Aviat Pitts S-1 / S-2 "Special", 1944

Amerykański konstruktor lotniczy Curtis H. Pitts rozpoczął prace nad projektem swego pierwszego samolotu akrobacyjnego w 1942 r. Samolot ten wyposażony został w silnik o mocy 67 kW (90 KM). Konstruktor nadał mu oznaczenie Pitts 190 "Special". Samolot został oblatany we wrześniu 1944 r.
Następny jego samolot Pitts S-1 o podobnej konstrukcji napędzany był silnikiem Lycoming 0-290-D o mocy 93 kW (125 KM). Zbudowano również drugi jego egzemplarz, na którym pilotka Joyce Case dwukrotnie zdobyła kobiece mistrzostwo USA w akrobacji lotniczej. Następne kolejne modyfikacje dokonywane przez różnych konstruktorów (na ogół będących równocześnie pilotami akrobacyjnymi) szły dalej w kierunku podwyższenia mocy zespołu napędowego. Stosowano kolejno silniki Lycoming 125 kW (170 KM) lub Lycoming 134 kW (180 KM). Był to jednak już kres możliwości samolotu o tej koncepcji. Na dalsze zwiększanie mocy zespołu napędowego nie pozwalała już konstrukcja samolotu (przy założeniu zachowania dotychczasowych współczynników obciążeń). W 1962 r. Curtis Pitts założył firmę Pitts Enterprises, która prowadziła sprzedaż planów samolotu S-1C.
W 1964 r. Curtis Pitts wspólnie z Gene Dearingiem przystąpili do prac projektowych nad nową wersją samolotu. Główne zmiany objęły skrzydła- zastosowano profil symetryczny w miejsce dotychczasowego M-6 oraz lotki na obu płatach (poprzednio lotki były tylko na dolnym płacie). C. Pitts otrzymał patent na komorę dwupłatową o symetrycznych profilach. Wkomponowano w kadłub drugą kabinę pilota, przez co samolot uległ powiększeniu o ok. 15%. Nowy, dwumiejscowy typ oznaczono Pitts S-2 "Special". Pierwszy prototyp posiadał silnik Lycoming IO-340-В4А o mocy 134 kW (180 KM). Został on oblatany w 1967 r. Jego jednomiejscowa wersja otrzymała oznaczenie S-1S. Na samolocie S-1S startował Bob Herendeen na V mistrzostwach świata w akrobacji lotniczej w Magdeburgu. Na następnych mistrzostwach świata w Hullavington latający na S-1S Mary Gaffaney i Bob Herendeen zajęli 1 i 2 miejsce.
Po zakończeniu odpowiedniego postępowania formalnego samolot uzyskał w 1971 r. świadectwo typu FAA z dopuszczalnym współczynnikiem obciążeń n= 9. W 1977 r. wersje S-1C i S-1D (prawie identyczne) produkowane były w postaci zestawów do samodzielnego montażu w wytwórni Pitts Aviation Enterprises Inc. Wytwórnia Aerotek Inc w Afton (Wyoming) produkowała pod nadzorem FAA zestawy do montażu i gotowe samoloty S-1S oraz dwumiejscowe S-2A (te wyłącznie jako gotowe). W 1974 r. produkcja miesięczna wynosiła 2 samoloty.
W 1977 r. Curtis Pitts sprzedał swoje prawa do produkcji samolotów Pitts S1 i S2 dla Doyle Child. W 1981 r. właścicielem praw do samolotu został Frank Christensen, który kontynuował produkcję w zakładzie w Afton pod nową nazwą Christen Industries. Prawa do dystrybucji planów do budowy amatorskiej Pitts sprzedał w 1994 r. dla Steen Aero Lab. Natomiast prawa do produkcji zestawów i gotowych samolotów z Christen Industries trafiły do firmy Aviat Aircraft Inc.
Ponieważ samolot był modyfikowany i to w dwojaki sposób: przez firmę i przez użytkowników, powstało wiele wersji i wariantów:
- S-1- podstawowa wersja jednomiejscowa, wyposażona w skrzydła z profilem M-6 i lotkami tylko na dolnym płacie,
- S-1C- jednomiejscowe samoloty budowane amatorsko, wyposażone w skrzydła z profilem M-6 i lotkami tylko na dolnym płacie. Jako napęd stosowano silniki o mocy 75- 134 kW (100- 180 KM). Produkowane były w postaci zestawów do samodzielnego montażu w wytwórni Pitts Aviation Enterprises Inc. Później plany konstrukcyjne sprzedawane były przez firmę Steen Aero Lab,
- S-1D- jednomiejscowe samoloty budowane amatorsko, podobne do wersji S-1S. Produkowane były w postaci zestawów do samodzielnego montażu w wytwórni Pitts Aviation Enterprises Inc.,
- S-1E- samoloty wersji S-1C budowane z zestawów do montażu. Zastosowano symetryczny profil skrzydła,
- S-1F- wersja jednomiejscowa budowana amatorsko, posiada większą rozpiętość lotek,
- S-1S- certyfikowana wersja pochodna S-1C. Samolot zawodniczy wyposażony w okrągły płat, cztery lotki i napędzany silnikiem Lycoming AEIO-360-B4A o mocy 134 kW (180 KM). Produkowane w firmie Aerotek, później Aviat Aircraft. Zbudowano ok. 61 egz.,
- S1-SS- jednomiejscowa wersja podobna do certyfikowanej S-1S, ale przeznaczona do budowy amatorskiej. Stosowane silniki o mocy 134-149 kW (180-200 KM). Plany konstrukcyjne sprzedawane przez firmę Steen Aero Lab,
- S-1T- jednomiejscowy wariant S-1C napędzany silnikiem Lycoming AEIO-360-A1E o mocy 149 kW (200 KM). Produkowany seryjnie w firmie Aerotek, zbudowano 64 egz. W 2008 r. znajdował się w ofercie produkcyjnej firmy Aviat Aircraft,
- S1-11B (Model 11 "Super Stinker")- jednomiejscowy samolot napędzany silnikiem Lycoming o mocy 220 kW (300 KM),
- S-2- wersja dwumiejscowa, napędzana silnikiem Lycoming AEIO-360-B4A o mocy 149 kW (200 KM),
- S-2A- wersja dwumiejscowa produkowana w firmie Aerotek. Silnik Lycoming AEIO-360-A1A lub -A1E o mocy 149 kW (200 KM). Zbudowano ok. 259 egz.,
- S-2B- wersja dwumiejscowa produkowana w firmie Aerotek. Silnik Lycoming AEIO-540-D4A5 o mocy 194 kW (260 KM). Później produkowany w firmie Aviat Aircraft. Powstało ok. 196 egz.
- S-2C- jest to zmodernizowana wersja S-2B. Silnik Lycoming o mocy 194 kW (260 KM). Produkowany seryjnie w firmie Aviat Aircraft,
- S-2E- oznaczenie samolotów wersji S-2A, budowanych amatorsko z zestawów do samodzielnego montażu,
- S-2S- wersja jednomiejscowa, produkowana w firmie Aerotek, później Aviat Aircraft. Kadłub został skrócony o 35 cm, silnik Lycoming AEIO-540-D4A5 o mocy 194 kW (260 KM),
- S-2SE- oznaczenie samolotów wersji S-2S, budowanych amatorsko z zestawów do samodzielnego montażu.
W Polsce.
Co dwa lata w rejonie miasta Phoenix (znanego z muzeum i cyrku lotniczego), stolicy stanu Arizona, organizowany był Międzynarodowy Turniej Mistrzów USA w akrobacji lotniczej. Brały w nim udział wyłącznie amerykańskie samoloty Pitts. Głównym celem Turnieju było ulepszenie konstrukcji samolotu i reklama firmy. Na zaproszenie organizatorów, w 1981 r. do Stanów Zjednoczonych wyjechali: pilot Jerzy Makula i inż. pilot doświadczalny Instytutu Lotnictwa inż. Andrzej Abłamowicz. Ekipa zawodników składała się z czołowych akrobatów z USA (3), Szwajcarii (2), Austrii (1) i RFN (1), dobrze znających Pittsy. Makula, który nie znał tego typu samolotu, po krótkim przeszkoleniu uzyskał w Turnieju 82 % dodatnich punktów.
Również inż. A. Abłamowicz miał sposobność latać na samolocie Pitts i stwierdził, że odczuwa się ogromny nadmiar mocy, są małe siły na drążku, kompensacja jest prawidłowa, zaś osiągi bardzo dobre.
W dniu 19.10.1982 r. w Domu Technika w Warszawie odbył się odczyt inż. Andrzeja Abłamowicza nt. Samolot akrobacyjny Pitts w oparciu o doświadczenia z Turnieju Mistrzów USA 1981r. Przedstawił on wówczas bardzo ciekawą propozycję: "Samolot Pitts kosztuje 40 tys. $, w częściach z fabrycznym skrzydłem- 23 tys. $, zaś w zestawach do montażu —13 tys. $. Komplet rysunków sprzedawany jest za 300 $. Wobec braku nadziei na import samolotów akrobacyjnych do Polski, być może niska cena dokumentacji zainteresuje kierownictwo lotniczych warsztatów naprawczych lub konstruktorów amatorów oraz skłoni do zakupienia dokumentacji i przystąpienia do budowy Pittsa z silnikiem Franklin. Oczywiście sprawy materiałowe stanowiłyby oddzielny problem". Oczywiście, ta ze wszech miar ciekawa propozycja, pozostała niezauważona.
Na samolotach Pitts "Special" wykonywali loty piloci polskiego pochodzenia, m.in.:
- Stefan Karwowski, syn dowódcy dywizjonu 306 Włodzimierza Karwowskiego (pilot w RAF, latał m.in na samolotach Hawker "Hunter"). Niestety w wyniku wypadku na samolocie Pitts "Special" S. Karwowski zmarł 29.04.1985 r.
W 2006 r. został sprowadzony do Polski samolot akrobacyjny Pitts S-2S Special, który otrzymał znaki SP-FYB, został sprzedany do Niemiec w 2010 r.
Konstrukcja Pitts S-2A.
Dwumiejscowy dwupłat o konstrukcji mieszanej.
Oba skrzydła o obrysie prostokątnym, zakończone półkoliście. Skrzydła górne mają niewielki skos do tyłu rozpoczynający się od krótkiego baldachimu o rozpiętości równej szerokości kadłuba. Skrzydło dolne bez skosu. Skrzydło górne bez wzniosu, wznios skrzydła dolnego 4,7°. Profil obu skrzydeł symetryczny NACA 6400, modyfikowany. Konstrukcja skrzydeł mieszana, dwudźwigarowa- dźwigary i żebra drewniane pokrycie noska i listwa spływu z blachy duralowej, reszta pokrycia z tkaniny dakronowej. Drewniany szkielet skrzydła jest usztywniony wykrzyżowaniami z drutu stalowego. Konstrukcja lotek: szkielet duralowy, pokrycie noska z blachy duralowej, reszta pokrycia- tkanina dakronowa. Skrzydło górne podparte jest na kratowej piramidce baldachimu, wychodzącej z kadłuba. Skrzydła dolne i górne są wzajemnie połączone oprofilowanymi słupkami o kształcie dwuteowym. Słupki wykonane są z rury stalowej z i przyspawanymi wspornikami. Zamknięcie sił w całej strukturze płata następuje poprzez wykrzyżowania z profilowanego stalowego drutu, biegnące od dolnych przednich wsporników słupków do tylnego węzła baldachimu oraz od górnych przednich węzłów słupków do przednich węzłów mocowania podwozia.
Kadłub o konstrukcji czteropodłużnicowej, kratownicowej, wielogrodziowej, spawana z rur stalowych. Do kratownicy przymocowany jest lekki duralowy szkielet, napinający pokrycie wykonane z tkaniny oraz podtrzymujący pokrywy kadłuba wykonane z blachy, montowane na nim. Kabiny pilotów umieszczone jedna za drugą, odkryte.
Usterzenie- oba usterzenia w układzie klasycznym, mają obrys zbliżony do eliptycznego. Profil płaski. Konstrukcja stateczników i sterów spawana z rurek stalowych, pokrycie- tkanina dakronowa. Usterzenie usztywnione profilowymi drutami, łączącymi wzajemnie stateczniki i kadłub.
Podwozie klasyczne, stałe.
Wyposażenie- obie kabiny są bardzo prosto wyposażone, a tablice przyrządów zawierają tylko podstawowe, niezbędne przyrządy pilotażowe.
Silnik-
- Pitts S-2A- płaski, czterocylindrowy silnik z pompą wtryskową Avco Lycoming IO-360-А1А o mocy 149 kW (200 KM).
W różnych wersjach i wariantach samolotu stosowane były silniki innych typów i o różnej mocy- patrz historia rozwoju konstrukcji.
Dane techniczne Pitts S-1C (wg [2]):
Rozpiętość skrzydła górnego- 5,28 m, długość- 4,72 m, wysokość- 1,91 m, powierzchnia nośna- 9,15 m2.
Masa własna- 326 kg, masa startowa max- 521 kg.
Prędkość dopuszczalna- 350 km/h, prędkość max- 285 km/h, prędkość przelotowa- 227 km/h, prędkość lądowania- 103 km/h, wznoszenie- 13,6 m/s, pułap praktyczny- 6795 m, zasięg max- 507 km/h.
Rozpiętość skrzydła górnego- 6,1 m, długość- 5,41 m, wysokość- 1,94 m, powierzchnia nośna- 11,6 m2.
Masa własna- 453 kg, masa startowa max- 714 kg.
Prędkość dopuszczalna- 326 km/h, prędkość max- 252 km/h, prędkość przelotowa- 230 km/h, prędkość lądowania- 95 km/h, wznoszenie- 9,65 m/s, pułap praktyczny- 6125 m, zasięg max- 552 km/h.
Galeria
Źródło:
[1] "Odczyt lotniczy o samolocie Pitts". Technika Lotnicza i Astronautyczna nr 3/1983.[2] T. M. "Pitts S-2A Special". Technika Lotnicza i Astronautyczna nr 11/1977.
[3] Liwiński J. ”Co lata na polskim niebie, rejestr 2007”. Przegląd Lotniczy Aviation Revue nr 2/2007.
[4] Informacje uzyskane od Pawła Wymysłowskiego.
[5] Liwński J. "Rejestr Cywilnych statków powietrznych 2010 r.". Urząd Lotnictwa Cywilnego. Ośrodek Informacji Naukowej, Technicznej i Ekonomicznej.