Aviatik C-I, 1915

Samolot rozpoznawczy. Niemcy.
Samolot rozpoznawczy Aviatik C-I w barwach lotnictwa wojskowego Niemiec. (Źródło: archiwum).

Aviatik C-I był jednym z pierwszych przedstawicieli nowej niemieckiej kategorii "C"- uzbrojonych samolotów rozpoznawczo- bombowych, zamówionych przez Inspektorat Lotnictwa (Idflieg) z uwagi na wzrastającą częstotliwość spotkań w powietrzu z samolotami przeciwnika. Samolot, o oznaczeniu fabrycznym P25, był pierwszą konstrukcją uzbrojonego samolotu wojskowego firmy Automobil und Aviatikwerke AG. Stanowił on rozwinięcie udanych dwupłatów klasy "B"- Aviatik B-I / B-II. Głównym konstruktorem był inż. Robert Wild. Projekt samolotu został opracowany na początku 1915 r.

Nowy samolot został uzbrojony w ruchomy karabin maszynowy Parabellum kal. 7,92 mm, obsługiwany przez obserwatora, jednak miał on ograniczone pole ostrzału, gdyż obserwator siedział przed pilotem, w pierwszej kabinie, wewnątrz komory płatów, według klasycznego schematu stosowanego w samolotach klasy "B". W tym okresie brak było jeszcze doświadczeń jaki sposób zamontowania broni będzie najlepszy dla najbardziej dogodnego użycia broni i równolegle projektowano samoloty z karabinem maszynowym w tylnej kabinie (jak Albatros C-I). Nie zainstalowano zsynchronizowanego karabinu maszynowego pilota. Aby poprawić osiągi przy jednoczesnym zwiększeniu masy startowej, spowodowanym montażem uzbrojenia, zostały nieznacznie zwiększone wymiary płatowca. Zastosowano też mocniejszy silnik: Benz Bz.III o mocy 110 kW lub Mercedes D.III o mocy 118 kW.

Dalszym rozwinięciem była wersja Aviatik C-Ia z poprawioną aerodynamiką kadłuba. Zbudowano jeden samolot, oblatany w maju- czerwcu 1916 r., stanowiący prototyp samolotu  Aviatik C-III. Napędzany tym samym silnikiem Mercedes D.III o mocy 118 kW rozwijał większą prędkość. Doświadczenia zdobyte podczas prac nad tą wersją zostały również zastosowane w samolocie Aviatik C-II.

Oprócz wytwórni macierzystej, lotnictwo niemieckie zleciło we wrześniu 1915 r. produkcję samolotu wytwórni Hannowersche Waggonfabrik, która wcześniej nie zajmowała się produkcją lotniczą. Początkowo produkowano je tam pod oznaczeniem Hannover C-I, następnie ujednoliconym na Aviatik C-I (Han). Samolot produkcji Hannover przeszedł badania dopuszczające w lutym 1916 r.

Ostatnie zamówienie na 24 bojowe samoloty Aviatik C-I złożono we wrześniu 1916 r. (w zakładach Hannover). W kwietniu 1917 r., gdy samolot był już przestarzały dla służby frontowej, lotnictwo zamówiło w zakładach Aviatik jeszcze 50 egz. zmodyfikowanego typu C-I z karabinem maszynowym na obrotnicy w tylnej kabinie, przeznaczonych do treningu. W nowych zakładach w Leipzig-Heiterblick zbudowano prototyp i 40 egz. seryjnych (silnik Benz Bz.III), kolejne 10 egz. w warsztatach w Bork (silnik Mercedes D.III). Pierwszy samolot treningowy został dostarczony w październiku 1917 r.

Łącznie zbudowano 548 samolotów C-I: 402 w zakładach Aviatik (w tym 350 bojowych C-I, 51 treningowych i 1 C-Ia) oraz 146 w zakładach Hannover. (Wg [1]- zbudowano 575 egz., z tego 151 w firmie macierzystej i 424 z licencji w firmie Hannover- inne źródła nie potwierdzają tej informacji).

Samoloty Aviatik C-I pojawiły się po raz pierwszy na froncie w kwietniu 1915 r., równolegle z samolotami Albatros C-I, jako pierwsze niemieckie samoloty klasy "C". W 1916 r. były używane w dużych ilościach przez lotnictwo niemieckie do rozpoznania fotograficznego, korygowania ognia artylerii i jako lekkie bombowce. Uważany by za niezawodny koń roboczy. Używane też były w składzie eskadr 3- 6 samolotowych do eskorty nieuzbrojonych samolotów rozpoznawczych. Pozostawały w użyciu na froncie do początku 1917 r. Na początku 1918 r. w szkolnictwie używanych było jeszcze ok. 200 samolotów.

Nietypowe, z późniejszego punktu widzenia, zamocowanie karabinu maszynowego na szynie na burcie przedniej kabiny powodowało, że pole ostrzału na boki i do góry było ograniczone przez komorę płatów, niemożliwe było też prowadzenie ognia na wprost do przodu i tyłu, a jedynie w kierunkach skośnych. Mimo to, w porównaniu z wczesnymi samolotami z uzbrojeniem w tylnej kabinie, dawało ono pewne możliwości ostrzału w przedniej półsferze (poza silnikiem i kręgiem śmigła), przez co samolot mógł być również używany ofensywnie. Montowano także dwa karabiny maszynowe, dla uniknięcia konieczności przekładania broni. Efektywne użycie uzbrojenia zależało jednak w dużej mierze od manewrowania samolotem przez pilota. Ogólnie pole ostrzału zostało ocenione jako średnio dobre- uzbrojenie było wystarczające przy niewielkiej jeszcze intensywności walk powietrznych w 1915 r. i samolot był ogólnie chwalony w jednostkach.

30.04.1916 r. Francuzi przejęli samolot Aviatik C.I nr 817/15, który lądował przymusowo w Vienne-le-Chateau. Został on poddany dokładnym badaniom przez służby techniczne francuskiego lotnictwa. We Francji znajdował się również Aviatik C-l nr 1447/15, na którym namalowano francuskie znaki rozpoznawcze.

Jedyny zachowany wrak samolotu Aviatik C-I nr 227/16 znajduje się w Musée Royal de l’Armée et d’Histoire Militaire w Brukseli.

W Polsce.

Wg [1] nieliczne samoloty Aviatik C-I i Aviatik C-III były używane po zakończeniu I wojny światowej w lotnictwie polskim. Jednak wg najnowszych polskich źródeł samoloty Aviatik C-I nie były używane w Polsce.

Konstrukcja:
Dwumiejscowy dwupłat o konstrukcji drewnianej.
Skrzydła o dużym wydłużeniu, konstrukcji drewnianej, dwudźwigarowe, kryte płótnem. Płaty o obrysie prostokątnym i minimalnym skosie, dolny płat nieco krótszy. Cięciwa skrzydeł- 1,88 m. Lotki prostokątne, bez wyważenia, znajdowały się na skrajnych częściach górnego płata. Górny płat miał półeliptyczne wycięcie w krawędzi spływu nad kabiną pilota dla polepszenia widoczności, dolne płaty miały podobne wycięcia w krawędzi spływu przy kadłubie. Komora płatów dwuprzęsłowa- miała dwa rzędy pionowych rozpórek po każdej stronie (po dwie), usztywniona drutami stalowymi. Baldachim podparty na czworonożnym koźle na kadłubie. Dla polepszenia pola ostrzału, druty biegnące od podstawy rozpórek bliższych kadłuba były przymocowane do górnej podłużnicy kadłuba, a nie typowo, do centralnej sekcji górnego płata. Rozpórki wykonane z oprofilowanych rur stalowych.
Kadłub kratownicowy podłużnicowo- wręgowy, drewniany, usztywniany drutem, o przekroju prostokątnym (zaokrąglony na górze), kryty płótnem. Przód kadłuba w rejonie silnika pokryty aluminiowymi panelami. Odkryta kabina załogi z osobnymi kokpitami, z przodu stanowisko strzelca/obserwatora, z tyłu pilota. W podłodze kabiny było okienko.
Usterzenie klasyczne o konstrukcji z rur stalowych i drewnianych żeber. Skośna wydłużona płetwa statecznika zakończona była sterem kierunku z wyważeniem rogowym o charakterystycznym zaokrąglonym kształcie, zbliżonym do przecinka. Statecznik poziomy ze sterami wysokości miał obrys o kształcie nerkowym.
Podwozie stałe, główne dwugoleniowe z osią niedzieloną. Oś była amortyzowana sznurami gumowym. Część samolotów miała hamulec szczękowy na osi. Z tyłu płoza ogonowa.

Uzbrojenie- 1 karabin maszynowy mocowany zamiennie na szynie po lewej lub prawej stronie kabiny obserwatora. Spotykano także 2 karabiny maszynowe, jeden po każdej stronie. Typowym karabinem maszynowym Parabellum LMG14 kal. 7,92 mm, stosowano także Bergmann LMG15 nA kal. 7,92 mm. W pionowych rurach w kadłubie za kabiną obserwatora samolot mógł przenosić 4 bomby o masie 10 kg.

Silnik- rzędowy, 6-cylindrowy, chłodzony cieczą Benz Bz.III o mocy 110 kW (150 KM) lub rzędowy, 6-cylindrowy, chłodzony cieczą Mercedes D.III o mocy 118 kW (160 KM). Śmigło ciągnące, dwułopatowe, drewniane, bez kołpaka. Cylindry miały wspólny kolektor wydechowy z jedną rurą, wyprowadzoną w formie prostego kominka w górę nad płat. Najwcześniejsze serie samolotów miały chłodnice cieczy na bokach kadłuba, następnie wprowadzono prostokątną chłodnicę umieszczoną pod centralną częścią górnego płata, na przednich zastrzałach kozła. Dwa zbiorniki paliwa umieszczone były wzdłuż burt kabiny obserwatora, stąd paliwo było pompowane do zbiornika opadowego pod górnym płatem, ponadto pod silnikiem był cylindryczny zbiornik zapasowy.

Dane techniczne Aviatik C-I (wg [5]):
Rozpiętość- 12,5 m, długość- 7,91 m, powierzchnia nośna- 43,0 m2.
Masa własna- 745 kg, masa użyteczna- 500 kg, masa całkowita- 1245 kg.
Prędkość max- 120 km/h, czas wznoszenia na 1000 m- 5', czas lotu- 3 h.

Dane techniczne Aviatik C-I (Han) (wg [4]):
Rozpiętość- 12,52 m.
Masa własna- 868 kg, masa użyteczna- 500 kg, masa całkowita- 1368 kg.
Czas wznoszenia na 1000 m- 7,5', czas lotu- 3 h.

Galeria

  • Samolot Aviatik C-I w widoku z przodu. (Źródło: Grosz Peter M. ”Aviatik C.I”).
  • Aviatik C-I w locie. (Źródło: Grosz Peter M. ”Aviatik C.I”).
  • Samolot Aviatik C-I (Han) produkcji Hannowersche Waggonfabrik. (Źródło: Grosz Peter M. ”Aviatik C.I”).
  • Samolot treningowy Aviatik C-I z karabinem maszynowym na obrotnicy w tylnej kabinie. (Źródło: Grosz Peter M. ”Aviatik C.I”).
  • Samolot w wersji Aviatik C-Ia z poprawioną aerodynamiką kadłuba, stanowiący prototyp samolotu  Aviatik C-III. (Źródło: Grosz Peter M. ”Aviatik C.I”).
  • Aviatik C-I, rysunek w rzutach. (Źródło: Grosz Peter M. ”Aviatik C.I”).

Źródło:

[1] Krzyżan M. ”Samoloty w muzeach polskich”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1983.
[2] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1918-1924”. Wyd. Bellona; Wyd. Lampart. Warszawa 1997.
[3] Gray Peter, Thetford Owen "German Aircraft of the First World War". Doubleday & Company, Inc. Garden City. New York 1970.
[4] Grosz Peter M. "Aviatik C.I". Seria Windsock Datafile nr 63. Wydawnictwo Albatros Productions, 1997.
[5] Herris Jack "Aviatik Aircraft of WWI: A Centennial Perspective on Great War Airplanes". Seria "Great War Aviation Centennial Series" nr 10. Wydawnictwo Aeronaut Books. 2014.
blog comments powered by Disqus