Bartel BM-6, 1930

W drugiej połowie lat dwudziestych powstała w Polsce koncepcja jednomiejscowego samolotu szkolno-myśliwskiego. początkowo padła propozycja wykorzystania przebudowanego samolotu Fokker D-VII. Krajowe biura konstrukcyjne opracowały jednak własne projekty: Bartel BM-6 i PWS-11.
Projekt samolotu BM-6 opracował inż Ryszarda Bartla w poznańskiej Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów ”Samolot” w 1929 r. Samolot ten, podobnie jak poprzednie konstrukcje R. Bartla, był wykonany z krajowych surowców, był prosty w konstrukcji i w obsłudze, miał jednakowe płaty górny i dolny. Prototyp BM-6a1 został oblatany 8.04.1930 r. Próby w locie wykazały konieczność przeprowadzenia modyfikacji konstrukcji. Zmodyfikowany BM-6a2, oblatany 23.07.1930 r., wykazał dobre własności pilotażowe. Wypróbowany w 1930 r. przez mjr. S. Pawlikowskiego wykazał przydatność do akrobacji. We wrześniu 1930 r. samolot był demonstrowany przez tego pilota w Bukareszcie, podczas konkursu samolotów myśliwskich, w których brał udział samolot PZL P-1. W 1931 r. BM-6a2 przeszedł próby w locie w IBTL w Warszawie, po czym został przekazany do użytkowania do Wyższej Szkoły Pilotażu w Grudziądzu, a następnie do Centrum Wyszkolenia Lotnictwa w Dęblinie.
Wytwórnia otrzymała zamówienie na następną wersję BM-6b, wyposażoną w silnik gwiazdowy Wright ”Whirlwind J-5” o mocy 162 kW (220 KM). Departament Lotnictwa zamierzał zakupić 23 egz. (wg [3]- 30 egz.), które razem z prototypami chciano rozdysponować następująco: 18 dla szkół i 5 do ET (po 1 na pułk). Niestety pożar w wytwórni, a następnie jej upadek, uniemożliwiły realizację zamierzenia. Wytwórnia PWS, która przejęła częściowo produkcję wytwórni WWS ”Samolot”, nie podjęła prac nad BM-6b, gdyż miała w tym czasie własny prototyp samolotu tej klasy, PWS-12, który wszedł do produkcji seryjnej jako PWS-14.
Obydwa prototypy przydzielono do LSSiB, gdzie w eskadrze ćwiczeń służyły do treningu kadry instruktorskiej. Prawdopodobnie były jeszcze używane w 1933 r.
Po przeszło 40 latach w 1974-1978 r. mgr inż. Ryszard Bartel opracował projekt samolotu akrobacyjnego Bartel BM-7 stanowiący pomniejszoną kopię Bartel BM-6.
Konstrukcja:
Jednomiejscowy dwupłat o konstrukcji mieszanej.
Płaty prostokątne z zaokrąglonymi końcami, dwudźwigarowe, wsparte między sobą słupkami tworzącymi literę N oraz pojedynczymi zastrzałami. Płat górny o mniejszej rozpiętości niż dolny. Płaty górny i dolny jednakowe. Płat górny mocowany do piramidki z oprofilowanych rur stalowych, zamontowanej na kadłubie. Profil skrzydeł Bartel 37-lla o grubości 15,8%. Dźwigary skrzynkowe. Płaty kryte sklejką od spodu do tylnego dźwigara, a od góry do przedniego dźwigara; reszta pokrycia płata- płócienna. Końcówki skrzydeł oraz lotki kryte sklejką. Sterowanie lotkami za pomocą popychaczy i linek.
Kadłub o przekroju prostokątnym, kratownicowy, spawany z rur stalowych, kryty płótnem. Przód kratownicy usztywniony przez wykrzyżowanie rurami, tył drutami stalowymi. Przód oraz góra kadłuba kryte blachą aluminiową. Łoże silnika spawane z rur stalowych, ściana ogniowa z blachy aluminiowej i azbestu. Zbiornik paliwa o pojemności 168 l w przodzie kadłuba za silnikiem. Kabina odkryta, osłonięta z przodu wiatrochronem. Sterownica składała się z drążka sterowego i regulowanego orczyka. Za kabiną- bagażnik.
Usterzenie spawane z rur stalowych, kryte płótnem. Usterzenie poziome dzielone, podparte zastrzałami z rury stalowej. Statecznik pionowy, usztywniony cięgnami z rurki profilowej. Stateczniki przestawialne na ziemi. Sterowanie sterami za pomocą linek.
Podwozie stałe, spawane z rur stalowych, czterogoleniowe, z osią łamaną podpartą rurkami do kadłuba. Amortyzatory olejowo- powietrzne Vickers, w osłonach z blachy aluminiowej. Koła 750 x 125 mm. Płoza ogonowa z amortyzacją sprężynową, początkowo sterowana, później stała.
Uzbrojenie- 1 zsynchronizowany karabin maszynowy Vickers kal. 7,7 mm, umieszczony po lewej stronie góry kadłuba, strzelający przez śmigło.
Wyposażenie- tablica przyrządów wyposażona w podstawowe przyrządy pokładowe. Busola umieszczona z lewej strony pilota. Samolot wyposażony w instalację tlenową, gaśnicę i lusterko wsteczne. Na kadłubie luneta celownicza Chretien. W kabinie po prawej stronie rakietnica.
Silnik:
- BM-6a- chłodzony wodą, 8- cylindrowy, rzędowy o układzie V typu Hispano Suiza 8Be (wg [2], natomiast wg [1]- Hispano-Suiza 8Ab) przerobiony w celu zredukowania mocy nominalnej z 162 kW (220 KM) na 132 kW (180 KM). Śmigło drewniane, dwułopatowe, stałe, typu Heine,
- BM-6b chłodzony powietrzem, 9- cylindrowy, gwiazdowy Wright ”Whirlwind J5” o mocy nominalnej 162 kW (220 KM) i mocy startowej 176 kW (240 KM).
Dane techniczne BM-6a (wg [2]):
Rozpiętość- 8,10 (wg [1]- 8,09) m, długość- 6,35 (druga wersja- 6,80) m, wysokość- 2,76 (wg [1]- 2,80) m, powierzchnia nośna- 17,6 m2.
Masa własna- 697 (wg [1]- 687) kg, masa użyteczna- 288 (wg [1]- 263) kg, masa całkowita- 985 (wg [1]- 950) kg.
Prędkość max- 192 km/h, prędkość przelotowa- 165 km/h, prędkość minimalna- 85 km/h, prędkość lądowania- (wg [1] ) 90 km/h, wznoszenie- 4,0 m/s, pułap- 3800 m, zasięg- 550 (wg [1]- 450) km.
Galeria
Źródło:
[1] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939”. Wyd. Bellona. Warszawa 2003.[2] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 1. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2004. [3] Morgała A. ”Ostatni Bartel BM-7”. Lotnictwo z szachownicą nr 20.