Beech C-45 "Expeditor", 1937
(Model 18 "Twin Beech", AT-7 "Navigator", AT-11 "Kansan", UC-45, SNB, Volpar Turbo-Beech, VTB)
Firma Beech Aircraft Corporation, założona w 1932 r. przez Waltera Beecha, zrewolucjonizowała przedwojenny rynek samolotów prywatnych. Rewolucji tej dokonał pięciomiejscowy, jednosilnikowy dwupłat Beech 17 "Staggerwing", szybszy od wielu ówczesnych samolotów myśliwskich.
W listopadzie 1935 r. główni konstruktorzy firmy Ted Wells i Dean Burleigh rozpoczęli prace nad nowym samolotem. Miał to być całkowicie nowy, dwusilnikowy samolot, przeznaczony dla biznesmenów jako szybki środek transportu dla kierownictwa firm. Miał on zapewniać komfort według standardów linii lotniczych, zachowując zdolność do operowania z małych, trawiastych lotnisk. Oznaczony jako Beech 18 (często nazywany ”Twin Beech”) samolot został zbudowany jako całkowicie metalowy dolnopłat z podwójnymi statecznikami pionowymi, wyglądający jak mniejsza wersja współczesnego mu samolotu pasażerskiego Lockheed L-10 "Electra". Napędzały go dwa silniki gwiaździste Wright R-760-E2 o mocy 238,8 kW (324 KM) każdy. Przyjęto profil skrzydła NACA 23013 z napędzanymi elektrycznie pełnymi klapami; stery wysokości, lotki i stery kierunku pokryto płótnem. Kabina mieściła sześciu pasażerów i dwóch członków załogi.
Prototyp został oblatany 15.01.1937 r. Podobnie jak "Staggerwing", Beech 18 był innowacyjną konstrukcją o doskonałych osiągach, z prędkością maksymalną 325 km/h i przelotową 309 km/h na pułapie 1828 m. Równocześnie prędkość lądowania wynosiła tylko 88,5 km/h. Zasięg wynosił powyżej 1206 km z prędkością przelotową. Z dodatkowymi zbiornikami paliwa zasięg wzrastał do prawie 1600 km.
Certyfikat Beech 18 uzyskał 4.03.1937 r. Jednak przy cenie 37 500 USD sprzedaż szła powoli. Firma Eythl Corporation zakupiła prototypy. Pierwszym samolotem produkcyjnym był wodnosamolot w wersji S18A, wyposażony w pływaki Edo 55-7170, przeznaczony do operacji w lasach Kanady na liniach Starrat Airways. Wersja S-18A mogła być wyposażona w narty. 29.10.1937 r. uzyskała certyfikat tańsza wersja Beech 18B, napędzana słabszymi silnikami gwiaździstymi Jacobs L-5 o mocy 213 kW (285 KM) każdy. Wersja S18B posiadała podwozie wyposażone w narty lub pływaki. Następna wersja Beech 18D z silnikami Jacobs L-6 o mocy 246 kW (335 KM) pojawiła się w 1938 r. Również ona posiadała wariant z podwoziem nartowym lub pływakowym- S18D. Wszystkie trzy wersje były identyczne pod względem konstrukcyjnym, a oferowano je z różnorodnym wyposażeniem. Do wyboru było także wyposażenie wnętrza- od spartańskich transportowców lub samolotów do pracy w terenie po luksusowe samoloty firmowe.
Wersja A18D wyposażona została w silniki Pratt & Whitney R-985 o mocy 340 kW (450 KM) każdy i posiadała masę startową powiększoną do 3400 kg. Jej wariantem był wodnosamolot SA18D wyposażony w pływaki Edo 55-7170. Następna wersja to A18A wyposażona w takie same silniki oraz jej wariant pływakowy SA18A. Samolot Beech 18R otrzymał silniki Pratt & Whitney R-985-A1 o mocy 340 kW (450 KM) wyposażone w dwustopniowe sprężarki, zwiększające moc na wyższym pułapie. Zbudowano 7 egz., w tym jeden w wersji sanitarnej dla Szwecji oraz 6 w wersji bombowej M18R dla kuomintangowskich Chin.
W odpowiedzi na żądanie użytkowników, domagających się zwiększenia prędkości przelotowej, w sierpniu 1938 r. podjęto prace nad wersją Beech 18S, napędzaną silnikami Pratt & Whitney R-985 "Wasp Junior" o mocy 336 kW (457 KM). Pierwszy samolot ukończono w styczniu 1939 r. Miał on powiększone stateczniki pionowe, przystosowane do większej mocy silników oraz gładko oprofilowane osłony silników. Masę całkowitą zwiększono z 2948 kg do 3266 kg, prędkość max wzrosła do 386 km/h. W styczniu 1940 r. Walter Beech wygrał wyścig McFadden Trophy, lecąc z St. Louis do Miami w 4 h 37 minut. Był to bardzo udany samolot, który wzbudził duże zainteresowanie nabywców. Opracowano warianty rozwojowe: Beech B18S, przystosowany do przewozu 9 pasażerów oraz Beech C18S dla 8 pasażerów, z drobnymi zmianami w konstrukcji płatowca. Samolot C18S stał się standardową wersją cywilną.
Znakomite osiągi i wszechstronność samolotu przyciągnęły uwagę wojska. W 1940 r. United States Army Air Corps (USAAC, Korpus Powietrzny Armii USA) zamówił 14 maszyn Beech B18S do zadań fotograficznych na dużych wysokościach, które otrzymały wojskowe oznaczenie F-2. Samoloty te wyposażono w urządzenia do zdjęć pionowych i skośnych, w dzień i w nocy. Po tym zamówieniu nadeszło następne na 44 maszyny F-2A i F-2B, z różnymi wersjami silników "Wasp". Amerykańska marynarka wojenna także zamówiła 5 maszyn rozpoznawczych JRB-1 "Voyager" wyposażonych w podwyższoną kopułkę nad kabiną załogi. Natomiast USAAC zamówił dalsze 11 egz. Beech C18S, jako samoloty łącznikowe i lekkie transportowe, oznaczone C-45.
W następstwie przystąpienia Stanów Zjednoczonych do II wojny światowej cywilną produkcję Beech 18 wstrzymano. Do tego czasu zbudowano łącznie 113 samolotów. Wkrótce rozpoczęto masową produkcję wersji wojskowych, opartych w całości na cywilnej wersji Beech 18S. Samoloty te były napędzanie silnikami Pratt & Whitney R-9850AN-1 albo AN-3 "Wasp Junior" o mocy 336 kW (457 KM). Ocenia się, że łączna produkcja wojskowych wersji ”Twin Beech” przekroczyła 5000 egz.
Wersje wojskowe samolotu:
- C-45- samolot transportowy, opracowany na bazie C18S. Zabierał 6 pasażerów. Zbudowano- 11 egz.,
- C-45A- samolot transportowy, opracowany na bazie C18S. Zabierał 8 pasażerów. Zbudowano- 20 egz.,
- RC-45A- oznaczenie samolotów rozpoznawczych F-2, F-2A i F-2B wprowadzone przez USAF w 1948 r.,
- C-45B (UC-45B, "Expeditor" Mk.I)- samolot transportowy, opracowany na bazie C18S. W 1943 r. nazwa zmieniona na UC-45B. Część samolotów zostało przekazanych dla RAF w ramach ustawy Lend-Lease, otrzymały nazwę "Expeditor" Mk.I. Zbudowano- 223 egz.,
- C-45C (UC-45C)- oznaczenie 2 samolotów Beech 18S przejętych przez USAAF. W 1943 r. nazwa zmieniona na UC-45C,
- C-45D (UC-45D)- oznaczenie nadane dla 2 samolotów AT-7 ukończonych jako pasażerskie. W 1943 r. nazwa zmieniona na UC-45D,
- C-45E (UC-45E)- oznaczenie nadane dla 2 samolotów AT-7 i 4 samolotów AT-7B ukończonych jako pasażerskie. W 1943 r. nazwa zmieniona na UC-45E,
- C-45F (UC-45F, "Expeditor" Mk.II, "Expeditor" Mk.III)- lekki samolot transportowy, opracowany na bazie C18S, z dłuższym nosem niż w poprzedniej wersji. Zabierał 7 pasażerów. W 1943 r. nazwa zmieniona na UC-45F. Samoloty dostarczane w ramach ustawy Lend-Lease dla RAF i Royal Navy otrzymały nazwę "Expeditor" Mk.II, natomiast dostarczane dla kanadyjskich RCAF- "Expeditor" Mk.III. Zbudowano- 1137 egz.,
- C-45G- oznaczenie samolotów AT-7 i AT-11 wyremontowanych na początku lat 1950- tych dla USAF i doprowadzonych do standardu cywilnych Beech D18S z autopilotem i silnikami R-985-AN-3. Łącznie zmodernizowano 372 samoloty,
- TC-45G- wariant treningowy C-45G. Powstał w wyniku modernizacji samolotów AT-7 i AT-11 przeprowadzonej na początku lat 1950- tych dla USAF. Doprowadzone do standardu cywilnych Beech D18S. Zmodernizowano 96 samolotów,
- C-45H- oznaczenie samolotów AT-7 i AT-11 wyremontowanych na początku lat 1950- tych dla USAF i doprowadzonych do standardu cywilnych Beech D18S, lecz bez autopilota i silnikami R-985-AN-14B. Łącznie zmodernizowano 432 samoloty,
- TC-45H- wariant treningowy C-45H,
- RC-45J- nowe oznaczenie samolotów SNB-5P należących do US Navy, wprowadzone w 1962 r.,
- TC-45J- nowe oznaczenie samolotów SNB-5 należących do US Navy, wprowadzone w 1962 r.,
- UC-45J,
- AT-7 "Navigator"- samolot do szkolenia nawigatorów, opracowany na bazie C18S. Wyposażony w wieżyczkę astronawigacyjną i trzy stanowiska dla kursantów. Silniki Pratt & Whitney R-985-25 o mocy 331 kW(450 KM). Zbudowano- 577 egz.,
- AT-7A- pływakowy wariant samolotu AT-7. Zbudowano- 6 egz.,
- AT-7B- wariant zimowy. Zbudowano- 9 egz.,
- AT-7C- samolot treningowy opracowany na bazie C18S. Napędzany silnikami Pratt & Whitney R- 985-AN3. Zbudowano- 549 egz.,
- AT-11 "Kansan"- wersja do szkolenia bombardierów i strzelców pokładowych, produkowana dla USAAF. Oparta na bazie samolotu AT-7. Otrzymał oszklony, bombardierski przód kadłuba z celownikiem bombowym Norden i belki podkadłubowe, pozwalające na przenoszenie bomb ćwiczebnych o masie całkowitej do 1045 kg. Strzelcy pokładowi otrzymali do dyspozycji ruchomą wieżyczkę na grzbiecie kadłuba z 2 najcięższymi karabinami maszynowymi Browning AN/M2 kal. 12,7 mm (pierwsze 150 samolotów posiadało wieżyczkę z 1 nkm) oraz pojedynczy nkm strzelający w dół. Zbudowano- 1582 egz. Holandia zakupiła 24 samoloty do służby w koloniach, zostały odkupione przez USAAF. Operowały one głównie na obszarze południowo-zachodnich stanów USA, gdzie dobra pogoda umożliwiała prawie ciągłe szkolenie strzelców i bombardierów. Po wojnie liczne AT-11 były używane przez użytkowników cywilnych w geodezji, kartografii i fotografii lotniczej,
- AT-11A- oznaczenie samolotów AT-11, przebudowanych na wariant do szkolenia nawigatorów. Modernizacji poddano 36 samolotów,
- CQ-3 (DC-45F)- oznaczenie samolotów UC-45F, przebudowanych na zdalnie sterowane samoloty bezzałogowe. W 1948 r. nazwa została zmieniona na DC-45F,
- JRB-1 "Voyager"- samolot rozpoznawczy fotograficzny produkowany dla US Navy. Konstrukcja oparta na wersji C18S. Dla polepszenia widoczności wyposażony w owiewkę nad kabiną załogi,
- JRB-2- lekki samolot transportowy produkowany dla US Navy, konstrukcja oparta na wersji C18S. Zbudowano- 15 egz.,
- JRB-3- samolot rozpoznawczy fotograficzny produkowany dla US Navy, oparty na wersji C-45B. Zbudowano- 23 egz.,
- JRB-4- wielozadaniowy samolot transportowy produkowany dla US Navy, odpowiednik UC-45F. Zbudowano- 328 egz.,
- JRB-6,
- SNB-1 "Kansan"- wersja do szkolenia bombardierów i strzelców pokładowych produkowana dla US Navy. Podobna do AT-11. Otrzymała napędzaną elektrycznie wieżyczkę w środkowej części kadłuba, uzbrojoną w 2 karabiny maszynowe kal. 7,62 mm. Zbudowano- 110 egz.,
- SNB-2 "Navigator"- samolot do szkolenia nawigatorów produkowany dla US Navy. Podobny do AT-7. Zbudowano- 299 egz.,
- SNB-2C- samolot treningowy produkowany dla US Navy, odpowiednik AT-7C,
- SNB-2H- samolot sanitarny produkowany dla US Navy,
- SNB-2P- samolot do treningu w lotach na rozpoznanie fotograficzne. Produkowany dla US Navy,
- SNB-3- samolot treningowy produkowany dla US Navy, odpowiednik AT-7C,
- SNB-3Q- samolot treningowy przeciwdziałania elektronicznego, produkowany dla US Navy,
- SNB-5- oznaczenie samolotów SNB-2 i SNB-2C po przeprowadzonym remoncie i modernizacji,
- SNB-5P- samolot do treningu w lotach na rozpoznanie fotograficzne. Produkowany dla US Navy.
W 1944 r. Departament Wojny USA zezwolił niektórym producentom na dostarczanie prywatnych samolotów wybranym klientom, którzy potrzebowali ich do prowadzenia działalności związanej z zamówieniami rządowymi. Firma Beech, nadal zaangażowana w produkcję wojskową, opracował pierwszą powojenną wersję cywilną Beech C18S. Był to lekki samolot pasażersko- transportowy mogący zabrać od 7 do 10 pasażerów, podobny do wojskowego C-45 / JRB-4. Samolot uzyskał certyfikat 23.09.1944 r. Wśród firm, które otrzymały C18S ( w większości przebudowane wojskowe C-45F) były Bell Aircraft, General Motors, Goodyear Aircraft, Firestone Rubber, Ford Motor Company, Phillips Petroleum, Standard Oil i Time Magazine.
Gdy wojna dobiegła końca, Beech zastąpił C18S wersją D18S. podobną z zewnątrz do poprzednich wersji, lecz wyposażoną w dłuższe, bardziej opływowy gondole silników i wzmocnioną środkową sekcję skrzydła. Max masa startowa wzrosła do 3855 kg albo 3969 kg, jeżeli silniki "Wasp Junior" wyposażone były w śmigła o zmiennym skoku i stałej prędkości typu Hamilton Standard Hydromatic. Prędkość max wynosiła 370 km/h na wysokości 1524 m. W lutym 1946 r., gdy firma Beech powróciła w pełni do produkcji samolotów cywilnych, zebrała zamówienia na setki D18S. Tego roku zbudowano aż 296 samolotów. Rzadką odmianą serii D18 był D18C / D18CT, napędzany dwoma silnikami gwiaździstymi Continental R-9A o mocy 392 kW (533 KM). Był to mały samolot pasażerski, mający 8- 9 miejsc pasażerskich. Opracowany w 1947 r., wyprodukowano tylko 31 egz.
W latach 1951- 1952 firma dostarczyła 280 (wg innych źródeł- 283) samolotów D18S dla RCAF (Królewskie Kanadyjskie Siły Powietrzne). Wykorzystywane były w charakterze maszyn transportowych i szkolno- treningowych w wersjach "Expeditor" Mk.3N (88 egz.), Mk.3NM (59 egz.), Mk.3NMT (67 egz.), Mk.3NMT(Special) (19 egz.), Mk.3TM (44 egz.), Mk.3TM(Special) (3 egz.).
W szczycie popularności D18S, którego wyprodukowano 1035 egz., stał się flagowym samolotem wielu firm w Stanach Zjednoczonych. Samoloty eksploatowało także wiele małych linii lotniczych, spółek czarterowych i przewoźników ładunków na całym świecie. Amerykańskie siły powietrzne wycofały ostatnie C-45 w listopadzie 1963 r.; SNB z US Navy, przemianowane w 1962 r. na TC-45J / UC-45J, pozostały w służbie do późnych lat 1960- tych. Wersje wojskowe używane były prawie we wszystkich państwach w Ameryce Środkowej i Południowej, w większości sił powietrznych Europy Zachodniej oraz wszędzie tam, gdzie funkcjonował amerykański program pomocy wzajemnej.
W 1954 r. powstała wersja Beech E18S (lub Super E18S)- pierwszy samolot, w którym pojawiły się poważne zmiany konstrukcyjne i zewnętrzne w stosunku do klasycznej linii "Twin Beech". Dach kabiny podniesiono o 15 cm, aby zwiększyć miejsce nad głową, dodano cztery duże okna w kabinie oraz schodki w drzwiach. Ponadto wprowadzono trzyłopatowe śmigła z kołpakami, końcówki skrzydeł zwiększające rozpiętość o 1,2 oraz masą startową zwiększoną do 4218 kg. Produkcję rozpoczęto w sierpniu 1954 r. i kontynuowano do 1960 r., dostarczając łącznie 451 egz. Francuska Armée de l'Air była jednym z niewielu wojskowych użytkowników tej wersji. Wersja Beech G18S otrzymała śmigła trzyłopatowe jako standard, masę całkowitą zwiększoną o dalszych 90 kg i duże panoramiczne okno z każdej strony kabiny. Wyprodukowano 154 egz. Zbudowano też 1 egz. w wariancie G18S-9150 o zmniejszonej masie startowej.
W 1962 r. do produkcji weszła ostatnia wersja Beech H18 (Super H18), w której zwiększono masę startową do 4490 kg. Zwiększono zapas paliwa, wprowadzono nowe, lekkie śmigła i ustawiane elektrycznie klapki na osłonie silnika oraz- po raz pierwszy jako opcje fabryczną trójkołowe podwozie. To podwozie Volpar Mark IV opracowała firma Volpar Corporation. Było ono dostępne wcześniej tylko w ramach przebudowy dla użytkowników Beech 18. Część użytkowników wolała łatwe w prowadzeniu podwozie trójkołowe zamiast standardowej konfiguracji z kółkiem ogonowym. Ostatnie trzy egzemplarze ze 149 Super H18 i ostatnie z przeszło 8000 różnych wersji Beech 18, opuściły fabrykę 26.11.1969 r. Samoloty zakupiły linie Japan Air Lines, wykorzystując je w charakterze wielosilnikowych maszyn szkoleniowych.
W latach 1990- tych duża liczba samolotów Beech 18 była nadal eksploatowana na całym świecie, w szczególności przez małych przewoźników ładunków. Typ ten uznawany jest za klasyczny okaz kolekcjonerski.
Bardzo popularny samolot "Twin Beech" stal się również inspiracją wielu przeróbek i modyfikacji, m.in.:
PAC Super 18S "Tradewind"- 5- do 11- miejscowy samolot pasażerski. Przebudowa opracowana przez firmę Pacific Airmotive. Samolot otrzymał trójkołowe podwozie z kołem przednim oraz pojedynczy, skośny statecznik pionowy w miejsce klasycznego podwójnego. Silniki R-985 "Wasp Junior". Przebudowie poddawano przeważnie samoloty wersji Beech D-18S (C-45).
Firma Hamilton Aircraft Company opracowała kilka wariantów przebudowy:
- Hamilton HA-1 powstał na bazie wersji TC-45J,
- Hamilton "Little Liner"- modyfikacja wersji D18S o ulepszonej aerodynamice, chowanym tylnym kółkiem, zabierał 11 pasażerów,
- różne wersje Hamilton "Westwind" z silnikami turbośmigłowymi Pratt & Whitney Canada PT6A /-27 / -28 / -34 / - 45, Garret AiResearch TPE331 lub Lycoming LTP-101 i z wydłużonym kadłubem, mieszczącym 17 pasażerów.
Firma Volpar Inc opracowała wersje przebudowy:
- Volpar Model 18- modernizacja z trójkołowym podwoziem z kołem przednim,
- Volpar Super 18,
- Volpar Turbo 18- z wydłużonym kadłubem, wyposażone w trójkołowe podwozie z kołem przednim typu Volpar Mk.IV, napędzana turbośmigłowymi silnikami Garrett TPE331-1-101B o mocy 451 kW (605 KM) każdy,
- Volpar Super Turbo 18- napędzana silnikami Garrett TPE331 o mocy 526 kW (705 KM) każdy,
- Volpar C-45G- wersja C-45G z trójkołowym podwoziem,
- Volpar "Turboliner"- wersja 15-miejscowa z wydłużonym kadłubem, napędzana turbośmigłowymi silnikami Garrett TPE331-1-101B o mocy 526 kW (705 KM) każdy,
- Volpar "Turboliner II"- wersja 17-miejscowa, pierwszy lot 12.04.1967 r.
W Polsce.
W grudniu 1944 r. pilot Polskich Sił Powietrznych- ppłk. Franciszek Ratajczyk został wysłany przez Wydział Wyszkolenia Dowództwa Polskich Sił Powietrznych do USA, w celu zapoznania się z metodami szkolenia pilotów amerykańskich. W czasie 10-tygodniowego pobytu w bazach Randolph Field, w celach doświadczalnych jako uczeń odbył kurs szkolenia początkowego na samolocie Boeing PT-17 ”Kaydet”. Ogółem w USA wylatał ponad 60 h na samolotach North American AT-6 ”Texan”, Beech AT-7 ”Navigator”, North American B-25 ”Mitchell” i Martin B-26 ”Marauder”.
Samoloty Beech ”Expeditor” były rozprowadzane w latach 1945-1946 przez polskich pilotów przydzielonych do 229 Grupy RAF w Indiach, latających tam w ramach N°9, N°10 i N°11 Ferry Unit. Loty na samolotach tego typu były dokonywane przeważnie na terenie Indii.
W wyniku podpisania porozumienia pokojowego w Paryżu na początku 1973 r. utworzona została Międzynarodowa Komisja Kontroli i Nadzoru w Wietnamie Południowym, w skrócie MKKiN (ICCS- International Commission of Control and Supervision). Zadaniem MKKiN był nadzór przestrzegania porozumienia pokojowego, w tym wymiany jeńców wojennych oraz prowadzenie dochodzeń i ustalania winnych naruszeń układu pokojowego w wyniku działań wojennych i dostarczania materiałów wojennych. W skład tej komisji weszły kontyngenty wojskowe z czterech państw: Indonezji, Kanady, Polski i Węgier. Dla zapewnienia transportu lotniczego członków Komisji została zawarta umowa z liniami lotniczymi Air America. Przedsiębiorstwo to zapewniało eksploatację statków latających przekazanych do dyspozycji MKKiN przez rząd USA (śmigłowce) oraz tych, którymi dysponowało przedsiębiorstwo Air America (samoloty). W skład sprzętu użytkowanego przez Komisję wchodziły śmigłowce Bell UH-1H ”Iroqouis” oraz cztery typy samolotów: Curtiss C-46, De Havilland DHC-4A ”Caribou”, Volpar Turbo-Beech, Pilatus-Fairchild PC-6C ”Turbo-Porter”.
Komisja użytkowała 3 samoloty Volpar Turbo-Beech, przelatywały łącznie średnio 300 h miesięcznie. Samolotami tego typu latali również Polacy wchodzący w skład MKKiN.
Konstrukcja:
Dolnopłat. 6-11- miejscowy.
Napęd- 2 silniki Pratt & Whitney R-985-AN1 o mocy 331 kW (450 KM) każdy,
- Volpar Turbo-Beech- turbośmigłowe Garret TPE-331 o mocy 429 kW (583 KM) każdy.
Dane techniczne C-45 ”Expeditor” (wg [1]):
Rozpiętość- 14,5 m, długość- 10,4 m, wysokość- 2,9 m, powierzchnia nośna- 32,4 m2.
Masa własna- 2672 kg, masa całkowita- 3561 kg.
Prędkość max- 346 km/h, prędkość przelotowa- 257 km/h, pułap- 6096 m, zasięg- 1126 km.
Źródło:
[1] Morgała A. ”Polskie samoloty wojskowe 1939-1945”. Wydawnictwo MON. Warszawa 1976.[2] Królikiewicz T. ”Transport lotniczy Międzynarodowej Komisji Kontroli i Nadzoru w Wietnamie Południowym”. Lotnictwo nr 11/2004.
[3] Konieczny J. R., Malinowski T. ”Mała encyklopedia lotników polskich. Tomik II”. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. Warszawa 1988.
[4] "Samoloty- Encyklopedia Lotnictwa".