Na zamówienie lotnictwa wojskowego inż. Ryszard Bartel zaprojektował samolot szkolny BM-4, zbudowany w Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów ”Samolot” w Poznaniu. W pracach konstrukcyjnych nad tym samolotem brali udział: techn. J. Medwecki, i inż. Z. Nowakowski. Był to dalszy rozwój samolotu Bartel M-2. BM-4, podobnie jak BM-2, charakteryzowała wzajemna wymienność skrzydeł górnych i dolnych oraz standaryzacja części i materiałów. Budowę prototypu BM-4b, wyposażonego w silnik Walter ”Vega” rozpoczęto w kwietniu 1927 r. Oblatany został 20.12.1927 r. Samolot okazał się udany. Pierwszy prototyp BM-4b został ofiarowany przez rząd polski królowi Afganistanu Aman-Ullachowi, podczas jego wizyty w Polsce w maju 1928 r. Na wiosnę 1929 r Wydział Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji rozważał zamówienie 5 BM-4b, lecz z tego zamiaru zrezygnował.

W dniu 2.04.1928 r. został oblatany drugi prototyp BM-4d, z silnikiem konstrukcji W. Zalewskiego Avia WZ-7. Po wymianie silnika na silnik rotacyjny Le Rhône C, prototyp oznaczono BM-4a i oblatano 27.04.1928 r. W zimie 1928/1929 r. wytwórnia zbudowała 22 BM-4a dla polskiego lotnictwa wojskowego. Samolot otrzymał wojskowe oznaczenie BM-4S2 i cyfrowe oznaczenie typu: 33. Rozprowadzano je do szkół, przy czym największą partię otrzymała CSPPL w Bydgoszczy. Podczas pożaru wytwórni WWS ”Samolot” we wrześniu 1929 r. spłonęło 6 samolotów BM-4a. W warsztatach parku CWTL zmodernizowano samoloty BM-4a do wersji BM-4aII (wg [1]). Samolot w tej wersji był poddany próbom w locie w IBTL w 1931 r.

Wg [3] w 1928 r. z inicjatywy wytwórni silników Lorraine zbudowano prototyp BM-4c (wg [1]- oznaczana również jako BM-7) z silnikiem tej firmy. Była to rajdowa wersja samolotu, przeznaczona do wykonania rajdu po Europie w celu zaprezentowania silnika. Lot ten nie odbył się z braku funduszy. Samolot służył wytwórni do lotów służbowych. Wg [1] samolot został oblatany w kwietniu 1930 r.

Następna wersja samolotu powstała przez zabudowę na prototypie BM-4a silnika Peterlot konstrukcji inż. Franciszka Petera. Samolot otrzymał oznaczenie BM-4e i służył do wypróbowania prototypu silnika. Oblatany został 18.06.1929 r. (wg [1], natomiast wg [3]- 6.04.1930 r.)

Mimo likwidacji wytwórni WWS ”Samolot”- BM-4 rozwijał się nadal. Wiosną 1931 r. (wg [3], natomiast wg [1]- samolot przebudowano w 1930 r. i oblatano na początku 1931 r.) w Państwowych Zakładach Lotniczych na prototypie BM-4a został zabudowany silnik inż. S. Nowkuńskiego Skoda G-594 ”Czarny Piotruś”. Samolot otrzymał oznaczenie BM-4f i służył do wypróbowania prototypu silnika. Latem 1931 r. Warsztaty PLL ”LOT” według projektu Zbigniewa Elżanowskiego dokonały na BM-4a zabudowy silnika DH ”Gipsy I”. Tak powstała wersja BM-4g, która została przygotowana jako konkurent samolotów szkolnych RWD-8 i PZL-5 bis. W 1932 r. przekonstruowane prototypy BM-4a oraz BM-4e i BM-4g przeszły próby w locie w IBTL. Po próbach samoloty otrzymały z powrotem silniki Le Rhône.

Po likwidacji wytwórni ”Samolot” w 1930 r., dokumentacja samolotu BM-4 została przekazana do PWS. Tam w 1931 r. według projektu inż. R. Bartla powstała wersja tego samolotu oznaczona BM-4h z silnikiem rzędowym ”Gipsy III” lub Walter ”Junior 4”. Prototyp został oblatany w sierpniu 1931 r. W PWS wyprodukowano 50 BM-4h (wg [1], natomiast wg [2]- 70 szt.) i w latach 1932-1933 dostarczono je lotnictwu wojskowemu. Samoloty te były używane w wojskowych szkołach: CWOL Dęblin- SPRL Radom, CSPPL Bydgoszcz i LSSiB, gdzie szkolono podchorążych ze SPLdM z Bydgoszczy.

W 1936 roku lotnictwo wojskowe przekazało 23 znajdujące się w użyciu samoloty BM-4 ośrodkom Lotniczego Przysposobienia Wojskowego i aeroklubom. Samoloty te były stopniowo wycofywane z użycia, lecz część z nich przetrwała do wybuchu wojny. Kilka z nich, przynajmniej cztery, było użytych do lotów łącznikowych we wrześniu 1939 r. Samolot BM-4 miał opinie bardzo bezpiecznego. W trakcie użytkowania zdarzyły się tylko dwa wypadki śmiertelne.

Łącznie zbudowano 74 (wg [1] i [3], natomiast wg [4]- ok. 75) samoloty wszystkich wersji. Bartel BM-4 był pierwszym polskim samolotem produkowanym seryjnie.

Konstrukcja:
Dwumiejscowy dwupłat o konstrukcji drewnianej.
Płaty prostokątne, dwudzielne, dwudźwigarowe. Dźwigary skrzynkowe. Profil płatów Bartel 37-IIa o grubości 15,8%. Nosek i dół płatów do tylnego dźwigara kryte sklejką, reszta płótnem. Płat górny identyczny z dolnym, co umoż­liwiało ich zamienność. Wsparte miedzy sobą słupkami o kształcie litery N z oprofilowanych rur stalowych i wykrzyżowane drutami stalowymi. Lotki na 2/3 rozpiętości skrzydeł, drewniane, kryte sklejką; lotki górne i dolne połączone z sobą cięgnami z kroplowych rurek.
Kadłub o przekroju prostokątnym, drewniany, kryty sklejką. Przód i góra kadłuba kryte blachą aluminiową. Nad kadłubem piramidka z rur stalowych, do której mocowany górny płat. Zbiornik paliwa na górze przodu kadłu­ba o pojemności 82 l oraz mały zbiornik o pojemności 7,5 l. W wersji BM-4c w kadłubie zbiornik paliwa o pojemności 230 l. Kabiny odkryte, osłonięte wiatrochronem. Przednia kabina- ucznia, wyposażona w tablicę przyrządów pokła­dowych, tylna kabina- instruktora.
Usterzenie spawane z rur stalowych, kryte płótnem. Napęd sterów linkami, bez krążków, w celu zmniejszenia zużywania się linek. Ster kierunku na wspólnej osi z płozą ogonową.
Podwozie stałe z oprofilowanych rur stalowych mocowane na 4 okuciach kulowych do kadłuba, wykrzyżowane drutem. Tylne golenie z teleskopowym amortyzatorem z krążków gumowych. Oś amor­tyzowana sznurem gumowym względem goleni. W zmodyfikowanych BM-4a oraz w BM-4h, przednie golenie z amortyzatorami olejowo- powietrznymi Vickers. Koła o średnicy 700 mm. Płoza ogonowa spawana z rur stalowych stero­wana, z amortyzatorem teleskopowym z krąż­ków gumowych, później ze sprężyną.

Silnik:
- BM-4a- chłodzony powie­trzem, 9- cylindrowy, gwiaz­dowy, rotacyjny, rotacyjny Le Rhône C o mocy nominalnej 59 kW (80 KM),
- BM-4b- chłodzony powietrzem, 5- cylindrowy gwiazdowy Walter ”Vega NZ85” o mocy nominalnej 46 kW (85 KM) i mocy startowej 66 kW (90 KM),
- BM-4c- chłodzony powietrzem, 5- cylindrowy, gwiazdowy Lorraine-Dietrich 5Pb o mocy nominalnej 81 kW (110 KM) i mocy startowej 92 kW (125 KM),
- BM-4d- chłodzony powietrzem, 7- cylindrowy Avia WZ-7 o mocy nominalnej 59 kW (80 KM)i mocy startowej 62,5 kW (85 KM),
- BM-4e chłodzony powietrzem, 7- cylindrowy gwiazdowy Petrolot o mocy nominalnej 59 kW (80 KM) i mocy startowej 62,5 kW (85 KM),
- BM-4f- chłodzony powietrzem, 5- cylindrowy, gwiazdowy Skoda G-594 ”Czarny Piotruś” o mocy nominalnej 74 kW (100 KM) i mocy startowej 88 kW (120 KM),
- BM-4g- chłodzony powietrzem, 4- cylindrowy, rzędowy ”Gipsy I” o mocy nominalnej 66 kW (90 KM) i mocy startowej 74 kW (100 KM,
- BM-4h- chłodzony powietrzem, 4- cylindrowy, rzędowy De Havilland ”Gipsy III” o mocy nominalnej 88 kW (120 KM lub Walter ”Junior 4” (PZInż. ”Junior 4”) mocy nominalnej 81 kW (110 KM) i mocy startowej 88 kW (120 KM).

Dane techniczne BM-4a (wg [1] i [3]):
Rozpiętość- 10,17 m, długość- 7,22 m, wysokość- 2,93 m, powierzchnia nośna- 25,0 m².
Masa własna- 538 kg, masa użyteczna- 253 kg, masa całkowita- 791 kg.
Prędkość max- 125 km/h, prędkość przelotowa- 100 km/h, prędkość min.- 57 km/h, wznoszenie- 2,0 m/s, pułap- 2820 m, zasięg- 315 km.

Dane techniczne BM-4b (wg [3]):
Rozpiętość- 10,17 m, długość- 7,22 m, wysokość- 2,93 m, powierzchnia nośna- 25,0 m².
Masa własna- 516 (wg [1]- 520) kg, masa użyteczna- 250 kg, masa całkowita- 766 (wg [1]- 770) kg.
Prędkość max- 128 km/h, prędkość przelotowa- 100 km/h, prędkość min.- 55 km/h, wznoszenie- 2,4 m/s, pułap- 3000 m, zasięg- 300 km.

Dane techniczne BM-4c (wg [1] i [3]):
Rozpiętość- 10,17 m, długość- 7,36 m, wysokość- 2,93 m, powierzchnia nośna- 25,0 m².
Masa własna- 598 kg, masa użyteczna- 367 kg, masa całkowita- 965 kg.
Prędkość max- 110 km/h, prędkość przelotowa- 90 km/h, prędkość min.- 65 km/h, wznoszenie- m/s, pułap- m, zasięg- 630 km.

Dane techniczne BM-4d (wg [3]):
Rozpiętość- 10,17 m, długość- 7,41 m, wysokość- 2,93 m, powierzchnia nośna- 25,0 m².
Masa własna- 485 kg, masa użyteczna- 250 (wg [1]- 246) kg, masa całkowita- 735 (wg [1]- 731) kg.
Prędkość max- 130 km/h, prędkość przelotowa- 105 km/h, prędkość min.- 55 km/h, wznoszenie- m/s, pułap- m, zasięg- 310 km.

Dane techniczne BM-4e (wg [1] i [3]):
Rozpiętość- 10,17 m, długość- 7,22 m, wysokość- 2,93 m, powierzchnia nośna- 25,0 m².
Masa własna- 548 kg, masa użyteczna- 243 kg, masa całkowita- 791 kg.
Prędkość max- 126 km/h, prędkość przelotowa- 100 km/h, prędkość min.- 55 km/h, wznoszenie- 1,2 m/s, pułap- 1400 m, zasięg- 300 km.

Dane techniczne BM-4f (wg [1] i [3]):
Rozpiętość- 10,17 m, długość- 7,22 m, wysokość- 2,93 m, powierzchnia nośna- 25,0 m².
Masa własna- 538 kg, masa użyteczna- 253 kg, masa całkowita- 791 kg.
Prędkość max- 130 km/h, prędkość przelotowa- 105 km/h, prędkość min.- 55 km/h, wznoszenie- m/s, pułap- m, zasięg- 290 km.

Dane techniczne BM-4g (wg [3]):
Rozpiętość- 10,17 m, długość- 7,54 m, wysokość- 2,93 m, powierzchnia nośna- 25,0 m².
Masa własna- 535 kg, masa użyteczna- 256 kg, masa całkowita- 791 kg.
Prędkość max- 133 (wg [1]- 134) km/h, prędkość przelotowa- 105 km/h, prędkość min.- 57 km/h, wznoszenie- 1,7 m/s, pułap- 1900 m, zasięg- 280 km.

Dane techniczne BM-4h wg [2]:
Rozpiętość- 10,2 (wg [1] i [3]- 10,17) m, długość- 7,2 (wg [1] i [3]- 7,25) m, wysokość- 2,9 (wg [1] i [3]- 2,93) m, powierzchnia nośna- 25,0 m².
Masa własna- 551 (wg [1]- 550) kg, masa użyteczna- 249 (wg [1]- 250) kg, masa całkowita- 800 kg.
Prędkość max- 138 (wg [1]- 143) km/h, prędkość przelotowa- 110 km/h, prędkość min.- 57 km/h,pułap- 2100 m, zasięg- 275 km.