Armia zażądano wyposażenia seryjnych śmigłowców w unowocześniony wariant silników T 700- opracowany specjalnie dla śmigłowca pokładowego Sikorsky SH-60B "Seahawk" silnik T 700-GE-401 o mocy 1267 kW. Mocniejszy napęd zainstalowano na prototypie AV-05 w styczniu 1982 r. Po pomyślnych próbach zaakceptowano go dla egzemplarzy seryjnych, zmieniając jego oznaczenie na T 700-GE-701.
W dniu 6.01.1984 r. firma Hughes została włączona do koncernu McDonnell Douglas, a 27.08.1985 r. nazwę zakładu w Mesa zmieniono na McDonnell Douglas Helicopter Company. W 1997 r. po fuzji koncernów Boeing i McDonnell Douglas firma weszła w skład koncernu Boeing Company.
Zmiany organizacyjne struktury lotnictwa wojsk lądowych powodowały, że liczba zamawianych śmigłowców była kilkakrotnie zmieniana- od 472 w 1982 r. do 675 w 1984 r. Dostawa wszystkich 675 śmigłowców planowano zakończyć w 1990 r. W 1989 r. terminowa realizacja prac nad śmigłowcem nowej generacji LHX (późniejszy Boeing- Sikorsky RAH-66 "Comanche") stała się wątpliwa, co spowodowało, że lotnictwo US Army zwiększyło zapotrzebowanie na śmigłowce AH-64A do 975 egz., jednak już przy rozpatrywaniu budżetu wojskowego na rok finansowy 1990 / 1991 potrzeby ograniczono do 807 śmigłowców. Miały one stanowić wyposażenie 34 batalionów lotnictwa US Army i Gwardii Narodowej, dysponujących dotychczas śmigłowcami AH-1G / S "Cobra". Śmigłowce AH-64A miały otrzymać również rozpoznawcze pułki pancerne. Produkcja śmigłowców AH-64A na potrzeby US Army sięgnęła ostatecznie 827 egz. Dostawy zakończyły się na przełomie lat 1994 / 1995.
W związku z amerykańską doktryną wojenną, zakładającą walkę daleko od terytorium USA, śmigłowiec został przystosowany do dalekich przelotów. Pierwsza taka próba miała miejsce 4.04.1985 r., kiedy to seryjny AH-64A, wyposażony w 4 dodatkowe zbiorniki paliwa każdy o pojemności 871 dm3, wykonał lot na trasie Mesa- Santa Barbara długości 1891 km. Tym samym udowodniono możliwość przebazowania śmigłowców z USA do Europy drogą powietrzną, tak zwaną płn. trasą atlantycką, z technicznymi postojami w Goose Bay (Kanada), Frobisher Bay (Kanada), Sondrestrom (Grenlandia), Reykjavik (Islandia), Prestwick (Szkocja). Szybki sposób transportu śmigłowca zapewnia samolot transportowy C-141B, przewożący jednorazowo 2 śmigłowce oraz C-5A mogący pomieścić aż 6 śmigłowców.
Prototyp AH-64 AV-05 używany był przez połączony zespół firm McDonnell Douglas i Bell Helicopter Textron jako demonstrator technologii w programie przyszłościowego śmigłowca bojowego LHX. Zmodyfikowany YAH-64A został wyposażony w prototypową kabinę pilota ACE (Advanced Cockpit Evaluator) z bocznym drążkiem, układem sterowania fly-by-wire i zmodernizowaną awioniką. Według niektórych źródeł 7 egz. AH-64A było używanych w specjalnych programach doświadczalnych pod oznaczeniem JAH-64A. Nielatające egzemplarze wykorzystywane do szkolenia personelu naziemnego zostały oznaczane GAH-64A.
Na początku lat 1980- tych US Marine Corps rozważał możliwość zakupu 120 śmigłowców w wersji standardowej. We wrześniu 1981 r. przeprowadzono nawet pomyślne morskie próby użytkowe na pokładzie okrętu desantowego USS Pelelieu. Wszystko rozbiło sie o brak funduszy. Firma McDonnell Douglas opracowała również studium wersji morskiej śmigłowca, przystosowanej do działań z pokładu okrętów. Projektowano odmiany pokładowe do zwalczania okrętów nawodnych i śmigłowce wsparcia desantów morskich. Śmigłowiec "Sea Going Apache" miał otrzymać wciągane podwozie, hydraulicznie składany wirnik i śmigło ogonowe oraz odchylaną w bok belkę ogonową. Jako główne uzbrojenie przewidywano użycie dwóch pocisków powietrze- woda Boeing RGM-84A "Harpoon" lub SLAM oraz pocisków powietrze -powietrze Raytheon AIM-120 AMRAAM wraz z zastosowaniem stacji radiolokacyjnej AN/APG-65 (z samolotu Boeing F/A-18 "Hornet"). Dla piechoty morskiej opracowano wersję "Apache" przystosowaną do zwalczania śmigłowców przeciwnika. Miała otrzymać silniki T700-GE-401, wirnik składany w ciągu 20- 30 s, zabezpieczenie antykorozyjne typu morskiego, prędkość przelotową ok. 310 km/h. W latach 1984- 1988 wypróbowano uzbrojenie powietrze- powietrze w postaci kpr Raytheon AIM-9 "Sidewinder", Raytheon "Stinger" i Matra "Mistral". Żaden z tych projektów nie spotkał się z zainteresowaniem nabywcy.
W 1985 r. ogłoszono tzw. wieloetapowy program modernizacji śmigłowców AH-64A oznaczony jako MSIP (Multi-Stage Improvement Program), który także zarzucono. Od kwietnia 1987 r. na zlecenie US Army prowadzone były prace nad ulepszoną wersją śmigłowca AH-64B "Advanced Apache". Nowa wersja miała mieć lepsze osiągi, unowocześnioną awionikę, większą skuteczność działania oraz niższe koszty eksploatacji. Przewidywano m.in.: unowocześnienie wyposażenia kabiny, zastosowanie elektroimpulsowego układu sterowania, szersze wykorzystanie kompozytów, wprowadzenie silników o większej mocy z cyfrowym układem sterowania , zabudowę (fly-by-wire) odbiornika systemu nawigacji satelitarnej NAVSTAR GPS, wykorzystanie kamery do obserwacji tylnej półsfery, ulepszenie układów TADS/ /PNVS i IHADSS i uzbrojenie powietrze- powietrze w postaci kpr "Stinger". Wersja ta pozostała w sferze projektów.
Na podstawie wniosków z eksploatacji śmigłowców w czasie wojny w Zatoce Perskiej (1990- 1991) opracowano plan modernizacji śmigłowców AH-64A do standardu "Longbow Apache". Osią koncepcji był całkowicie nowy system kierowania uzbrojeniem, oparty na radarze pracującym w zakresie fal milimetrowych i współpracujący z naprowadzonymi aktywnie radarowo pociskami AGM-114L. Antena radaru FCR (Fire Control Radar) Longbow została umieszczona na maszcie nad wirnikiem nośnym. Zamontowano awionikę z wyświetlaczami CRT, które zastąpiły stosowane wcześniej przyrządy analogowe. Modernizacji poddano także wyświetlacze nahełmowe, systemy nawigacyjne Plessey AN/ASN-157, radiowysokościomierze, systemy łączności, a także dodano systemy nawigacji satelitarnej. Począwszy od późnoseryjnych AH-64A, po raz kolejny zdecydowano się również na montaż mocniejszych silników, tym razem T700-GE-701C o mocy 1285kW (1723 KM). Decyzję o zastosowaniu radaru kierowania ogniem oraz pocisków klasy odpal i zapomnij (obok klasycznych wariantów AGM-114 naprowadzanych półaktywnie radarowo) wynikały z chęci zminimalizowania czasu ekspozycji na środki obserwacji i przeciwdziałania przeciwnika.
Program "Longbow Apache" został zaakceptowany w sierpniu 1990 r. Przebudowany egzemplarz AH-64A z makietą osłony radaru został oblatany 11.03.1991 r. Pierwszy z sześciu prototypów AH-64D odbył dziewiczy lot 15.04.1992 r. Osiągnięcie założonych celów miały potwierdzić testy przeprowadzone na początku 1995 r. na poligonie China Lake, w czasie których AH-64D korzystające z tandemu Longbow / AGM-114L miały zniszczyć 300 celów przy stracie 4 śmigłowców. Dla porównania wielkości te w przypadku AH-64A miały kształtować się na poziomie 75 / 28. Planowano modernizację śmigłowców w dwóch standardach - bez radaru FCR (przeznaczone wyłącznie do zabijania) i z radarem Longbow- tropiciele- zabójcy. Te pierwsze oznaczono początkowo AH-64C. Następnie oznaczenia ujednolicono jako AH-64D, natomiast tylko egzemplarze z radarem nazywane są "Longbow Apache." W razie konieczności możliwa jest szybka przebudowa z jednej odmiany na drugą. 13.10.1995 r. podpisano kontrakt na modernizację 232 śmigłowców. Pierwszy śmigłowiec seryjny przekazano w marcu 1997 r.
W 2002 r. do służby wprowadzono wersję AH-64D Block II "Apache". Dysponowała ona zmodernizowaną w stosunku do pierwotnego AH-64D awioniką i nowymi systemami łączności oraz wymiany danych. Był to jedynie wariant pośredni na drodze do znacznie bardziej zaawansowanej modernizacji, która zaowocowała powstaniem wersji AH-64D Block III "Apache". Oznaczenie to zmieniono wkrótce na AH-64E "Apache Guardian". Zmiana nazwy miała odzwierciedlać znaczący wzrost możliwości śmigłowca, w stosunku do wcześniejszej wersji.
Wprowadzone AH-64E modyfikacje miały przyczynić się do poprawy osiągów, zwiększenia świadomości sytuacyjnej załogi oraz poprawy zdolności maszyny, jeśli chodzi o kwestię wymiany danych dotyczących sytuacji na polu walki. Zwiększeniu miały ulec możliwości wykrycia oraz zwalczania celów. Śmigłowce zostały w pełni dostosowane do lotów IFR. Modernizacji uległy również pokładowe systemy PNVS (Pilot Night Vision System). Zmiany objęły również układ napędowy i przeniesienia napędu. AH-64E otrzymały nowe mocniejsze jednostki napędowe T700-GE-701D o max mocy ciągłej 1279kW każdy, wyposażone w cyfrowe układy sterowania FADEC. Modyfikacje dotknęły również przekładnie, które dostosowano do przenoszenia większej mocy. Podobnie jak w przypadku AH-64D śmigłowiec utrzymał zdolność do lotu przez minimum 30 min. po utracie smarowania przekładni. AH-64E otrzymały także kompozytowe łopaty wirnika głównego o zmienionym obrysie I zwiększonej długości. Dzięki modernizacji układu dynamicznego wzrosła prędkość max. Poprawie uległy również właściwości manewrowe śmigłowca.
AH-64E otrzymały również zmodernizowane systemy obserwacyjno- celownicze AN/AAR-11 PNVS i AN/ASQ-170 M-TADS (Modernised Target Acquisition i Designation System) z celownikiem dzienno- nocnym i podświetlaczem laserowym oraz kolorową kamerą dzienną o większej rozdzielczości i regulowanym polu widzenia. Dotychczas stosowane wyświetlacze w kokpitach wymieniono na nowe, kolorowe. Dodano także dodatkowe systemy SFDS prezentujące podstawowe parametry lotu. Kluczowym elementem systemu kontroli ognia AH-64E pozostał radar AN/APG-78 Longbow zdolny do wykrycia 128 celów, przy czym śmigłowiec ma możliwość przekazania danych do innych maszyn. Pozwala również na wykonywanie lotów profilowych, a dodatkowo współpracuje z interferometrem AN/APR-48. Śmigłowce wyposażono w rozbudowane systemy samoobrony z systemem ostrzegania przed opromieniowaniem radarem AN/APR-39, system ostrzegania przed opromieniowaniem laserem AN/AVR-2B(V) Laser Waming System (LWS), zintegrowany system samoobrony AN/ALO-211 (V)1 oraz system zakłócający AN/ALO-136(V)2. Śmigłowce otrzymują również system identyfikacji swój- obcy AN/APX-123(V)5.
AH-64E umożliwiono pełną współpracę z systemami bezzałogowymi, a konkretnie użytkowanymi przez US Army General Atomics MQ-1C "Gray Eagle" oraz AAI RQ-7B "Shadow". Załogi śmigłowców mogą więc przejmować kontrolę nad BSP bądź ich systemami rozpoznania od załóg ze stacji kontroli naziemnej.
Równocześnie z modernizacją systemów C4ISR (dowodzenia, kierowania, łączności, komputerowe, wywiadowcze, obserwacyjne i rozpoznawcze) oraz samoobrony przebiegał proces modernizacji systemów uzbrojenia. Śmigłowce uzyskały możliwość przenoszenia nowego wariantu naprowadzanych półaktywnie, laserowo pocisków AGM-114R "Hellfire" dysponujących uniwersalną głowicą bojową. Arsenał środków uzbrojenia AH-64 mogą uzupełnić obok standardowych npr kal. 70 mm odpalanych z wyrzutni M261 również bazujące na tych ostatnich npr korygowane laserowo, np. BAE Systems APKWS. Pokładowe działko M230 kal. 30 mm, współpracujące z celownikiem nahełmowym lub systemem MTADS, może zostać wykorzystane do zwalczania celów powietrznych i niszczenia celów lądowych.
Prototyp śmigłowca AH-64D ”Longbow Apache” Block III został oblatany 23.11.2009 r. US Army planowała zakupić łącznie 690 egz. AH-64E "Apache Guardian", z których jednak większość powstanie w następstwie przebudowy AH-64D.
Użytkownicy:
- Arabia Saudyjska,
- Egipt,
- Grecja,
- Holandia- była zainteresowana pod koniec lat 1980- tych zakupem 52 egz. AH-64. W 1995 r. Królewskie Holenderskie Siły Powietrzne zakupiły 30 śmigłowców AH-64D. Zostały dostarczone 1998- 2002. Na okres przejściowy, przed dostarczeniem śmigłowców "Longbow", Holandia wynajęła 12 używanych wcześniej przez US Army AH- 64A,
- Izrael- był pierwszym odbiorcą zagranicznym AH-64, gdzie znane są pod nazwą "Pethen". Śmigłowiec AH-64A, z jego zdolnością do działania na terytorium nieprzyjaciela, odpornością na trafienia doskonale nadaje się do działań prowadzonych przez Izrael w Libanie i w innych zapalnych rejonach. Łącznie Izrael otrzymał na przełomie lat 1980 / 1990- tych 42 AH-64A, z czego 24 było uprzednio używanych przez US Army, a pozostałe pochodzą bezpośrednio z taśm produkcyjnych. Śmigłowce odegrały też główną rolę w operacji Grona gniewu przeciwko muzułmańskim terrorystom w południowym Libanie w dniach 11-27.04.1996 r. Śmigłowce patrolowały rejon walk przez 24 godziny na dobę, niszcząc obozy szkoleniowe, stanowiska obronne, bunkry i pojazdy,
- Japonia,
- Kuwejt,
- USA- lipcu 1986 r. 3 Batalion 6th Cavalry Regiment (6. Pułku Kawalerii) został pierwszą jednostką użytkującą AH-64A. Jednostka ta prowadziła program oceny bojowej śmigłowca oraz opracowywała procedury szkoleniowe dla przyszłych załóg. W 1987 r. bojowe "Apache" po raz pierwszy trafiły do Europy, 2. Batalion 6. Pułku został przebazowany w RFN (w ramach VII Army Corps), stając się pierwszą jednostką AH- 64 stacjonującą w Europie. W 1987 r. w "Apache" wyposażono pierwszą jednostkę Gwardii Narodowej. W 1996 r. w Europie stacjonowało 96 śmigłowców AH-64A. Ponadto bataliony "Apaczy" wchodziły w skład jednostek US Army stacjonujących w Korei Płd. Operacyjny debiut miał miejsce podczas operacji Just Cause w Panamie (obalenie prezydenta Manuela Noriegi) w grudniu 1989 r. Najbardziej spektakularną akcją było precyzyjne trafienie w dwa wybrane okna kwatery Noriegi z odległości 4 km, osiągnięte przy użyciu pocisków "Hellfire". Taktyka użycia AH-64 została praktycznie sprawdzona w czasie operacji Pustynna Burza. Prawie połowa wszystkich amerykańskich AH-64 została przerzucona do Arabii Saudyjskiej po inwazji Iraku na Kuwejt . Uderzenie na Irak rozpoczęły właśnie Apache. W nocy z 16 na 17.01.1991 r.grupa złożona z ośmiu AH-64A z 1-101 Batalionu 101 Dywizji Powietrzno-Szturmowej, prowadzona przez MH-53E z sił specjalnego przeznaczenia uderzyła na dwa duże posterunki radiolokacyjne koto Bagdadu, położone na głębokości aż 700 km od własnych pozycji. Była to bezprecedensowa akcja, nigdy wcześniej śmigłowce szturmowe nie zapuszczały się aż tak daleko w głąb nieprzyjacielskiego ugrupowania. Oba posterunki zostały zniszczone, co wytworzyło lukę w irackim systemie wykrywania. W lutym rozpoczęły się intensywne działania zmierzające do przygotowania pola walki przed rozpoczęciem działań lądowych. W okresie tym "Apache" atakowały wojska pozostające głównie w rejonie ześrodkowania - rozproszonych, okopanych i zamaskowanych. W wyniku kombinowanych uderzeń lotnictwa taktycznego, połączonych taktycznych grup lotniczych (A-10A i śmigłowców AH-64A) oraz samych śmigłowców (AH-64A oraz AH-1) do 23.02.1991 r. zniszczono 1685 irackich czołgów, 925 bojowych wozów piechoty i transporterów opancerzonych oraz 1485 dział artyleryjskich. W chwili zakończenia ofensywy lądowej 28.02.1991 r. Irak utracił ne terenie Kuwejtu ponad 3000 z 4300 posiadanych na tym obszarze czołgów, 1856 z 2870 transporterów opancerzonych i 2140 z 3110 dział połowych (dane na podstawie odnalezionych wraków sprzętu bojowego). Znaczny udział w tym bezprecedensowym sukcesie militarnym miały śmigłowce AH-64A. Bardzo niskie były też ich straty- jeden śmigłowiec zestrzelony i jeden utracony w wypadku lotniczym. W II połowie lat 1990- tych AH-64 zastosowano przez krótki okres również na Bałkanach, gdzie wspierały wojska ONZ. Zostały jednak szybko wycofane, gdyż charakterystyka terenu sprawiała, iż łatwo można było śmigłowiec zestrzelić przy użyciu np. granatników RPG-7. Od 2001 "Apacze" brały udział w operacji Enduring Freedom przeciw Talibom w Afganistanie. "Apache" biorące udział w II wojnie w Zatoce Perskiej (20.03.- 1.05.2003 r.) zostały użyte do walki z piechotą. Podczas wykonywania zadań zdecydowanie odmiennych od przewidzianych podczas projektowania konstrukcji, okazały się podatne na uszkodzenia zadawane przez siły naziemne przeciwnika w pewnych warunkach terenowych, np. górach i miastach. Następujące zmiany taktyki przyniosły minimalizację strat, a z kolei udział AH-64 okazał się istotny dla osłony konwojów lądowych oraz osłony lotnisk,
- Wielka Brytania- zakupiła 67 egz. WAH-64 "Apache Longbow" AH.1 w 1996 r. Dostawy sprzętu zrealizowano w latach 1998- 2004. Osiem śmigłowców dostarczył bezpośrednio Boeing, a resztę zmontowano w zakładach Westland Helicopters (obecnie AgustaWestland). W odróżnieniu od wersji amerykańskiej, w WAH-64 zabudowano rodzime silniki Rolls-Royce`a oraz wiele urządzeń pokładowych, w tym łączności. Jeden śmigłowiec został utracony w Afganistanie we wrześniu 2008 r. Po zakończeniu działań bojowych na terenie Afganistanu rząd w podjął decyzję o zmagazynowaniu 16 śmigłowców, pozostawiając w służbie Army Air Corps dysponuje 50 egz.,
- Singapur,
- Taiwan (Republika Chińska),
- Zjednoczone Emiraty Arabskie.
Inż. Kazimierz Korsak w latach 1976- 1978 kierował rozwojem śmigłowca szturmowego Hughes AH-64 "Apache".
W 1999 r. komisja pod przewodnictwem ministra gospodarki Janusza Steinhoffa wydała orzeczenie dotyczące wyposażenia polskich jednostek aeromobilnych w nowe śmigłowce. Orzeczenie mówiło o konieczności zakupu 60-70 (w [3]- ok. 100) specjalizowanych śmigłowców bojowych, które po 2003 r. zastąpiłyby śmigłowce Mil Mi-24. Uzupełnić ma je 60-70 śmigłowców wsparcia opracowanych na bazie zmodernizowanego śmigłowca PZL W-3 ”Sokół”. Pod uwagę brane były śmigłowce bojowe Boeing AH-64 ”Apache”, Eurocopter ”Tiger”, Agusta A 129 ”Mangusta” i Bell AH-1PO ”Super Cobra”. 1.06.1999 r. wysłano zapytania ofertowe do firm Boeing, Bell, Eurocopter, Agusta.
Konstrukcja AH-64A.
Dwumiejscowy śmigłowiec szturmowym w układzie klasycznym, przeznaczonym do zwalczania broni pancernej, opancerzonych celów punktowych, siły żywej, a także nisko latających celów powietrznych oraz obezwładniania celów powierzchniowych w dzień i w nocy, zgodnie z koncepcją Air-Land Battle (walki powietrzno- lądowej).
Wirnik nośny czterołopatowy. Łopaty o cięciwie 0,53 m i asymetrycznym profilu Hughes HH-02, mają po 5 dźwigarów ze stali nierdzewnej, połączonych 4 kształtownikami komorowymi wykonywanymi z laminatu z włókien szklanych. Krawędź natarcia i przednia część profilu łopaty ma pokrycie ze stalowej blachy nierdzewnej, pozostała część z kevlaru. Spływowa część łopaty z wypełniacza ulowego z nomexu pokrytego laminatem szklanym. W krawędzi natarcia umieszczone są grzejniki elektryczne, zapobiegające oblodzeniu. Konstrukcja łopaty gwarantuje kilkugodzinną jej pracę nawet w przypadku trafienia pociskiem kal. 23 mm. Łopaty wyposażone w elastomerowe, opóźniająco- przyspieszające tłumiki drgań i w przesunięte przeguby poziome, są połączone z głowicą wirnika za pośrednictwem układu elastycznych, 22-warstwowych, zawiasów paskowych (uszkodzenie 10 warstw nie ma wpływu na bezpieczeństwo lotu). Łopaty wirnika składane ręcznie.
Zespół śmigła ogonowego tworzą dwa współbieżne, dwułopatowe śmigła, umieszczone z lewej strony statecznika pionowego. Łopaty tych śmigieł kompozytowe, dźwigar główny stalowy, natomiast dwa pomocnicze ze stopu aluminium. Instalacja przeciwoblodzeniowa jak na łopatach wirnika nośnego. Charakterystyczną cechą tego zespołu jest krzyżowanie się łopat śmigieł pod kątem 55 i 125° co przyczynia się do obniżenia natężenia hałasu.
Kadłub- konwencjonalny, konstrukcji półskorupowej, wykonany głównie ze stopów aluminium. Przednią sekcje kadłuba zajmuje kabina strzelca- II pilota, otoczona z boków przedziałami mieszczącymi wyposażenie elektroniczne oraz zabudowany w części nosowej zestaw celowniczy TADS / FNVS, a za fotelem u dołu mechanizm napędu wieżyczki działka. Głównym elementem konstrukcji kadłuba jest sekcja środkowa. W jej części przedniej znajduje się wzmocniona wręga z węzłami mocowania goleni głównego podwozia oraz kabina pilota. Strzelec i pilot zajmują miejsca jeden za drugim z tym, że pilot siedzi o 480 mm wyżej. W komorze pod kabiną umieszczono przedni zbiornik paliwa. W górnej części przestrzeni za kabiną do elementów nośnych konstrukcji mocowane są nieruchomy maszt oporowy wirnika nośnego l przekładnia główna, część dolną zajmuje skrzynka amunicyjna. Bardziej z tyłu przytwierdzone są dwie pary węzłów mocowania silników. W dolnej części sekcji, na odcinku mocowania zespołu napędowego, umieszczono tylny zbiornik paliwa. Podłoga w kabinie załogi, wewnętrzne ścianki przedziałów wyposażenia elektronicznego, elementy osłon układu sterowania, a także zasobnik na amunicję i zbiorniki paliwa są wykonane z kevlaru stanowiącego bardzo skuteczne opancerzenie. Elementy opancerzenia w dolnej części kadłuba są odporne na pociski kal. 23 mm. Tylna sekcja kadłuba mieszcząca w dolnej części wyposażenie awioniczne i pomocnicze, służy do połączenia sekcji środkowej z belką ogonową. W ich górnych częściach, w osłoniętym tunelu, ułożyskowany jest wał napędu śmigła ogonowego oraz są umocowane przewody instalacji sterowania. Zespół gondoli silników i osłon przekładni wykonano z kevlaru. Poszczególne ich elementy po otwarciu stanowią pomosty robocze dla personelu obsługi technicznej.
Skrzydła pomocnicze konstrukcji dwudźwigarowej z żebrami oraz metalowym pokryciem, montowane w połowie wysokości kadłuba za kabiną załogi. Spełniają one rolę wsporników do podwieszania uzbrojenia lub dodatkowych zbiorników, przy czym na każdym z nich znajdują się po dwa węzły mocowania. W przypadku transportu lub hangarowania śmigłowca skrzydła są demontowane.
Usterzenie, mocowane do końcówki belki ogonowej, składa się z nieruchomego statecznika pionowego, będącego jednocześnie belką wysięgnikową zespołu śmigła ogonowego oraz z ruchomego, płytowego statecznika poziomego. Statecznik poziomy w zależności od wychylenia spełnia funkcję steru, dodatkowej powierzchni nośnej lub hamulca aerodynamicznego.
Podwozie trójpodporowe, stałe. Podwozie obliczone na lądowanie przy prędkości opadania do 3,05 m/s, w sytuacjach awaryjnych do 12,8 m/s.
Konstrukcja AH-64D "Longbow Apache".
Dwumiejscowy śmigłowiec szturmowy zbudowany w układzie klasycznym.
Wirnik nośny zbudowany jest z czterech łopat osadzonych w głowicy. Głowica wirnika, poprzez układ łożysk stożkowych, osadzona jest na szczycie nieruchomego masztu. W środku masztu obraca się wał napędowy, który na wylocie z masztu łączy się z głowicą wirnika i przekazuje jej moment obrotowy. Maszt przenosi obciążenia od momentów gnących, sił poprzecznych i osiowych wirnika, a wał napędowy tylko obciążenia skręcające. Takie rozwiązanie konstrukcyjne, rozdzielające drogę przenoszenia obciążeń z wirnika na strukturę śmigłowca, pozwoliło na zwiększenie trwałości przekładni głównej i uprościło sposób wprowadzenia obciążeń z masztu w kadłub. Głowica zbudowana jest ze stali i stopów aluminium i bezłożyskowo połączona z łopatami. Łopaty wyposażone w elastomerowe, opóźniająco- przyspieszające tłumiki drgań i w przesunięte przeguby poziome, są połączone z głowicą wirnika za pośrednictwem układu elastycznych, 22-warstwowych, zawiasów paskowych (uszkodzenie 10 warstw nie ma wpływu na bezpieczeństwo lotu). Łopaty o stałej cięciwie 533 mm mają niesymetryczny profil Hughes HH-02 o dużym współczynniku siły nośnej. Aby zmniejszyć opór falowy oddzielanym końcówkom łopat nadano skos 20°. Struktura wytrzymałościowa łopaty złożona jest z pięciu dźwigarów ze stali nierdzewnej umieszczonych w kesonie z kompozytu z włókien szklanych. Krawędź natarcia i przednia połowa łopaty chroniona jest 1 mm pokryciem ze stali nierdzewnej. Tylna część łopaty wykonana jest z nomeksowego wypełniacza komórkowego i pokryta kompozytem szklanym. Na krawędzi natarcia umieszczono elektryczny układ odladzania. Do transportu lotniczego łopaty mogą być składane.
Wirnik ogonowy składa się z dwóch par łopat ustawionych pod kątem 55°, co powoduje zmniejszenie hałasu. Każda para zamocowana jest poprzez łożyska elastomerowe do tytanowego widelca. Struktura wytrzymałościowa łopaty składa się z trzech dźwigarów, jednego stalowego i dwóch duralowych. Na krawędzi natarcia umieszczono elektryczny układ odladzania.
Kadłub ma konstrukcję półskorupową, wykonaną ze stopów aluminium z miejscowymi wzmocnieniami ze stali i kompozytów. W przedniej części kadłuba umieszczono zespół czujników do obserwacji celów i naprowadzania uzbrojenia, za nim kabinę załogi w układzie tandem, dalej przekładnię główną połączoną z silnikami w bocznych gondolach. Pod przednią częścią zamontowano działko kal. 30 mm, a za nim stałe podwozie główne. Na końcu belki ogonowej umieszczono statecznik pionowy z czterołopatowym wirnikiem oraz poniżej statecznik poziomy, a za nim goleń podwozia ogonowego. Nad głowicą czterołopatowego wirnika nośnego umieszczono milimetrowy radar o 360° polu obserwacji. Po bokach środkowej części kadłuba umieszczono skrzydła, pod którymi podwiesza się zasobniki z uzbrojeniem rakietowym. Konstrukcja umożliwia kontynuowanie lotu przez co najmniej 30 min po trafieniu pociskiem kal. 12,7 mm lecącym z dolnej półsfery. Poza tym ważniejsze zespoły, takie jak zbiorniki paliwa, zasobniki amunicyjne i kabina załogi są chronione przed trafieniem pociskiem kal. 23 mm. Kadłub technologicznie podzielono na trzy części. Część przednia obejmuje kabinę strzelca z przodu, której znajduje się węzeł mocowania ruchomego zespołu czujników obserwacji i naprowadzania uzbrojenia, a poniżej gniazdo mocowania działka kal. 30 mm. Część środkowa obejmuje kabinę pilota, pod którą umieszczono zasobnik amunicji do działka, a po bokach węzły mocowania goleni podwozia głównego. Strzelec i pilot zajmują miejsca jeden za drugim z tym, że pilot siedzi o 480 mm wyżej. Miejsca załogi są przedzielone przezroczystą akrylową płytą pancerną. Płyta pancerna wraz z osłoną kabiny stanowi sztywną klatkę, która chroni załogę przy przewróceniu się śmigłowca. Szyby wiatrochronu wyposażono w integralny system przeciwoblodzeniowy. Fotele załogi zostały wykonane z kevlaru i osłonięte z dołu i z boków lekkim pancerzem borowym, który chroni załogę przy trafieniach pociskami kal. 12,7 mm. Konstrukcja foteli daje 95 % szans na przeżycie załogi po upadku śmigłowca z prędkością do 12,8 m/s. W dużym przedziale za kabiną pilota znajduje się przekładnia główna, która przekazuje napęd z dwóch silników na wał wirnika głównego. Po bokach tej części kadłuba znajdują się gondole silnikowe z układem rozpraszania spalin wylotowych. Po opuszczeniu pokrywy gondoli silnikowych pełnią rolę podestów obsługowych. Poniżej silników umieszczono odłączalne skrzydła. Część tylną stanowi belka ogonowa z pionowym statecznikiem. Na krawędzi natarcia w górnej części i po lewej stronie statecznika osadzono czterołopatowe śmigło ogonowe. U podstawy statecznika znajduje się ruchomy statecznik poziomy.
Wolnonośne skrzydła mają konstrukcję półskorupową wykonaną ze stopów aluminium. Mają po dwa wzmocnione węzły do mocowania podwieszeń: uzbrojenia lub zbiorników paliwa. Poza przenoszeniem podwieszeń skrzydła zwiększają udźwig śmigłowca (wytwarzają dodatkową siłę nośną) oraz chronią silniki przed ostrzałem z dołu.
Podwozie stałe, składa się z dwóch goleni głównych i kółka ogonowego. Może bez szwanku wytrzymać lądowanie śmigłowca z prędkością do 3,05 m/s, a przy prędkości do 14,6 m/s zapewnia przeżycie załodze.
Uzbrojenie:
- AH-64A- automatyczne działko firmy McDonnell Douglas (Hughes) typu M230 "Chain Gun" kal. 30 mm, umieszczone w wieżyczce pod kadłubem. Do przenoszenia uzbrojenia rakietowego służą 4 podskrzydłowe węzły mocowania z ruchomymi wspornikami firmy Aircraft Hydro Forming. Na każdym zamku może być podwieszona 4- prowadnicowa wyrzutnia ppk AGM- 114 "Hellfire". W miejsce wyrzutni pocisków "Hellfire" mogą być podwieszane zasobniki- wyrzutnie M260 (7- prowadnicowa) lub M261 (19- prowadnicowa) służące do przenoszenia i odpalania niekierowanych pocisków rakietowych FFAR (Folding Fin Aerial Rockets) kal. 70 mm, wyposażonych w jedną z kilku typów głowic bojowych. Śmigłowiec może zabierać 2 lub 4 zasobniki zawierające łącznie 14 do 76 pocisków. Typowy zestaw uzbrojenia śmigłowca składa się z 8 pocisków Hellfire, 38 rakiet FFAR i 320 naboi do działka,
- AH-64D- automatyczne działko firmy McDonnell Douglas (Hughes) typu M230E1 "Chain Gun" kal. 30 mm umieszczone pod przednią częścią kadłuba w nieosłoniętej wieżyczce. Uzbrojenie podwieszane o max masie 1497 kg obejmuje: przeciwpancerne, naddźwiękowe pociski rakietowe AGM- 114 "Hellfire", do 4 wyrzutni niekierowanych pocisków rakietowych kal. 70 mm (76 szt.). Do samoobrony śmigłowca przed atakiem z powietrza można użyć pocisków kierowanych AIM-92 "Stinger" lub Shorts "Helstreak", odpalanych z wyrzutni na końcach skrzydeł.
Wyposażenie (AH-64A) - bezwładnościowy układ odniesienia położenia przestrzennego i kursu Litton AN/ASN-143, radiolokacyjne urządzenie nawigacyjne Singer-Kearfott AN/ASN-128 LDNS (Lightweight Doppler Navigation System) oraz wysokościomierz radiolokacyjny AN/APN-209, podzespół parametrów lotu Pacer Systems ADSS (Air Data Sub-System). Odbiornik ciśnienia całkowitego i statycznego zabudowano na wysięgniku nad głowicą wirnika nośnego. Wskaźnik sytuacji w płaszczyźnie poziomej, zespół projekcji wideo, zdalnie sterowany wskaźnik magnetyczny oraz automatyczny radiokompas AN/ARN-89 uzupełniają wyposażenie nawigacyjne. Wielowarstwowy generator symboli firmy Honeywell, służy do przetwarzania obrazu z pokładowego systemu telewizyjnego i termowizyjnego oraz do nakładania na ten obraz symboli i znaków z innych urządzeń. Obraz ten jest przekazywany na wielofunkcyjne monitory ekranowe w kabinie załogi oraz na okular celowników nahełmowych IHADSS (Integrad Helmet And Display Sighting System).
Zestaw urządzeń do walki radioelektronicznej ASE (Aircraft Survivability Equipment) obejmuje ostrzegawczy odbiornik radiolokacyjny Aerospace Avionics AN/APR-39, ostrzegawczy odbiornik laserowy AN/AVR-2, urządzenie zakłócające stacje radiolokacyjne Sanders AN/ALQ-136, urządzenie zakłócające w paśmie podczerwieni AN/ALQ-144, urządzenie M-130 do wyrzucania wiązek dipoli odbijających oraz pułapek termicznych.
Urządzenie automatycznej stabilizacji DASE (Digital Automatic Stabilization Equipment) składające się z pilota automatycznego i przelicznika cyfrowego. Układ BITE do wykrywania i lokalizacji niesprawności.
Radiostacje: AN/ARC-114A (30- 75, 95 MHz), AN/ARC-164 (225- 399, 95 MHz) AM, AN/ARC-186 (V) (30- 88, 975 MHz) FM (108- 159, 97(5 MHz) i AM, rozmównica pokładowa Tempest C-10414, cyfrowe urządzenie utajniające KY-28/58/TSEC. Pokładowe urządzenie odzewowe AN/APX-100 z blokiem kodującym KIT-1A.
System kierowania ogniem służy do wykrywania, rozpoznawania i śledzenia celów za pomocą układu optycznego, telewizyjnego i termowizyjnego, oświetlania celów wiązką strumienia laserowego, naprowadzania na cel i odpalania środków bojowych. W skład systemu wchodzą: zestaw celowniczy TADS / PNVS, komputer kierowania ogniem firmy Teledyne, celownik nahełmowy IHADSSS firmy Honeywell, elektroniczny system programowania układów pocisków "Hellfire" firmy Rockwell, układ odpalania npr firmy Bendix oraz tzw. zestaw multipleksowy (MUX) firmy Honeywell, umożliwiający natychmiastową zamianę ról pilota i strzelca.
Zestaw celowniczy składa się z 28 bloków tworzących dwa niezależnie działające urządzenia TADS i PNVS. PNVS obsługiwany jest zasadniczo przez pilota, natomiast TADS przez strzelca. Czujniki TADS i PNVS są zamontowane w nosowej części śmigłowca, w niezależnych, obrotowych głowicach, na platformach stabilizowanych żyroskopowo. Urządzenie celownicze TADS (AN/ASQ-170) służy strzelcowi do poszukiwania i identyfikacji celu oraz do jego oświetlania wiązką laserową. Czujniki urządzenia, umieszczone w dolnej głowicy: w lewej części obudowy mieści się celownik optyczny, kamera telewizyjna oraz laserowy dalmierz- oświetlacz wraz z układem śledzenia odbitej od celu wiązki. W prawej części zabudowano kamerę termowizyjną. Urządzenie PNVS (AN/AAQ-11) przekazuje pilotowi obraz przestrzeni przed śmigłowcem, umożliwiając wykonywanie lotu na małej wysokości podczas złych warunków atmosferycznych w dzień i w nocy. Na obraz terenu nakładane są w postaci alfanumerycznej najważniejsze dane pilotażowo- nawigacyjne. Podstawowym zespołem urządzenia jest kamera termowizyjna, umieszczona w górnej głowicy nad urządzeniem TADS.
Wyposażenie (AH-64D) - komputer kierowania ogniem FCC (Fire Control Computer), który zbiera dane z układów obserwacyjnych i wypracowuje optymalne parametry użycia poszczególnych rodzajów uzbrojenia oraz wyrzutni flar i dipoli.
Stacja radiolokacyjna Lockheed Martin Longbow. Układ wyszukiwania i oznaczania celów firmy Lockheed Martin Orlando Aerospace, składa się z dwóch podukładów. Pierwszy z nich to TADS (Target Acquisition and Designation System)- duży ruchomy zasobnik na nosie śmigłowca, który zawiera kamerę TV o zmiennym polu widzenia, celownik optyczny, laserowy znacznik punktowy, laserowy dalmierz / podświetlacz celów i układ śledzenia w podczerwieni. Drugi podukład to AN/ AAQ-11 PNVS (Pilot's Night Vision System- układ nocnego widzenia pilota), który służy do obserwacji w podczerwieni i umożliwia precyzyjny pilotaż o każdej porze doby, także w złych warunkach pogodowych. Jego obraz jest przekazywany na okular układu obrazowania nahełmowego Honeywell HADSS, lub na monitor na tablicy przyrządów. Układ HADSS służy do pilotowania śmigłowca, a także do prowadzenia ognia z działka. Zarówno wieżyczka PNVS, jak i lufa działka podążają za wzrokiem pilota dzięki śledzeniu położenia hełmu przez bezprzewodowe czujniki umieszczone przy oparciu fotela. Śmigłowce późniejszych serii dostosowano do użycia przez załogę gogli noktowizyjnych, działających na zasadzie fotooptycznego wzmacniania światła szczątkowego.
Przyrządy pilotażowo-nawigacyjne to przede wszystkim dopplerowski układ nawigacyjny Plessey Electronic Systems AN/ASN-157 oraz współpracujący z nim żyroskopowy układ odniesienia położenia i kursu Litton LN-100 z żyroskopami laserowymi. Ponadto śmigłowiec wyposażony jest w radionamiernik AN/ARN-89B, cyfrowy układ automatycznej stabilizacji Honeywell DASE, wskaźnik sytuacji w poziomie Astronautics Corporation, układ lokalizacji satelitarnej GPS, wielokierunkowy układ wskazywania danych przy małych prędkościach lotu Pacer Systems, system wykrywania i lokalizacji uszkodzeń BITE oraz radiowysokościomierz Honeywell AN/APN-209 ze wskaźnikiem wideo.
Radiostacje: w zakresie częstotliwości UHF typu AN/ARC-164, w zakresie częstotliwości VHF typu AN/ARC-186 (może również pracować w UHF), układ kodowania rozmów SINCGARS (urządzenie kodujące KY-28/58/TSEC i kontrolne C-8157). Transponder AN/APX-100. Rozmównica pokładowa C-10414.
Wyposażenie obronne ASE (Aircraft Survivability Equipment) składa się z pasywnych czujników opromieniowania radiolokacyjnego Aerospace Avionics AN/APR-39, mikrofalowego promiennika termicznego AN/ALQ-144 (za wirnikiem głównym), czujnika opromieniowania laserem AN/AVR-2 oraz wyrzutników flar i dipoli zakłócających M 130 (po obu stronach belki ogonowej). W głowicy TADS mieści się układ zakłócania obcych radarów AN/ALO-136. Ponadto pod zasobnikiem radaru znajdują się anteny odbiornika obcych transmisji radiowych Loral Federal Systems AN/APR-48.
Instalacje-hydrauliczna, elektryczna, pneumatyczna, oświetleniowa, klimatyzacyjna.
Napęd- 2 silniki turbinowe:
- AH-64A- General Electric T700-GE-701 o mocy 1265 kW (1720 KM) każdy. W warunkach bojowych lub w przypadku awarii jednego silnika, moc drugiego może być zwiększona do 1285 kW (1748 KM),
- AH-64D- General Electric T700-GE- 701C o mocy max 1409 kW (1916 KM) każdy, która w razie konieczności może być zwiększona do 1447 kW (1968 KM) każdy. Pomocnicze źródło zasilania- silnik turbinowy Allied Signal Aerospace (Garrett) GTP 36-155(BH) o mocy 92 kW,
- AH-64E- General Electric T700-GE-701D o mocy startowej max 1488 kW (1994 KM) każdy.
Układ przeniesienia napędu ( AH-64D) - składa się z głównego układu przeniesienia napędu i ogonowego układu przeniesienia napędu oraz współpracujących z nimi przekładni, hamulców, łożysk i sprzęgieł. Główny układ przeniesienia napędu składa się z planetarnej przekładni głównej firmy Litton Precision Gear Division, przednich silnikowych przekładni kątowych i wałów łączących. Układ sprzęgieł umożliwia samoczynne odłączenie silnika, który uległ awarii lub odłączenie obu silników w czasie autorotacji. Przekładnia główna wyposażona jest w podwójny system smarujący i tak skonstruowana, że może pracować godzinę bez oleju. Ogonowy układ przeniesienia napędu składa się z czterech sekcji wałów, sprzęgieł, tłumików i przekładni firmy Aircraft Gear. Trzy sekcje wałów biegną z przekładni głównej wzdłuż belki ogonowej do przekładni kątowej u nasady statecznika pionowego. Przekładnia kątowa zmienia kierunek osi wału o 71° i zmniejsza jego prędkość obrotową. Kolejna przekładnia na krawędzi natarcia statecznika pionowego zmniejsza prędkość obrotową i zmienia kierunek osi wału o 90° i przekazuje napęd na wirnik ogonowy.
Dane techniczne AH-64A (wg [13]):
Średnica wirnika nośnego- 14,63 m, długość z obracającym się wirnikiem i śmigłem ogonowym- 17,76 m, rozpiętość skrzydeł pomocniczych- 5,23 m, wysokość do szczytu statecznika- 3,52 m, wysokość do szczytu głowicy wirnika nośnego- 3,84 m, wysokość całkowita- 4,66 m, powierzchnia tarczy obracającego się wirnika nośnego- 168,11 m2.
Masa własna- 4881 kg, masa startowa normalna- 6552 kg, masa startowa max- 9525 kg.
Prędkość dopuszczalna- 365 km/h, prędkość max- 300 km/h, prędkość przelotowa- 296 km/h, prędkość max w locie w bok i do tyłu- 85 km/h, pułap zawisu z wpływem ziemi- 4572 m, pułap zawisu bez wpływu ziemi- 3505 m, pułap praktyczny- 6400 m, pułap praktyczny z jednym pracującym silnikiem- 3292 m, wznoszenie pionowe max- 12,5 m/s, wznoszenie w locie do przodu max- 16,25 m/s, zasięg- 482 km, zasięg max- 1701 km, długotrwałość lotu z wykonywaniem zadania- 1 h 50', długość lotu- 3 h 09'.
Dane techniczne AH-64E (wg [11]):
Średnica wirnika nośnego- 14,6 m, rozpiętość skrzydeł pomocniczych- 5,227 m, długość z obracającym się wirnikiem- 17,73 m, długość kadłuba- 15,06 m.
Masa własna- 5156 kg, masa startowa max- 10 433 kg.
Prędkość max- 304 km/h, prędkość przelotowa- 262 km/h, wznoszenie max- 12,7 m/s, pułap praktyczny- 6401 m, promień działania konfiguracja bojowa, typowy ładunek uzbrojenia- 476 km, zasięg do przebazowania- 1900 km, typowa długotrwałość lotu- 2,5 h.
Galeria
Źródło:
[1] AK ”Koniec programu Huzar”. Nowa Technika Wojskowa nr 5/1999.
[2] AK ”Przetargi, przetargi...”. Nowa Technika Wojskowa nr 6/1999.
[3] Fuglewicz S. ”Huzar ma już 10 lat! Kalendarium”. Nowa Technika Wojskowa nr 9/1999.
[4] (TK) ”Black Hawki dla Tajlandii i modernizacja holenderskich Apaczy”. Nowa Technika Wojskowa nr 9/2009.
[5] (ŁP) ”Kolejne AH-64D dla Egiptu”. Nowa Technika Wojskowa nr 7/2009.
[6] (ŁP) ”Kolejne AH-64D dla Izraela- administracja amerykańska mówi nie”. Nowa Technika Wojskowa nr 7/2009.
[7] ”Boeing oblatał prototyp AH-64D Apache Longbow Block III”. Lotnictwo nr 1/2010.
[8] (PA) ”Zmodernizowany Apache AH.1”. Nowa Technika Wojskowa nr 12/2008.
[9] Glass A., Kubalańca J. "Polskie konstrukcje lotnicze 1939- 1954". Tom 5. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2013.
[10] "AH-64". Przegląd Konstrukcji Lotniczych 5/1997.
[11] Gaizer M. "Konkurenci w programie Kruk". Lotnictwo nr 11/2015.
[12] "Zmagazynowane Apache". Wiadomości - Altair Agencja Lotnicza.
[13] Wyderko A. "AH-64 Apache". Skrzydlata Polska nr 36 i 38/1990.