Bell AH-1 "Cobra", 1965
("Super Cobra")
W czasie trwania wojny wietnamskiej nastąpił szybki wzrost znaczenia śmigłowców w operacjach wojskowych. Na początku lat 1960-tych siły zbrojne USA otrzymały jednosilnikowy śmigłowiec wielozadaniowy Bell UH-1 "Iroquois". Pojawienie się UH-1 pozwoliło zastosować w praktyce teorię kawalerii powietrznej, jako nowej taktyki pozwalającej na szybkie przerzucenie żołnierzy na duże odległości tak, aby podjąć walkę z nieprzyjacielem w wybranym przez siebie miejscu i czasie. Wymagania pola walki zmusiły Amerykanów do zainstalowania uzbrojenia na śmigłowcach działających w bezpośredniej styczności z nieprzyjacielem. Powstała wówczas wersja śmigłowca UH-1 przeznaczona wyłącznie do zadań szturmowych. Charakteryzowała się ona bardzo silnym uzbrojeniem przy jednoczesnym ograniczeniu możliwości zabierania desantu lub ładunku.
Jednocześnie z przystosowywaniem UH-1 do roli śmigłowca bojowego, prowadzono prace nad śmigłowcem typowo szturmowym. Przyjęto, że załoga śmigłowca powinna składać się z dwóch osób- pilota i operatora uzbrojenia. Poza tym maszyna mogła mieć mniejsze wymiary, gdyż nie przewidywano konieczności używania jej do transportu grup żołnierzy. Założono, że nowy śmigłowiec musi dysponować możliwościami przenoszenia (na specjalnych wysięgnikach) różnych rodzajów uzbrojenia strzeleckiego oraz rakietowego (niekierowane pociski rakietowe lub przeciwpancerne pociski kierowane). Jedną z pierwszych konstrukcji mających spełniać powyższe założenia był śmigłowiec doświadczalny Bell 207 "Sioux Scout". Został on opracowany na bazie śmigłowca OH-13 (wojskowa wersja śmigłowca Bell 47). Prototyp został oblatany w czerwcu 1963 r. Śmigłowiec posiadał wszystkie kluczowe cechy helikoptera szturmowego. Jednak na początku 1964 r. uznano, że "Siux Scout" jest zbyt mały i za słabo uzbrojony.
W sierpniu 1964 r. armia amerykańska ogłosiła konkurs w ramach programu AAFSS (Advanced Aerial Fire Support System) na śmigłowiec bojowy. Według założeń miał posiadać duży zasięg, dysponować znaczną siłą ognia oraz być odporny na ogień naziemnych środków przeciwlotniczych. Polem walki śmigłowca miała być Europa Środkowa, gdzie głównym przeciwnikiem byłyby siły państw Układu Warszawskiego. W ramach programu AAFSS wybrało do dalszych badań i prób konstrukcje: Lockheed AH-56 "Cheyenne" oraz Sikorsky S-66 "Blackhawk".
Firma Bell Helicopter Textron prowadziła nadal, na własny koszt, prace nad lekkim i małym śmigłowcem bojowym, który sprostałby wymaganiom armii. Projekt otrzymał oznaczenie D262. Zespołem konstruktorskim kierował inż. J. R. Duppstadt. Prace nad udoskonaleniem konstrukcji prowadzono do stycznia 1965 r. Śmigłowiec otrzymał wówczas oznaczenie fabryczne Bell Model 209 i w dalszym ciągu kontynuowano nad nim prace. Opracowywana maszyna łączyła rozwiązania konstrukcyjne zastosowane w śmigłowcach "Sioux Scout", UH-1B i C oraz przewidywane w projekcie D262. Śmigłowiec charakteryzował się wąskim kadłubem, kabiną załogi w układzie tandem, niewielkimi skrzydłami przeznaczonymi do podwieszania uzbrojenia oraz wieżyczką strzelecką z karabinem maszynowym General Electric GAU-2B/A kal. 7,62 mm. Silnik Avco Lycoming T53-L-11 o mocy 809 kW wraz z przeniesieniem napędu i belką ogonową wzięto z UH-1C. Prototyp został oblatany 7.09.1965 r. Od razu zwrócił na siebie uwagę, tym bardziej iż w październiku pobił rekord świata prędkości max śmigłowców osiągając 318,5 km/h.
Stopień komplikacji programu AAFSS oraz eskalacja działań wojennych w Wietnamie zrodziła potrzebę szybkiego wprowadzenia na uzbrojenie przejściowego śmigłowca szturmowego. W 1965 r., ramach programu AAM (Agile Attack Helikopter), rozpatrywano uzbrojone wersje śmigłowców CH-47 "Chinook", UH-2A "Seasprite", Piasecki 16H "Pathfinder", SH-3 "Sea King" oraz Bell Model 209. W marcu 1966 r. zwycięzcą programu został wybrany Bell Model 209. W kwietnia US Army zamówiła 2 egz. przedprodukcyjne, następnie podpisano pierwszy kontrakt na budowę 112 egz. seryjnych.
Początkowo śmigłowiec otrzymał oznaczenie UH-1H, jednak w lipcu 1966 r. zmieniono je na AH-1G oraz nazwę własną "Cobra" (używana była również nazwa "Huey-Cobra"). Dostawy śmigłowców rozpoczęły się w czerwcu 1967 r. Do 1973 r. wyprodukowano 1116 egz. AH-1G.
W wyniku dalszego rozwoju konstrukcji powstało wiele wersji i wariantów rozwojowych:
- TH-1G- szkolno-treningowa wersja AH-1G powstała w wyniku przebudowy wczesnych egzemplarzy liniowych. Maszyny pozbawiono stanowiska strzelca pokładowego, a w jego miejscu zabudowano przyrządy pilotażowe dla drugiego pilota,
- Model 309 "King Cobra"- wersja doświadczalna, będąca kontynuacją linii AH-1. Pierwszy prototyp, wyposażony w zespól napędowy złożony z dwóch silników Pratt & Whitney Canada T 400, został oblatany 10.10.1971 r. Drugi prototyp, oblatany w styczniu 1972 r., był napędzany silnikami Avco Lycoming T55-L-7C. Śmigłowiec, dzięki nowemu wyposażeniu awionicznemu, pozwalała na przeprowadzanie działań w każdych warunkach meteorologicznych w dzień i w nocy. Uzbrojenie śmigłowca zostało dobrane pod kątem zwalczania broni pancernej. Doświadczenia zdobyte podczas prób śmigłowca "King Cobra" zostały wykorzystane podczas prac nad śmigłowcem Bell YAH-63,
- YAH-1Q- po anulowaniu programu AH-56 "Cheyenne" US Army rozpoczęła poszukiwania śmigłowca zwalczającego czołgi Układu Warszawskiego przy pomocy pocisków TOW. W ramach prac projektowych, nazwanych Improved Cobra Armament Program (ICAP), 8 egz. AH-1G otrzymało celowniki XM26 oraz dwie wyrzutnie M56, każda z czterema pociskami TOW. Maszyny oznaczono YAH-1Q. Od lutego 1973 r. do stycznia 1975 r. śmigłowce te w ramach testów odpaliły 347 pocisków TOW,
- AH-1Q "TOW Cobra"- w wyniku pozytywnych prób ze śmigłowcami YAH-1Q, firma Bell otrzymała w styczniu 1974 r. kontrakt na modernizację AH-1G do nowego standardu, który otrzymał oznaczenie AH-1Q. Zmiany miały polegać na zabudowaniu silników T53-L-703, wyposażeniu śmigłowców w 8 wyrzutni pocisków TOW naprowadzanych na cel za pomocą systemu celowniczego Hughes M65 oraz zastosowaniu ruchomego stanowiska strzeleckiego M28 sterowanego za pośrednictwem układów celowniczych umieszczonych na hełmach załogi. Początkowo zakładano modyfikację 101 śmigłowców, jednak przebudowano tylko 92 egz. Pierwsze AH-1Q opuściły zakłady 10.06.1975 r. Później, w niemieckich zakładach Dornier, przebudowano wg tego standardu 62 śmigłowce AH-1G wchodzące w skład uzbrojenia kontyngentu amerykańskiego stacjonującego w Niemczech Zachodnich,
- YAH-1R- śmigłowiec doświadczalny wyposażony w silnik Lycoming T53-L-703 o mocy 1324 kW oraz przeprojektowany układ przeniesienia napędu. Opracowany na podstawie doświadczeń z eksploatacją śmigłowców AH-1Q, która wykazała brak odpowiedniego zapasu mocy,
- AH-1S- w 1976 r. rozpoczęto program modernizacyjny śmigłowców AH-1G, polegający na zabudowaniu silnika o większej mocy, nowej przekładni oraz nowego wyposażenia. Maszyny mogły przenosić 8 pocisków TOW oraz do 19 niekierowanych pocisków rakietowych kal. 70 mm w zasobnikach podskrzydłowych. Program zakładał modernizację 662 maszyn AH-1G oraz wykonanie 297 nowych. Na początku lat 1980-tych przystąpiono do modernizacji 327 śmigłowców AH-1G (wg [7]- 92 egz.AH-1Q oraz 198 egz. AH-1G) do standardu AH-1S. Program modernizacji AH-1S zakończono w 1985 r.,
- AH-1P- oznaczenie pierwszej serii nowo wyprodukowanych śmigłowców AH-1S. W latach 1977-1978 zbudowano 100 egz. Ostatnie 33 śmigłowce tej grupy otrzymały nowe, kompozytowe, łopaty wirnika nośnego,
- AH-1E (Up-Gun AH-1S)- oznaczenie drugiej serii nowo wyprodukowanych śmigłowców AH-1S. Otrzymały one gondolę artyleryjską, w której zamontowano działko M197 kal. 20 mm ze stabilizatorem kąta ustawienia lufy. W latach 1978-1979 wykonano 98 egz.,
- AH-1F (Modernized AH-1S lub AH-1S(MC))- oznaczenie trzeciej serii nowo wyprodukowanych śmigłowców AH-1S. Zastosowano w nich wszystkie rozwiązania opracowane w latach 1970-1980. Dodatkowo zabudowano laserowy dalmierz z podświetlaczem celu, celownik zintegrowany z wyświetlaczem HUD, system nawigacji dopplerowskiej, zespół informacji o warunkach lotu, urządzenia ostrzegające o opromieniowaniu śmigłowca wiązką radarową i detektor podczerwieni. Wg [6]- do 1984 r. zbudowano 154 egz., z tego 99 dla US Army i 55 dla Gwardii Narodowej, natomiast w innym miejscu tej pozycji podana jest informacja- "końcowym rezultatem zrealizowania zamówień Armii i Gwardii było wyprodukowanie 332 śmigłowców". Wg [7]- do tego standardu doprowadzono 387 AH-1G oraz wyprodukowano 143 nowe,
- TH-1S- szkolno-treningowa wersja AH-1S,
- NA-H1S- śmigłowiec doświadczalny. Otrzymał nos o zmienionym obrysie (jego kształt sprawiał wrażenie "zadartego" ku górze), w którym zamontowano urządzenia wzmacniacza obrazu ze śmigłowca Mc Donnell Douglas AH-64. Prowadzone badania miały na celu dopracowanie wyposażenia śmigłowców "Apache",
- AH-1J "SeaCobra"- śmigłowiec szturmowy opracowany wg wymagań US Marine Corps zgłoszonych w maju 1968 r. W śmigłowcu zastosowano napęd dwusilnikowy, który zwiększał bezpieczeństwo w czasie operowania nad morzem. W przeprojektowanej środkowej część kadłuba zamontowano dwa silniki Pratt & Whitney Twinpac T400 o mocy 662 kW każdy, jednak z powodu ograniczeń układu przeniesienia napędu ich moc została ograniczona do 562 kW (wg [6]- były to silniki T53). Zastosowano trójlufowe działko M197 kal. 20 mm. Prototyp został oblatany 10.10.1969 r. Dostawy rozpoczęły się w lipcu 1970 r. Na początku 1971 r. cztery "SeaCobry" przechodziły próby w warunkach bojowych w Wietnamie. W latach 1970-1975 wyprodukowano 69 (wg [7]- 70) egz. AH-1J,
- AH-1J International- wersja eksportowa śmigłowca AH-1J "SeaCobra". Konstrukcyjnie nie różniły się one niczym od AH-1J, nie wyposażono ich jednak w urządzenia umożliwiające zastosowanie pocisków TOW, które były objęte zakazem sprzedaży odbiorcom zagranicznym. Dostawy śmigłowców rozpoczęły się w 1974 r.,
- AH-1T "SeaCobra"- wersja rozwojowa śmigłowca AH-1J, opracowana na zamówienie US Marine Corps. Śmigłowce otrzymały szerszy kadłub oraz belkę ogonową, masa całkowita wzrosła o 2000 kg. Jako jednostkę napędową wykorzystano dwusilnikowy zespół T400-WV-402 oraz przekładnię o większym stopniu przełożenia, przekazującą moment obrotowy na wirnik nośny o większej średnicy. W śmigłowcach wprowadzono możliwość użycia pocisków TOW wraz z systemem kierowania ogniem, wyposażonym w celownik optyczny, wskaźnik laserowy oraz FLIR. Pilot otrzymał wskaźnik HUD oraz system nawigacyjny Dopplera. Najważniejsze podzespoły zostały osłonięte pancerzem odpornym na ostrzał działek kal. 23 mm. Wiosną 1974 r. zostało złożone zamówienie na przebudowanie dwóch AH-1J. Pierwszy zmodernizowany śmigłowiec został oblatany 20.05.1976 r. Dostawy rozpoczęły się w 1977 r., produkcję zakończono w grudniu 1978 r. Powstało 57 egz.,
- Model 249- śmigłowiec doświadczalny opracowany dla US Marine Corps, konstrukcyjnie oparty na wersji AH-1S. Zastosowano czterołopatowy wirnik nośny ze śmigłowca Bell 412. Pierwszy lot wykonał w grudniu 1979 r. Śmigłowiec posiadał większe możliwości manewrowe oraz większą prędkość max- 315 km/h. Przewidywano, że w wersji seryjnej będzie napędzany silnikiem General Electric T700 lub Lycoming T55-L-703 oraz wyposażony w nową awionikę i system uzbrojenia umożliwiający zastosowanie pocisków AGM-114 "Hellfire". Przewidywano także zastosowanie systemu obserwacyjno-celowniczego i układu wzmacniacza obrazu zabudowanego w głowicy nad wirnikiem nośnym oraz wykonanie nowego układu sterowania. Produkcja seryjna nie została podjęta,
- AH-1T+ (plus)- w 1979 r. firma Bell rozpoczęła prace nad przystosowaniem śmigłowca AH-1T do zabudowania dwóch silników General Electric T700-700. Śmigłowiec wykonał pierwszy lot w kwietniu 1980 r. Próby w locie wykazały znakomite właściwości śmigłowca w locie, uzyskując prędkość max 320 km/h. Dalsze prace zostały wstrzymane ze względu na brak funduszy. Wg [7]- AH-1T+ opracowany został na zlecenie Iranu przed upadkiem szacha,
- AH-1W "Super Cobra"- wersja rozwojowa śmigłowca AH-1T, opracowana na zamówienie US Marine Corps. W 1983 r. podpisano kontrakt na budowę 44 (wg [7]- 84) nowych śmigłowców, natomiast w 1988 r. złożono zamówienie na modernizację 37 egz. AH -1T do standardu AH-1W. Wprowadzono silniki General Electric T700-GE-401 oraz układ przeniesienia napędu ze śmigłowca Sikorsky SH-60 "Seahawk", zmodernizowano układ kierowania ogniem dostosowując go do pocisków przeciwpancernych "Hellfire", pocisków klasy powietrze-powietrze AIM-9 "Sidewinder" oraz przeciwradarowych AGM-122 "Sidearm". Na wyposażenie wprowadzono systemy samoobrony i ochrony maszyny przed pociskami przeciwlotniczymi. Pierwszy prototyp wzniósł się w powietrze 16.11.1983 r.
- AH-1(4B)W "Viper" (AH-1BW) ("Super Cobra")- wersja rozwojowa śmigłowca AH-1W, opracowana jako oferta dla lotnictwa US Army. Został wyposażony w czterołopatowy wirnik nośny ze sztywnym mocowaniem łopat do głowicy oraz cyfrowy układ sterowania firmy Lucas Aerospace Limited. Śmigłowiec nie wzbudził zainteresowania Lotnictwa Sił Lądowych. W 1990 r. został zaprezentowany US Marine Corps jako kolejna oferta sprzętowa,
- AH-1Z "Viper"- stanowi dalsze rozwinięcie koncepcji AH-1 (4B)W. Śmigłowiec otrzymał nową głowicę wirnika głównego wyposażoną w cztery łopaty oraz przebudowaną nosową część kadłuba z zamontowaną głowicą elektrooptyczną. Nowe pylony pozwalają na podwieszenie do 16 pocisków przeciwpancernych "Hellfire" oraz 2 pocisków klasy powietrze-powietrze "Sidewinder".
W początkowym okrasie użytkowania śmigłowców AH-1 istniał zakaz eksportu tych maszyn. Postanowienie to cofnięto dopiero po wprowadzeniu do eksploatacji wersji AH-1J. Śmigłowce były wykorzystywane w siłach zbrojnych kilkunastu państw:
- Bahrajn- po zakończeniu Operacji Pustynna Burza wojska lotnicze tego kraju zakupiły w Stanach Zjednoczonych 8 egz. AH-1E oraz 6 egz. TAH-1P, które dostarczono w 1994 r. Kolejnych 16 AH-1E zakupiono w 1997 r.,
- Grecja,
- Hiszpania- dla lotnictwa morskiego zamówiła 8 egz. AH-1G, dostarczono je w latach 1971-1973. Spośród nich w wypadkach stracono 4 egz., a pozostałe wycofano ze służby pod koniec lat 1980-tych,
- Holandia- na początku lat 1990-tych dowództwo Lotnictwa Holandii, przystępując do organizowania jednostek Kawalerii Powietrznej na wzór amerykański, rozpatrywało możliwość zakupu w drugiej połowie 1992 r. kilku śmigłowców AH-1S. Decyzja w tej sprawie miała być podjęta po rozpatrzeniu konkurencyjnych ofert złożonych przez firmy McDonnell Douglas i MBB,
- Iran- w 1970 r. rozpoczął starania o zakup pewnej liczby tych maszyn dla Lotnictwa Sił Lądowych. Administracja amerykańska nie wyraziła zgody na ich sprzedaż, ponieważ obowiązywało wówczas embargo na eksport śmigłowców szturmowych do państw trzecich. W 1972 (wg [7]- 1971) r. wyrażono zgodę na eksport 202 egz. AH-1J International. Dostawy śmigłowców rozpoczęły się w 1974 r. Śmigłowce brały aktywny udział w czasie wojny z Irakiem (1980-1988). Operacje "Cobr" obejmowały działania głównie przeciwko oddziałom piechoty przeciwnika oraz niszczenie stacji radiowych, telewizyjnych i budynków na terenie Iraku. Ze względu na brak wsparcia ze strony producenta, spowodowanym embargiem, ilość sprawnych śmigłowców szybko zmniejszyła się. W 2008 r. szacowano, że w eksploatacji znajduje się ok. 50 egz. Przemysł Iranu starał się budować kopie śmigłowców AH-1 z wykorzystaniem dostępnych na miejscu materiałów,
- Izrael- w wyniku doświadczeń wyniesionych z wojny Yom-Kippur zakupił w 1977 r. pierwszą partię śmigłowców AH-1G, które otrzymały lokalną nazwę "Zefa". W 1978 r. zostały zmodernizowane do wersji AH-1Q i uzbrojone w pociski TOW. Wkrótce po tym zamówiono śmigłowce w wersji AH-1S. W latach 1980-tych dostarczono kolejne AH-1S, łącznie ich liczba osiągnęła ponad 60 egz.. Debiut bojowy AH-1 miał miejsce 6.06.1982 r. podczas operacji w Libanie, wymierzonej przeciwko Organizacji Wyzwolenia Palestyny. Następnie Cobry wzięły udział w walkach z Syrią w Dolinie Beka. Podczas tych walk odnotowano zestrzelenie syryjskiego śmigłowca Aérospatiale "Gazelle" za pomocą pocisku rakietowego TOW odpalonego z izraelskiego AH-1. Prawie 60% uderzeń lotnictwa izraelskiego na oddziały partyzantów palestyńskich wykonywane były przez śmigłowce szturmowe. Maszyny te były również wykorzystywane do zadań poszukiwania zestrzelonych nad terytorium przeciwnika załóg własnych samolotów i śmigłowców,
- Japonia- w 1979 r. zamówiła 2 śmigłowce AH-1S. Dostarczono je w czerwcu 1979 r. i maju 1980 r. W 1982 r. podpisano umowę na produkcję licencyjną w koncernie Fuji Heavy Industries dalszych 90 egz. AH-1S. Pierwsza japońska "Cobra" została oblatana 6.07.1984 r. Dostawy rozpoczęły się w 1985 r. Kilka maszyn z pierwszej dostawy przebudowano na wersję treningową,
- Jordania- w 1981 r. zakupiła 24 egz. AH-1S, które dostarczono w 1985 r. Kolejne 9 egz. AH-1F pochodzących z nadwyżek US Army, zakupiono w latach 2000-2001,
- Korea Południowa- w II połowie lat 1970-tych zakupiła 8 egz. AH-1J. W późniejszym okresie dokupiono 90 egz. AH-1S,
- Pakistan- w latach 1980-tych zakupił 20 egz. AH-1S. Kolejne zakupy zostały przerwane w wyniku amerykańskiego embarga na dostawy broni do tego kraju. Dopiero po atakach terrorystycznych na Nowy Jork oraz wojna z terroryzmem spowodowały, że Pakistan otrzymał kolejne 20 AH-1F pochodzące ze składów US Army,
- Tajlandia- w 1986 r. zamówiła 4 AH-1S, jednak z powodów budżetowych anulowano ten zakup i zdecydowano się na 4 używane AH-1F pochodzące z nadwyżek sprzętowych US Army. Maszyny dostarczono w 1990 r., po nich planowano zakup kolejnych, jednak na przeszkodzie stanęły względy budżetowe,
- Tajwan- w 1992 r. zamówił 63 egz. AH-1W. Zostały dostarczone w latach 1993-1997,
- Turcja- w latach 1990-tych zakupiła 24 używane AH-1P oraz 10 egz. AH-1W. Na początku XXI wieku Turcy ogłosili przetarg na zakup nowych śmigłowców szturmowych, jednym z oferentów był Bell ze śmigłowcem AH-1Z. 21.07.2001 r. zwycięzcą przetargu została firma Bell. Planowano wówczas zakup 50 egz. oraz dalsze 95 w opcji. Ze względu na problemy związane z podpisaniem umowy przetarg został anulowany w 2004 r. i ogłoszono nowy przetarg. Tym razem AH-1Z przegrał ze śmigłowcem AgustaWestland A-129 "Mangusta",
- USA- głównym użytkownikiem śmigłowców AH-1 były US Army oraz US Marine Corps. W przypadku lotnictwa wojsk lądowych były uważane początkowo za śmigłowce przejściowe. Po anulowaniu programu AH-56 stały się podstawowym sprzętem do momentu rozpoczęcia dostaw śmigłowców AH-64 "Apacze". "Cobry" w lotnictwie wojsk lądowych służyły do 2001 r., jednak od lat 1990-tych znajdowały się na uzbrojeniu oddziałów Gwardii Narodowej. We wrześniu 1967 r. śmigłowce AH-1G weszły do walki w Wietnamie. Ich zadania polegały na zwalczaniu oddziałów partyzanckich działających na terenie Wietnamu Południowemu. W miarę nasilania działań wojsk DRW przeprowadzanych przy wsparciu wojsk pancernych, niszczenie czołgów uzyskało większy priorytet wśród zadań stawianych przed śmigłowcami szturmowymi. Wykonywanie ataków na oddziały pancerne stało się pierwszoplanowym zadaniem stawianym załogom AH-1 po inwazji na Laos w 1971 r. W Wietnamie od ognia nieprzyjaciela utracono 173 "Cobry", w wypadkach utracono dalsze 112 maszyn. Po zakończeniu wojny wietnamskiej, "Cobry" podjęły służbę w składzie jednostek szybkiego reagowania na Bliskim Wschodzie oraz zostały przerzucone do Niemiec Zachodnich w celu wzmocnienia bazującego tam kontyngentu wojsk amerykańskich. Śmigłowce patrolowały również wschodnią i południową granicę RFN. Podczas wykonywania tych lotów wielokrotnie dochodziło do incydentów granicznych wskutek przekraczania linii granicznej przez załogi śmigłowców. W operacji "Pustynna Burza" użyto ok. 930 śmigłowców AH-1 w wersjach F i W. Ich zadaniem było niszczenie zabudowań zajętych przez wojska irackie, paraliżowanie szlaków komunikacyjnych, eskortowanie własnych kolumn zmotoryzowanych oraz wspieranie ich bezpośrednio na polu walki. Spora część akcji bojowych była przeprowadzana w nocy. AH-1W użyto również do atakowania celów na morzu. US Marine Corps użytkowało wyłącznie maszyny dwusilnikowe, które są bardziej bezpieczne podczas lotów nad morzem. W 1983 r. skierowano do Libanu żołnierzy Piechoty Morskiej. Mieli oni przeprowadzić działania „prewencyjne" w Bejrucie. Działania tej grupy wojsk wspierały również śmigłowce AH-1J działające z pokładu USS "Tarawa". Cała operacja nie była udana, a działania śmigłowców nie odegrały znaczącej roli. 25.10.1983 r. śmigłowce Piechoty Morskiej wzięty udział w inwazji na Grenadę. Podczas tej operacji utracono dwie "SeaCobry". Planuje się, że ostatnie AH-1Z będą służyć w US Marine Corps do 2040 r.,
- ZSRR- pod koniec 1990 r. pojawiły się informacje na temat prób pojedynczego śmigłowca AH-1 na terenie Związku Radzieckiego.
W Polsce.
Loty zapoznawcze na śmigłowcu Bell AH-1S "Cobra" wykonywał gen. bryg. pil. Dariusz Wroński.
W połowie grudnia 1997 r. firma Bell Helicopter (wchodząca w skład amerykańskiego koncernu Textron) złożyła propozycję licencyjnej produkcji śmigłowców bojowych Bell AH-1W ”Super Cobra”, oznaczonych wstępnie jako Bell AH-1PO, przez zakłady WSK Świdnik. Przedstawiciele Bella uważali, że Polska powinna w ramach swojego limitu śmigłowców bojowych ustanowionego w ramach traktatu CFE na 130 szt. posiadać w pierwszej dekadzie XXI wieku ok. 100 specjalizowanych śmigłowców przeciwpancernych.
Amerykanie proponowali przekazanie WSK Świdnik licencji na produkcję płatowca wraz z układem napędowym śmigłowca. W przypadku akceptacji propozycji Bella we wrześniu 1998 r. pierwsze 4 śmigłowce opuściłyby świdnickie zakłady w 2001 r. Dwa z nich zostałyby w całości wyprodukowane w USA (wzorce produkcji licencyjnej), dwa następne także, ale wykończone zostałyby i oblatane w Polsce. W drugiej fazie (przewidywanej na początek października 1999 r.) z komponentów dowiezionych z USA zostałoby zmontowanych 10 śmigłowców z terminem dostawy w grudniu 2002 r. W trzeciej, powstałoby 86 śmigłowców, w dużym stopniu z zespołów całkowicie wykonanych w Polsce. Ta faza miałaby rozpocząć się w 2000 r. i zakończyłaby się w grudniu 2007 r. Niestety propozycja ta nie spotkała się z zainteresowaniem strony polskiej.
W 1999 r. komisja pod przewodnictwem ministra gospodarki Janusza Steinhoffa wydała orzeczenie dotyczące wyposażenia polskich jednostek aeromobilnych w nowe śmigłowce. Orzeczenie mówiło o konieczności zakupu 60-70 (wg [4]- ok. 100) specjalizowanych śmigłowców bojowych, które po 2003 r. zastąpiłyby śmigłowce Mil Mi-24. Uzupełnić ma je 60-70 śmigłowców wsparcia opracowanych na bazie zmodernizowanego śmigłowca PZL W-3 ”Sokół”. Pod uwagę brane były śmigłowce bojowe Boeing AH-64 ”Apache”, Eurocopter ”Tiger”, Agusta A 129 ”Mangusta” i Bell AH-1W (AH-1PO) ”Super Cobra”. Pod koniec maja 1999 r. firma Bell Helicopter prezentowała śmigłowiec AH-1W na warszawskim Bemowie oraz Na Międzynarodowym Pikniku Lotniczym w Góraszce. 1.06.1999 r. wysłano zapytania ofertowe do firm Boeing, Bell, Eurocopter, Agusta.
Na początku lat 2000-nych w planach rozwojowych jedną eskadrę śmigłowców bojowych polskiego lotnictwa wojsk lądowych (nadal wyposażoną w śmigłowce uzbrojone PZL Mi-2) planowano, w granicach lat 2008-2010, przezbroić w 12 jakościowo nowych śmigłowców szturmowych produkcji zachodniej. Analizie, z przyczyn ekonomicznych, poddano głównie śmigłowce lekkie klasy Bell AH-1W i Agusta A 129 ”Mangusta”. Jednak w 2003 r. nowe potrzeby (udział polskiego kontyngentu w siłach stabilizacyjnych w Iraku) spowodowały, że na plan pierwszy wysunął się zakup eskadry 12 średnich śmigłowców transportowych klasy Mi-17 (NH-90).
Konstrukcja:
Dwumiejscowy śmigłowiec w układzie klasycznym o konstrukcji metalowej.
Wirnik nośny dwułopatowy. Kompozytowe łopaty połączone z głowicą w sposób półsztywny. Główne elementy konstrukcyjne łopat to dźwigar z włókna szklanego i wypełniacz ulowy. Obrys łopaty prostokątny, przechodzący przy końcu (w około 3/4 długości) w trapezowy. Wirnik ogonowy dwułopatowy. Łopaty o obrysie prostokątnym, wykonane z metalu.
Szczątkowe płaty o obrysie trapezowym, mocowane do kadłuba, służą przede wszystkim jako nośniki uzbrojenia. Podczas lotu do przodu odciążają wirnik nośny.
Kadłub wykonany z aluminium, podzielony na trzy części: przednia (kabina załogi, wyposażenie elektroniczne), środkowa (zespół napędowy oraz zbiornik paliwa) oraz tylna (belka ogonowa). Belka ogonowa zakończona statecznikiem pionowym o obrysie trapezowym, na którym z prawej strony znajduje się zespół śmigła ogonowego. Na belce zamontowany jest statecznik poziomy o obrysie prostokątnym. W celu zwiększenia bezpieczeństwa najważniejsze elementy (zespół napędowy, instalacja paliwowa i hydrauliczna, kabina załogi) zostały opancerzone, zbiorniki paliwa otrzymały wykładzinę samouszczelniającą się w momencie przestrzelenia. Charakterystyczną cechą jest mała szerokość kadłuba, która wynosi 96,5 cm. Kabina załogi zakryta, klimatyzowana, w układzie tandem. Z przodu znajduje się stanowisko strzelca, a za nim pilota.
Podwozie składa się z dwóch stałych płóz aluminiowych. Opcjonalnie można zamienić je na stałe podwozie kołowe.
Uzbrojenie:
- AH-1F- trzylufowe, obrotowe działko M197, kal. 20 mm, osadzone na obrotowej platformie zamontowanej pod spodem przedniej części kadłuba. Uzbrojenie podwieszane pod skrzydłami na czterech węzłach (dwóch zewnętrznych, umieszczonych na krawędziach skrzydeł i dwóch wewnętrznych, znajdujących się w połowie rozpiętości) w trzech podstawowych konfiguracjach: 4 pociski rakietowe TOW lub 14 niekierowanych pocisków rakietowych M229 lub M260 kal. 70 mm albo 8 pocisków rakietowych TOW. Śmigłowiec może również przenosić: zasobniki Ml6 z karabinem Minigun kal. 7,62 mm, działka XM195 kal. 20 mm, bomby lotnicze Mk 82GP, Mk 81 lub Mk 115 albo zasobniki CBU 55 z mieszanką paliwowo-powietrzną, wyrzutnie przeciwpancernych pocisków rakietowych "Hellfire", pociski rakietowe klasy powietrze-powietrze AIM-9L "Sidewinder", wyrzutnie pocisków przeciwlotniczych FIM-92 "Singer".
Wyposażenie:
- AH-1F- wyposażenie awioniczne: dopplerowski radar nawigacyjny ASN-128, czujnik warunków zewnętrznych ADS M-143. Układ sterowania uzbrojeniem: radar ostrzegawczy AN/APR 39, komputer uzbrojenia, sterownik pocisków rakietowych, układ laserowego oznaczania celu ALT, ruchomy zespół celowniczy TSU M65, zespół wyświetlania danych na szybie czołowej HUD, hełmowy system celowniczy HSS. Wyposażenie radionawigacyjne, w skład którego wchodzi: radiokompas AN/ARN 89, radiowysokościomierz AN/APN-194. zespół nawigacyjny pracujący w systemie TACAN- AN/ARN 118, szyfrator komunikacji fonicznej TSEC/KY 28 pracujący z radiostacją UHF. Nadajnik aktywnych zakłóceń w podczerwieni Sanders AN/ALQ-144, wyrzutnik flar termicznych systemu M-130.
Instalacje: hydrauliczna, elektryczna, klimatyzacyjna.
Napęd:
- AH-1F- silnik turbinowy Lycoming T53-L-703. o mocy 1324 kW (1800 KM).
Dane techniczne (wg [6]):
Parametr |
Jednostka |
AH-1G |
AH-1Q |
AH-1F |
AH-1J |
AH-1T |
AH-1S |
Średnica |
m |
13,41 |
13,41 |
13,41 |
13,41 |
14,63 |
14,63 |
Długość |
m |
13,54 |
13,54 |
13,59 |
13,54 |
13,89 |
13,64 |
Długość |
m |
16,15 |
16,15 |
16,15 |
16,15 |
17,68 |
17,68 |
Wysokość |
m |
4,12 |
4,12 |
4,01 |
4,16 |
4,34 |
4,19 |
Masa startowa |
kg |
4310 |
4310 |
4536 |
4536 |
6350 |
6691 |
Prędkość |
km/h |
227 |
227 |
227 |
333 |
277 |
296 |
Wznoszenie |
m/min |
375 |
375 |
494 |
332 |
544 |
610 |
Pułap |
m |
3475 |
3475 |
3720 |
3794 |
2255 |
6100 |
Pułap zawisu IGE |
m |
3150 |
3150 |
3720 |
3215 |
2255 |
3050 |
Zasięg max |
km |
574 |
574 |
507 |
577 |
420 |
650 |
Galeria
Źródło:
[1] ”Cobry dla Polski?”. Nowa Technika Wojskowa nr 2/1998.[2] AK ”Koniec programu Huzar”. Nowa Technika Wojskowa nr 5/1999.
[3] AK ”Przetargi, przetargi...”. Nowa Technika Wojskowa nr 6/1999.
[4] Fuglewicz S. ”Huzar ma już 10 lat! Kalendarium”. Nowa Technika Wojskowa nr 9/1999.
[5] Gruszczyński J., Fiszer M. ”Modernizacja Mi-24- czas przełomowych decyzji”. Lotnictwo nr 4/2003.
[6] Kłosiński P. "Bell AH-1 Cobra". Aero- Technika Lotnicza nr 9/1992.
[7] Pacholski Ł. "Bell AH-1 Cobra". "Militarium.net"
[8] Taras P. "AH-1G Cobra w Wietnamie". Aero- Technika Lotnicza nr 2/1993.
[9] "25 Brygada Kawalerii Powietrznej"