Projekt powstał z rozwinięcia dwusilnikowego ciężkiego bombowca Avro 679 ”Manchester”. Ponieważ użyte w ”Manchesterze” silniki Rolls-Royce ”Vulture” okazały niedopracowane, samolot ten nie był udany i w połowie 1940 r. jego produkcja została zatrzymana. Główny konstruktor firmy A. V. Roe and Company Limited, Roy Chadwick przystosował projekt do zastosowania 4 sprawdzonych silników Rolls-Royce ”Merlin”. W rezultacie powstał czterosilnikowy bombowiec Avro 683 ”Manchester” Mk.III. Pierwszy prototyp został oblatany 9.01.1941 r. Próby przeprowadzono w szybkim tempie i maszyna została dopuszczona do produkcji seryjnej jako Avro ”Lancaster” B Mk.I. Pierwszy seryjny egzemplarz został oblatany 31.10.1941 r., napęd stanowiły cztery silniki Rolls Royce ”Merlin XX”.

Bombowce ”Lancaster” budowano w zakładach Avro, Metropolitan-Vickers, Armstrong Whitworth, Vickers Armstrong i Victoria Aircraft (w Kanadzie) w 4 podstawowych i podobnych wersjach seryjnych: Mk.I, Mk.II, Mk.III i Mk.X. Ogółem, do 2.02.1946 r. zbudowano 7377 ”Lancasterów” w wersjach:
- B Mk.I- napędzana początkowo silnikami Rolls-Royce ”Merlin XX”, później ”Merlin 22” i ”Merlin 24”. W 1943 r., zaczęto montować radar H2S. Zbudowano 3425 (wg [1]- 3428) egz.,
- Mk.I (Special)- 1945 r., wersja specjalna powstała w z przebudowania egzemplarzy wersji B Mk.I, przystosowana do przenoszenia super ciężkich bomb Grand Slam o wadze ok. 10000 kg. Miały wydłużoną i wzmocnioną komorą bombową. Bomba wystawała z komory bombowej i samolot wyglądał jakby przenosił torpedę. Były na nich zamontowane podrasowane silniki ”Merlin 24” ze śmigłami z łopatami wygiętymi jak szable oraz miały wzmocnione podwozie. W celu zredukowania masy własnej samolotu usunięto z nich wieżyczki dziobową i grzbietową, a uzbrojenie ogonowej ograniczono z 4 do 2 kaemów. Masa startowa z bombą Grand Slam wynosiła 33112 kg, zasięg 2655 kg, pułap max 5180 m. Od marca do maja 1945 r zrzucono 41 bomb Grand Slam. Powstały 33 egz. tej wersji,
- PR Mk.I- wersja przeznaczona do rozpoznania fotograficznego. Usunięto wieżyczki z uzbrojeniem. Aparaty fotograficzne zostały zamontowane w komorze bombowej. W czasie wojny używana w dywizjonach 82 i 541, a po wojnie w dywizjonie 683 na Bliskim Wschodzie,
- Mk.I (FE)- wersja dalekiego zasięgu, przeznaczona do walk na Dalekim Wschodzie. Bazowała na ostatnich seriach wersji Mk.I. Miały one wieżyczkę nosową FN5 i ogonową FN82 z 2 nkm 12,7 mm, zmodyfikowane wyposażenie radiowe, radar oraz w komorze bombowej zamontowano dodatkowy zbiornika paliwa. Nie wzięła udziału w walkach,
- Mk.II - napędzana silnikami gwiazdowymi Bristol ”Hercules VI” i ”Hercules XVI”. Powstała z uwagi na braki w dostawach silników ”Merlin”. Prototyp oblatano 26.11.1941 r. Zamówiono 1000 egz., jednak zbudowano tylko 300 egz., od marca 1942 r., w firmie Armstrong Whitworth. Pierwsze egzemplarze nie różniły się od wersji Mk.I, potem zaczęto dokonywać modyfikacji. Zamiast radaru H2S zaczęto montować aparaturę nawigacyjno-celowniczą Gee, umożliwiającą bombardowania w warunkach ograniczonej widoczności. W miejsce radaru H2S na spodzie kadłuba, montowano dolną wieżyczkę FN64. Wieżyczka ogonowa FN20 została zamieniona na FN120,
- Mk.III- napędzana amerykańskimi silnikami licencyjnymi Packard ”Merlin 28”, ”Merlin 38” lub ”Merlin 224”. Zbudowano 3039 egz.,
- Mk.III (Special)- zmodyfikowane w 1943 r. B Mk.III z 617 dywizjonu, utworzonego w celu zniszczenia tam na Renie. Przenosiły rotujące bomby skaczące. Zamontowano specjalne urządzenie do nadawania ruchu wirowego bombom, jeszcze przed ich zrzutem. Ponadto w komorze bombowej i pod nosem zamontowano lampy do oceny wysokości lotu nad powierzchnią, Przebudowano 19 egz. W nocy 16/17.05.1943 r., zniszczono trzy tamy, tracąc osiem maszyn. Po akcji, maszyny przebudowano z powrotem do postaci normalnych bombowców,
- A.S.R. III- wersja specjalna, dla ratownictwa morskiego. Montowano na niej radar oraz w komorze bombowej umieszczano łódź zrzucaną rozbitkom. Samoloty były pozbawione uzbrojenia obronnego oraz posiadały w kadłubie dodatkowe okienka do obserwacji,
- Mk.VI- przebudowane w 1943 r. z wersji Mk.III z 635 dywizjonu (9 egz.). Zamontowano silniki Packard ”Merlin 85” . Silniki te miały dwubiegowe sprężarki, co poprawiało pułap i osiągi na dużych wysokościach. Usunięto w nich też, przeważnie, wieżyczkę w nosie maszyny. Wyposażone w radar Gee i H2S były specjalnie przeznaczone dla eskadr Pathfinders- wyznaczających cele głównym formacjom bombowców,
- Mk.VIII- 180 samolotów Mk.I przebudowane w 1945 r. z innym uzbrojeniem obronnym. Na grzbiecie kadłuba zamontowano wieżyczkę Martin 250CE z 2 nkm 12,7 mm i przesunięto ją bardziej do tyłu a w ogonie wieżyczkę FN82 z 2 nkm 12,7 mm,
- Mk.X (B Mk.X)- wersja budowana w Kanadzie, z silnikami Packard ”Merlin 38” a potem ”Merlin 224”, ze zmodyfikowanym wyposażeniem kabiny i zmodyfikowaną instalacją elektryczną. Na ostatnich egzemplarzach montowano wieżyczki jak w wersji Mk.VII. Zbudowano 430 egz.,
- Mk. XPP- Mk.X przebudowane na samoloty pasażerskie i pocztowe. Pozbawione wieżyczek, w komorze bombowej dodatkowy zbiornik paliwa (2 egz.).

Pierwsze ”Lancastery” dotarły do dywizjonów RAF w grudniu 1941 r. (jako pierwszy otrzymał je 44 Dywizjon RAF). Karierę operacyjną rozpoczęły od minowania wód wokół wyspy Helgoland w dniu 3.03.1942 r., a pierwsze bombardowanie wykonały w nocy z 10/11.03.1942 r., atakując zakłady przemysłowe w Essen. ”Lancastery” wykorzystywane, były w zasadzie jako bombowce nocne, ale w dniu 17.04.1942 r. przeprowadziły po raz pierwszy ciężki nalot w ciągu dnia na zakłady BMW w Augsburgu produkujące silniki do okrętów, podwodnych. Następnie były używane masowo w kolejnych nocnych nalotach RAF na niemieckie miasta i zakłady przemysłowe. W kwietniu 1942 r. zrzucono z ”Lancasterów” po raz pierwszy bomby typu Block-Buster (II) o masie ok. 3640 kg- zdolne do zniszczenia całego bloku mieszkalnego od jednego wybuchu. Dzięki dalekiemu zasięgowi ”Lancastery” przeprowadzały bez wysiłku długie rajdy bombardując m.in. włoskie miasta- Mediolan, Turyn itd.

Nocą 17/18.05.1943 r. maszyny z 617 dywizjonu dokonały słynnego ataku na zapory wodne na rzekach Mohne, Eder i Sorpe, używając przy tym specjalnie zaprojektowanych skaczących bomb Wallisa. Rozbicie zapór spowodowało zatopienie znacznej części Zagłębia Ruhry oraz pozbawiło dopływu prądu kluczowe zakłady przemysłu zbrojeniowego. W sierpniu 1944 r. kilka dywizjonów ”Lancasterów” przeprowadziło ciężki atak na Peenemünde, a 15.09.1944 r. zaatakowały pancernik Tirpitz we fiordzie Kaa w Norwegii. Pomimo ciężkich ciosów olbrzym utrzymał się na wodzie i został odstawiony do fiordu Tromso. Tam go ponownie wytropiono i zaatakowano 12.11.1944 r. Bombardowanie wykonało 31 ”Lancasterów” z dywizjonów 617 i 9. Każda z maszyn miała podwieszoną wielką bombę Tallboy o masie ok. 5500 kg, specjalnie przystosowaną do przebijania grubych pancerzy. Atak był skuteczny i olbrzym poszedł na dno. Wiosną 1945 r. przeprowadzono na obszarze Niemiec szereg ataków powietrznych mających na celu kompletną dezorganizację tyłów. W ramach tej akcji zrzucono z ”Lancastera” w dniu 14.03.1945 r. największą bombę Grand Slam o masie ok. 10000 kg, jaką kiedykolwiek użyto w Europie. Celem był wiadukt kolejowy w Biefeld wraz z węzłem komunikacyjnym kolejowym i drogowym. Ostatnim wielkim rajdem kilkuset ”Lancasterów” był sprawiający wielką satysfakcję nalot w dniu 25.04.1945 r. na Berchtesgaden- siedzibę Hitlera w Alpach Bawarskich. W nocy 25/26.04.1945 r. kilka ”Lancasterów” wykonało ostatnie zadanie bojowe bombardując zbiorniki paliwa w Vallo w Norwegii. Samoloty ”Lancaster” odbyły w czasie II wojny światowej 156 000 operacji bojowych, podczas których zrzuciły 608 612 ton bomb, 3249 samolotów utracono w akcji.

Avro ”Lancaster”, obok samolotu Handley Page ”Halifax”, był podstawowym brytyjskim samolotem stosowanym w drugiej połowie wojny do ofensywnych działań strategicznych. Maszyny tego typu zapisały na swoim koncie szereg udanych operacji. Cechami wyróżniającymi je, w porównaniu z dotychczas stosowanymi konstrukcjami, były: daleki zasięg, większa prędkość lotu oraz duży ciężar ładunku niszczącego zabieranego na pokład. Ponadto Lancastery odznaczały się doskonałymi właściwościami pilotażowymi. Znaczny nadmiar mocy jednostek napędowych pozwalał na kontynuowanie lotu na trzech, dwóch, a nawet na jednym silniku. Avro ”Lancaster” był najlepszym brytyjskim ciężkim bombowcem w II wojnie światowej. Po wojnie ”Lancastery” były stosowane w lotnictwie bombowym do 1953 r., aż do początku ery bombowców z napędem odrzutowym.

Rozwinięciem ”Lancastera” był bombowiec Avro ”Lincoln”. Zbudowano także wersję cywilną, pasażersko-transportową o nazwie Avro ”Lancastrian”. Płat, zespoły napędowe i podwozie z bombowca Avro ”Lancaster” zostały wykorzystane w konstrukcji samolotu pasażersko-transportowego Avro ”York”.

W Polsce.

Na początku grudnia 1943 r. podano do wiadomości w dywizjonie 300, że nastąpi przezbrojenie jednostki z samolotów Vickers ”Wellington” w ciężkie samoloty bombowe Avro ”Lancaster”. Na początku 1944 r. polskie załogi wykonywały loty na ”Lancasterach” w ośrodku szkoleniowym Lancaster Finishing School w Hemswell. Pierwsze dwa ”Lancastery” dostarczono do dywizjonu 303 w dniu 4.03.1944 r., natomiast 16 kwietnia dywizjon posiadał już pełen stan etatowy. Polski dywizjon 300 stał się jedyną obcojęzyczną jednostką, wyposażoną poza dywizjonami z krajów Wspólnoty Brytyjskiej w te świetne maszyny bombowe. W nocy 18/19.04.1944 r. wykonano pierwszy lot bojowy, a w ciągu następnych nocy bombardowano różne obiekty w Zagłębiu Ruhry. W dniach 6-11.06.1944 r. dywizjon był zaangażowany w bitwie inwazyjnej, wspierając bezpośrednio działania wojsk naziemnych. W dniu 13.06. maszyny z dywizjonu 300 wykonały pierwszy atak w świetle dziennym na zgrupowanie lekkich okrętów Kriegsmarine w porcie Le Havre. Później podjęto znów udział w ofensywie powietrznej na Niemcy. Niestety straty własne były bardzo wysokie. W dniu 25.04.1945 r. dywizjon wziął udział w nalocie, dającym największą satysfakcję, na Berghof- górską rezydencję Hitlera, położoną koło Berchtesgaden w Alpach Bawarskich. Było to ostatnie bojowe zadanie polskich ”Lancasterów”.

Po zakończeniu zadań bojowych ”Lancastery” włączono do operacji Manna, która polegała na zrzutach żywności dla głodujących Holendrów, na obszarze zatopionych przez Niemców w ostatnich dniach wojny. W maju rozpoczęto operację Exodus, polegającą na repatriacji byłych jeńców wojennych z obozów w Niemczech do Wielkiej Brytanii oraz dokonywano zrzutów zaopatrzenia dla oswobodzonych polskich jeńców wojennych i więźniów obozów koncentracyjnych. Po zakończeniu działań wojennych w Europie rozpatrywano możliwość dokonania przerzutu kilku dywizjonów ”Lancasterów”, w tym również dywizjonu 300, w obszar działań wojennych na Dalekim Wschodzie. Przygotowano nawet specjalną wersję maszyny Mk.I FE (Far East), ale szybki rozwój wydarzeń na Pacyfiku spowodował, że z zamiaru zrezygnowano. W drugiej połowie 1945 r. dywizjon 300 brał udział w operacji przerzucania z Włoch do Wielkiej Brytanii angielskich żołnierzy. W dniu 11.10.1946 r. dywizjon został rozwiązany.

Polscy piloci latali również na ”Lancasterach” w innych jednostkach, m.in. jako oblatywacze w 20 Maintenance Unit, jako piloci transportowi w Ferry Pilots Pool.

Po zakończeniu II wojny światowej loty na samolotach "Lancaster" wykonywali polscy lotnicy w służbie RAF, m.in.:
- Kajetan Ignatowski w sierpniu 1952 r. na samolocie "Lancaster" ASR.3 wykonał przelot na trasie Islandia-Grenlandia dla British North Greenland Expedition,
- Jerzy Kmiecik w 83 Sqn RAF wykonywał loty na samolocie "Lancaster" B.VII podczas kręcenia zdjęć do filmu The Dam Busters.

Konstrukcja:
Średniopłat o konstrukcji metalowej. Załoga- 7 osób.
Skrzydło trójdzielne, dwudźwigarowe z pokryciem pracującym. Klapy podskrzydłowe całkowicie metalowe, lotki pokryte płótnem.
Kadłub półskorupowy składał się z pięciu sekcji ułatwiających demontaż i wymianę ciężej uszkodzonych fragmentów. Kabiny zakryte.
Usterzenie kierunku podwójne, natomiast poziome bez wzniosu. Pokrycie stateczników blachą duralową, pokrycie sterów płótnem.
Podwozie klasyczne chowane w locie.

Uzbrojenie:
- B Mk.I i B Mk.III- trzy wieże obrotowe wytwórni Frazer & Nash: przednia FN-5 z 2 karabinami maszynowymi Browning kal. 7,69 mm, górna FN-50 z 2 karabinami maszynowymi Browning kal. 7,69 mm i tylna FN-20 z 4 karabinami maszynowymi Browning kal. 7,69 mm, a późniejsze egzemplarze FN-121 4 karabinami maszynowymi Browning Mk.II. Normalny ładunek bomb- 6350 kg.

Wyposażenie:
- B Mk.I i B Mk.III- późniejsze maszyny miały na pokładzie aparaturą radarową H2S obsługiwaną przez nawigatora. Obrotowa antena radaru mieściła się w opływowej kopułce pod tylną częścią kadłuba.

Napęd- 4 silniki:
- B Mk.I- Rolls Royce ”Merlin XX” i ”Merlin 22” o mocy 1088 kW (1480 KM) każdy lub Rolls Royce ”Merlin 24” o mocy 1206 kW (1640 KM) każdy,
- Mk.II - gwiazdowe Bristol ”Hercules VI” i ”Hercules XVI”,
- B Mk.III- Packard (V-1650-1) ”Merlin 28” o mocy 956 kW (1300 KM) każdy, Packard ”Merlin 38” o mocy 1022 kW (1390 KM) każdy, Packard ”Merlin 224” o mocy 1191 kW (1620 KM) każdy,
- Mk.VI- Packard ”Merlin 85”,
- Mk.X- Packard ”Merlin 38” o mocy 1022 kW (1390 KM) każdy, Packard ”Merlin 224” o mocy 1191 kW (1620 KM) każdy.

Dane techniczne B Mk.I (wg [1]):
Rozpiętość- 31,09 m, długość- 21,13 m, wysokość- 5,97 m, powierzchnia nośna- 119,5 m².
Masa własna- 18100 kg, masa całkowita- 31100 kg.
Prędkość max- 462 km/h, prędkość przelotowa- 338 km/h, pułap- 7467 m, zasięg z ładunkiem bomb 5443 kg- 2784 km.

Dane techniczne B Mk.I (wg [1]):
Rozpiętość- 31,09 m, długość- 21,03 m, wysokość- 5,95 m, powierzchnia nośna- 119,5 m².
Masa własna- 18600 kg, masa całkowita- 29500 kg.
Prędkość max- 432 km/h, prędkość przelotowa- 338 km/h, pułap- 6650 m, zasięg z ładunkiem bomb 6350 kg- 1860 km.