Avro Canada CF-100 "Canuck", 1950
(Avro Canada XC-100, Avro Canada CF-103)
W celu zabezpieczenia rozległych północnych terenów Kanady w firmie Avro Aircraft Ltd przystąpiono do opracowania dwumiejscowego samolotu myśliwskiego dalekiego zasięgu mogącego operować w każdych warunkach meteorologicznych. Samolot otrzymał oznaczenie Avro Canada XC-100. Później oznaczenie zmieniono na Avro CF-100 ”Canuck”. Prace projektowe zostały rozpoczęte w październiku 1946 r. Dokumentacja techniczna samolotu była gotowa w 1947 r. Pierwszy z dwóch prototypów CF-100 Mk.1 został oblatany 19.01.1950 r. Do napędu obu samolotów użyto silników Rolls-Royce "Avon" o ciągu 28,89 kN każdy.
Pozytywne wyniki testów doprowadziły do złożenia zamówienia na 10 (wg [5]- tylko 5) nieuzbrojonych samolotów serii przedprodukcyjnej CF-100 Mk.2. Były to pierwsze egzemplarze wyposażone w silniki turboodrzutowe "Orenda 2" o ciągu 26,68 kN (wg [5]- również w wersji "Orenda 1"), produkowane przez oddziały silnikowe Avro Canada. Kiedy 20.06.1951 r. pierwszy z CF-100 Mk.2 po raz pierwszy wzbił się w powietrze, był pierwszą w historii Kanady konstrukcją w całości zaprojektowaną i wyprodukowaną w kanadyjskiej wytwórni. Jeden (wg [5]- dwa) z samolotów pierwszej serii przedprodukcyjnej został ukończony jako dwuster i nosił oznaczenie CF-100 Mk.2T. Inny z samolotów tej samej serii stał się pierwszym egzemplarzem, który wszedł na wyposażenie Royal Canadian Air Force 17.10.1951 r. (wg [5]- 17.09.1951 r.). Proponowana wersja rozpoznania fotograficznego CF-100 Mk.2P nie została zrealizowana.
Royal Canadian Air Force złożyło zamówienie na dostawę samolotów serii produkcyjnej CF-100 Mk.3, które otrzymały oficjalną nazwę "Canuck". Pierwszy z tych samolotów wszedł do służby w RCAF we wrześniu 1952 r. tuż po swoim oblocie. CF-100 Mk.3 był produkowany w dwóch odmianach: CF-100 Mk.3A z silnikami "Orenda 2" o ciągu 26,7 kN oraz CF-100 Mk.3B z silnikami "Orenda 8" o identycznym ciągu. Łącznie zbudowano 70 takich maszyn, w tym 21 egz. w wersji Mk.3A i 45 egz. Mk.3B. Jeden egzemplarz Mk.3A został następnie przebudowany na szkolny wariant CF-100 Mk.3CT ze zdwojonymi sterami, później oznaczony jako CF-100 Mk.3D). Pozostałą czwórkę stanowiły samoloty CF-100 Mk.3T, które linię produkcyjną opuściły już w wersji treningowej z silnikami "Orenda 2" (wg [4]- zbudowano 70 egz. CF-100 Mk.3, z których 50 zostało później zmodyfikowanych do standardu CF-100 Mk.3CT i CF-100 Mk.3DT).
W dniu 11.10.1952 r. został oblatany prototyp wersji CF-100 Mk.4. Różnił się on wprowadzeniem wzmocnionej konstrukcji, zastosowaniem silników "Orenda 9" o ciągu 28,89 kN (wg [5]- posiadał silnik "Orenda 11"), użyciem udoskonalonego radaru APG-40, systemu kierowania ogniem MG-2 i poważnymi zmianami w uzbrojeniu. Samolot mógł przenosić: na węzłach na końcówkach skrzydeł wyrzutnie z 29 niekierowanymi rakietami kal. 70 mm i wyrzutnia podkadłubowa z 48 takimi samymi pociskami rakietowymi, która mogła być wymieniana na pojemnik z 8 nkm Colt-Browning kal. 12,7 mm. Wersja ta nosiła oznaczenie CF-100 Mk.4A. Po wyposażeniu nowej konstrukcji w silniki "Orenda 11" o ciągu 32,34 kN i wprowadzeniu innych drobnych modyfikacji konstrukcja otrzymała oznaczenie CF-10 Mk.4B. Produkcja CF-100 Mk.4A i Mk.4B osiągnęła wielkości odpowiednio 134 i 144 egz. W fazie projektu natomiast pozostał wariant CF-100 Mk.4X, który miał być rozwinięciem Mk.4B z silnikami wyposażonymi w dopalacz i skrzydłem o mniejszej grubości względnej profilu.
Po zakończeniu produkcji samolotów CF-10 Mk.4B nadszedł czas na produkcję podstawowej wersji seryjnej CF-100 Mk.5. Prototyp został oblatany 24.10.1955 r. (wg [6]- w 1954 r.). Wersja ta napędzana była silnikami "Orenda 11" lub "Orenda 14" (wg [6]-"Orenda 18") o identycznym ciągu. Ponieważ była przewidziana do roli myśliwca wysokościowego, toteż otrzymała skrzydło o rozpiętości zwiększonej z 15,85 m do 17,44 m oraz odpowiednio większe usterzenie poziome. Uzbrojenie ograniczono do niekierowanych pocisków rakietowych w zasobnikach na końcach skrzydeł Współdziałały one z systemem kierowania ogniem MG-2 oraz celownikiem radiolokacyjnym APG-40. Wyprodukowano 332 (wg [6]- 329) egz. Oprócz samolotów wyprodukowanych od podstaw jako Mk.5 do tego standardu zmodyfikowano także 50 starszych Mk.4B. Oznaczenie CF-100 Mk.5D otrzymała niewielka liczba samolotów Mk.5 przebudowanych do wypełniania zadań zakłócania elektronicznego. Kilka samolotów, pod oznaczeniem CF-100 Mk.5M, zostało przystosowanych do prób ogniowych z użyciem pocisku klasy powietrze-powietrze "Sparrow" i zmienionym systemem kierowania ogniem MG-2C.
Powstały również niezrealizowane projekty dalszych wersji rozwojowych:
- CF-100 Mk.6- projektowana wersja wysokościowa z silnikami "Orenda 11R" z dopalaniem, 4 pociskami rakietowymi "Sparrow II" i systemem kierowania ogniem MG-2D,
- CF-100 Mk.7- projektowana wersja wysokościowa z systemem kierowania ogniem E-9A,
- CF-100 Mk.8- projektowana wersja wysokościowa z silnikami Armstrong Siddeley "Sapphire 7".
Łącznie wyprodukowano 692 egz. Samoloty CF-100 ”Canuck” miały za zdanie obronę północnych terytoriów Kanady. Przeznaczone były przechwytywania rosyjskich bombowców przenoszących bomby atomowe przez ocean Arktyczny. Niemniej samolot ten nie miał posiadał dostatecznego zasięgu i pułapu, ani wystarczającej prędkości- był to samolot poddźwiękowy. Dlatego firma Avro Canada prowadziła studia nad naddźwiękową wersją CF-100 oznaczoną CF-103, która otrzymał skośne skrzydła. W trakcie opracowywania dokumentacji na CF-100 wiadomym już było, że w ZSRR są prowadzone prace nad nową generacją bombowców odrzutowych. Dlatego siły powietrzne Kanady zaczęły studia nad następcą CF-100- naddźwiękowym myśliwcem przechwytującym na każde warunki pogodowe wyposażony w pociski rakietowe- przyszłym awangardowym samolotem Avro Canada CF-105 ”Arrow”. Ostatnie myśliwce CF-100 "Canuck" zostały wycofane ze służby w RCAF dopiero w drugiej połowie 1981 r.
Lotnictwo wojskowe Belgii otrzymało 53 egz. CF-100 Mk.5. Weszły one na uzbrojenie 1. Skrzydła Myśliwców Przechwytujących bazującego w Beauvechain.
W Polsce.
W pracach projektowych nad samolotem Avro Canada CF-100 ”Canuck” brała udział duża grupa polskich konstruktorów, która znalazła się w czasie II wojny światowej w Kanadzie. Firma A.V. Roe Canada Ltd zaangażowała w grudniu 1945 r., m.in. inżynierów: Wacława Czerwińskiego, Aleksandera Grzędzielskiego, Kazimierza Korsaka, Piotra Kubickiego i Henryka Malinowskiego. Inż. Wacław Czerwiński uratował swymi doskonałymi rozwiązaniami produkcję CF-100, gdy ten samolot wykazywał w początkowej serii problemy wytrzymałościowe.
Znany polski pilot doświadczalny Janusz Żurakowski rozpoczął, w kwietniu 1952 r., pracę w kanadyjskiej firmie Avro Canada. Wykonywał tam loty próbne na samolotach myśliwskich Avro CF-100 ”Canuck”. 29.08.1954 r. musiał się katapultować. Uratował życie, złamał jednak nogę i trafił do szpitala (jego nawigator zginął). W dniu 18.12.1952 r. Żurakowski osiągnął na prototypie CF-100 Mk.4, w locie nurkowym, rekordową prędkość Mach 1,08. Jako pierwszy w Kanadzie, testując kanadyjski samolot osiągnął prędkość dźwięku. Wydarzenie to upamiętniono wydaniem srebrnej monety dwudziestodolarowej z wizerunkiem Żurakowskiego i CF-100. Janusz Żurakowski w późniejszym okresie oblatywał samolot myśliwski Avro CF-105 ”Arrow”.
Na samolotach CF-100 ”Canuck” latał również Władysław Potocki (były dowódca 315 Dywizjonu Myśliwskiego), który był również pilotem doświadczalnym w firmie Avro Canada.
Konstrukcja:
Dwumiejscowy dolnopłat wolnonośny o konstrukcji metalowej.
Skrzydło proste, trapezowe, konstrukcji dwudźwigarowej, wyposażone w sterowane hydraulicznie, bezzwrotnie lotki, dwuszczelinowe klapy wyporowe i płytowe hamulce aerodynamiczne na górnej i dolnej powierzchni.
Smukły kadłub o przekroju kołowym mieścił w przedniej części ciśnieniową kabinę załogi z miejscami w tandem, wyposażonymi w fotele wyrzucane i nakrytą długą, oszkloną osłoną.
Usterzenie klasyczne, wolnonośne. Usterzenie składało się ze statecznika pionowego z zabudowanym w połowie jego wysokości statecznikiem poziomym i sterem wysokości.
Podwozie trójpodporowe z przednim podparciem, chowane w locie.
Uzbrojenie:
- CF-100 Mk.3- 8 najcięższych karabinów maszynowych Colt-Browning kal. 12,7 mm, umieszczonych w zasobniku podkadłubowym,
- CF-100 Mk.4- 2 wyrzutnie z 29 niekierowanymi pociskami rakietowymi kal. 70 mm każda, mocowane na węzłach na końcówkach skrzydeł oraz podkadłubowa wyrzutnia z 48 takimi samymi pociskami rakietowymi (wg [5] wyrzutnia podkadłubowa nie wyszła poza stadium prób). Pojemnik podkadłubowy mógł być wymieniany na zasobnik z 8 najcięższymi karabinami maszynowymi Colt-Browning kal. 12,7 mm. Zasobniki- wyrzutnie rakiet na końcach skrzydeł można było zastąpić dodatkowymi zbiornikami paliwa,
- CF-100 Mk.5- 2 wyrzutnie z 29 niekierowanymi pociskami rakietowymi kal. 70 mm każda, mocowane na węzłach na końcówkach skrzydeł. Zasobniki- wyrzutnie rakiet można było zastąpić dodatkowymi zbiornikami paliwa,
- CF-100 Mk.5M- 4 kierowane pociski rakietowe klasy powietrze-powietrze Raytheon AIM-7 "Sparrow II".
Wyposażenie:
- CF-100 Mk.3- stacja radiolokacyjna APG-33, współpracująca z systemem kierowania ogniem E-1,
- CF-100 Mk.4, CF-100 Mk.5- APG-40, system kierowania ogniem MG-2,
- CF-100 Mk.5M- system kierowania ogniem MG-2C.
Napęd- 2 silniki turboodrzutowe:
- CF-100 Mk.1- Rolls-Royce "Avon" o ciągu 28,89 kN (2948 kG) każdy,
- CF-100 Mk.2, CF-100 Mk.3A- Avro Canada "Orenda 2" o ciągu 26,68 kN (2722 kG) każdy,
- CF-100 Mk.3B- Avro Canada "Orenda 8" o ciągu 26,68 kN (2722 kG) każdy,
- CF-100 Mk.4A- Avro Canada "Orenda 9" o ciągu 28,89 kN (2948 kG) każdy,
- CF-100 Mk.4B- Avro Canada "Orenda 11" o ciągu 32,34 kN (3300 kG) każdy,
- CF-100 Mk.5- Avro Canada "Orenda 11" o ciągu 32,34 kN (3300 kG) każdy lub "Orenda 14" o identycznym ciągu.
Silniki zabudowano w gondolach tuż po bokach kadłuba, nad centralną częścią płata, co stanowo charakterystyczną cechę CF-100.
Dane techniczne CF-100 Mk.3 (wg [6]):
Rozpiętość- 15,8 m, długość- 15,9 m, wysokość- 4,7 m, powierzchnia nośna- 50,2 m2.
Masa własna-9720 kg, masa startowa-15 300 kg, masa startowa max-17 888 kg.
Prędkość maksymalna-1022 km/h, wznoszenie- 46,7 m/s, pułap praktyczny- 14 300 m, zasięg max- 2600 km.
Dane techniczne CF-100 Mk.5 (wg [5]):
Rozpiętość ze zbiornikami paliwa na końcach skrzydeł- 19,75 m, rozpiętość z wyrzutniami na końcach skrzydeł- 18,55 m, długość- 16,5 m, wysokość- 4,43 (wg [6]- 4,7) m, powierzchnia nośna- 54,9 m2.
Masa własna- 10 480 (wg [6]- 10 400) kg, masa startowa- 16 780 (wg [6]- 16 650) kg, masa startowa max- (wg [6]- 20 475) kg.
Prędkość maksymalna- 1045 (wg [6]- 1050) km/h, prędkość przelotowa- 760 km/h, wznoszenie- (wg [6]- 43,2) m/s, pułap praktyczny- 16 460 m, typowy promień działania w konfiguracji gładkiej- 1045 km, zasięg max- 3220 (wg [6]- 3700) km.
Galeria
Źródło:
[1] Kubala K. ”Janusz Żurakowski (1914-2004)”. Lotnictwo nr 3/2004.[2] JANUSZ ZURAKOWSKI - Pilot Doswiadczalny, Avro Arrow Canada Picture.
[3] Bujnowski J. ”50 rocznica Avro CF-105 Arrow”. The New Link. Biuletyn Stowarzyszenia Inżynierów Polskich w Kanadzie nr 4/2007.
[4] "Samoloty- Encyklopedia Lotnictwa". De Agostini.
[5] "Wielka Encyklopedia Lotnicza".
[6] J.S. "Avro Canada CF-100 Canuck". Skrzydlata Polska nr 48/1990.
[7] Glass A., Kubalańca J. "Polskie konstrukcje lotnicze 1939-1954". Tom 5. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2013.