Arsenal VG-33C1 (VG-39C1), 1938
(VG-30C1, VG-31C1, VG-32C1)

Samolot myśliwski. Francja.
Samolot myśliwski Arsenal VG-33C1 w barwach lotnictwa wojskowego Francji. (Źródło: archiwum).

W 1936 r. inż. Jean Galtier w firmie Arsenal de l'Aéronautique (Arsenał Lotnictwa) zaprojektował samolot myśliwski Arsenal VG-30. Do napędu przewidziano chłodzony powietrzem silnik Potez 12Dc o mocy 448 kW (610 KM). Uzbrojenie określono na 1 działko Hispano-Suiza kal. 20 mm i 2 (później 4) kaemy MAC kal. 7,5 mm. Został zgłoszony do konkursu ogłoszonego w 1937 r. przez francuskie ministerstwo lotnictwa. Konkurentami samolotu Arsenal VG-30 były m.in. projekty Caudron C-713 i Bloch MB-700. Okazało się jednak, że silnik Potez 12Dc nie jest jeszcze gotowy i trzeba go zastąpić Hispano-Suiza 12 Xcrs. W tej postaci pierwszy prototyp VG-30-01 oblatano w dniu 1.10.1938 r. Okazało się, że samolot ma dość słabe osiągi. Ponieważ do produkcji seryjnej zakwalifikowano konkurencyjny samolot Caudron C-713, prace nad VG-30, mimo pozytywnego wyniku prób w locie, zawieszono. W tej sytuacji nakazano dalszy intensywny rozwój konstrukcji, zalecając m.in. zwiększenie prędkości max samolotu.

Aby poprawić osiągi opracowano wersję VG-31 z mocniejszym silnikiem Hispano-Suiza HS-12Y-31 i zredukowanym uzbrojeniem. Ostatecznie prototypu VG-31-01 nigdy nie oblatano, jego kadłub zastosowano w trzecim prototypie wersji VG-33. Samolot VG-33 był już w pełni dopracowanym myśliwcem, łączącym płatowiec VG-30 z silnikiem z VG-31. Zamówiono pięć prototypów, z których pierwszy, VG-33-01 (inaczej VG-33 No.01), oblatany został 25.04.1939 r. (oznaczenie VG-32 początkowo przydzielono maszynie przeznaczonej do prób statycznych, później przydzielono je projektowi myśliwca z amerykańskim silnikiem Allison V-1710). Samolot VG-33 był już maszyną w pełni dopracowaną. Kadłub i skrzydła bez większych zmian przeniesiono z VG-30. Do napędu wykorzystano silnik Hispano-Suiza HS-12Y-31, który był z powodzeniem stosowany w Morane-Saulnier MS-406. W marcu 1940 r. próby zakończono i samolot zakwalifikowano do produkcji seryjnej. Prototyp przekazano jako wzorzec produkcyjny zakładom SNCAN. Drugi prototyp VG-33.02 nigdy nie został ukończony. Pierwotnie zakładano, iż zostanie on wyposażony w wysokościowy silnik Hispano-Suiza HS-12Y-49. Jednak decyzja uległa zmianie i jego skrzydło w połączeniu z niemal gotowym kadłubem VG-31 posłużyło do budowy trzeciego prototypu VG-33.03. Nie został on jednak nigdy oblatany i jako wzorzec technologiczny przekazano go do zakładów SNCAN. Czwarty prototyp VG-33-04 ukończono w październiku 1939 r. pod nowym oznaczeniem VG-35-01 i oblatano 25.02.1940 r. VG-35 napędzany był nową wersją silnika HS-12Y-51 o mocy startowej 808 kW (1100 KM). Prawdopodobnie prób kwalifikacyjnych nie podjęto, a sam prototyp zagina] w wojennej zawierusze. Piąty prototyp VG-33-05 miał podobno otrzymać amerykański silnik typu Allison V-1710-C15 (V-1710-33) o mocy startowej 845 kW (1150 KM). Prawdopodobnie jednak prototyp VG-33-05 ukończono z silnikiem HS-12Y-31 jako pierwszą maszynę seryjną No.01. Samolot został oblatany 21.04.1940 r. osiągając prędkość max 610 km/h (wg innych ocen nawet 625 km/h).

Francja zwróciła uwagę na amerykański silnik Allison V-1710, tym bardziej że pojawiły się problemy z dostawami rodzimych silników Hispano-Suiza HS-12Y-31. Samolot napędzany silnikiem Allison otrzymał oznaczenie VG-32. Silnik Allison nie był przystosowany do zabudowy działka strzelającego przez wał śmigła zaszła konieczność modyfikacji uzbrojenia. Zdecydowano się więc zastąpić w każdym płacie jeden z kaemów 20 mm działkiem Hispano-Suiza. Oblot pierwszego prototypu VG-32-01 przeciągał się z powodu opóźnienia w dostawie silnika i ostatecznie zaplanowano go na czerwiec 1940 r., ale wcześniej wojska niemieckie zajęły fabrykę Arsenal.

Na bazie kadłuba pierwotnie zbudowanego dla drugiego prototypu VG-33.02 powstał myśliwiec wysokościowy VG-34. Wstępnie przewidziany silnik Hispano-Suiza HS-12Y-49 zastąpiony został przez jego wersję HS-12Y-45, ze sprężarką typu Szydłowski-Planiol. Prototyp VG-34-01 oblatano 20.01.1940 r. Uzyskano prędkość zaledwie 575 km/h, zamiast zakładanych 590 km/h. Ze względu na zaangażowanie w kolejne projekty, wariant ten nie był dalej rozwijany.

Prace nad VG-35 doprowadziły do zbudowania zmodyfikowanego wariantu VG-36. Pierwszy prototyp VG-36-01 oblatano 14.05.1940 r. Osiągi samolotu były znakomite, na wysokości 7000 m VG-36 uzyskał prędkość max 590 km/h. Planowano jego wprowadzenie do produkcji seryjnej jako następcę VG-33 w zakładach Société des Avions René Couzinet. Tam został zniszczony w czerwcu 1940 r. Dalszym wariantem rozwojowym VG-36 miał być, istniejący jedynie w postaci projektu, wysokościowy myśliwiec VG-37. Płatowiec w stosunku do VG-36 zachowano bez zmian, jedynie silnik HS-12Y-51 wyposażony został dodatkowo w sprężarkę typu Szydłowski B zwiększającą moc do 1200 KM (882 kW). Zbliżonym projektem był VG-38. Miał on osiągać prędkość maksymalną 670 km/h na wysokości 8000 m. Żaden z tych dwóch wariantów nie został zrealizowany.

Najdoskonalszą wersją był myśliwiec VG-39, którego pierwszy i jedyny prototyp VG-39-01 oblatano 3.05.1940 r. Wziął udział w konkursie na nowy samolot myśliwski, ogłoszonym w listopadzie 1939 r. Samolot został wyposażony w prototypowy silnik Hispano Suiza HS-12Y-89ter o mocy maksymalnej 882 kW (1200 KM). Silnik HS-12Y-89ter był wariantem przejściowym, po dopracowaniu miał docelowo uzyskiwać 1177 kW (1600 KM), a jego oznaczenie miało zostać zmienione na HS-12Z. Samolot miał zmodyfikowaną konstrukcję wewnętrzną skrzydeł oraz zmienione uzbrojenie. Samolot uzyskał prędkość max 625 km/h. Atak Niemiec na Francję w maju 1940 r. zastał go podczas prób fabrycznych. Samolot ewakuowano do Tuluzy, gdzie 15 czerwca został zniszczony. Także i ten wariant zamierzano wprowadzić do produkcji seryjnej, ale w zmodyfikowanej odmianie VG-39bis. Byłby to prawdopodobnie najlepszy francuski myśliwiec skonstruowany przed wybuchem II wojny światowej.

Opracowano również projekt wersji VG-40 z silnikiem Rolls-Royce. Nie został zrealizowany. Wg niektórych źródeł VG-40 było oznaczeniem seryjnych egzemplarzy wersji VG-39bis. Ostatnią projektowaną w listopadzie 1939 r. wersją był VG-50, wywodzący się z samolotu VG-32. Samolot miał być napędzany amerykańskim silnikiem typu Allison w wersji V-1710-39 (wg [2]- V-1710-33) wyposażonym w dwustopniową sprężarkę. Uzbrojenie strzeleckie zmieniono wzorem VG-39 na 6 kaemów Samolot VG-50 pozostał jedynie w postaci projektu.

W 1938 (wg [2]- 12.09.1939) r. francuskie ministerstwo lotnictwa zamówiło w zakładach SNCAN budowę 200 egz. (lub 220 egz.) VG-33C1. Przewidywano, że pierwsze 10 maszyn seryjnych będzie gotowych w styczniu 1940 r., a ostatnie zostaną dostarczone w kwietniu. Jednak produkcja seryjna rozkręcała się niezwykle wolno. W marcu 1940 r. termin dostawy pierwszych samolotów przesunięto na koniec kwietnia. W maju 1940 r. zamówienia opiewały już na 1000 egz. VG-33, a do realizacji tego planu włączono także fabrykę SNCAN w Meaulte i zakłady René Couzinet w La Roche-sur-Yon. Te ostatnie miały docelowo produkować wersję VG-36C1, ale nie zdołano zbudować żadnego egzemplarza. W dalszej perspektywie również w SNCAN planowano przestawienie produkcji od października 1940 r. na wersję VG-36, a od początku 1941 r. na wersję VG-39bis. W zakładach Michelin w Clermont-Ferrand zamierzano uruchomić produkcję samolotu VG-32 w ilości 400 egz. Planowano również utworzenie zakładów lotniczych mających produkować na potrzeby Armee de l'Air VG-39 w Brazylii!

Pierwszy seryjny VG-33C1 (w rzeczywistości piąty prototyp VG-33.05) oblatany został 21.04.1940 r. Przed kapitulacją Francji zdołano rozpocząć produkcję ok. 160 egz. VG-33C1, z czego jednak zaledwie ok. 19 zostało niemal w pełni skompletowanych. Z kilku prototypów i najprawdopodobniej 6 maszyn seryjnych utworzono eskadrę doświadczalną EAA-301, ale jej wartość bojowa była niewielka. Dwa VG-33 weszły na uzbrojenie dywizjonu myśliwskiego GC I/2, który jako pierwsza jednostka liniowa miał wymienić posiadane Morane-Saulnier MS-406. W sumie francuskie lotnictwo wojskowe odebrało oficjalnie 10 egz. VG-33, a zapewne kilka dalszych zdążyło jeszcze wejść do służby bez potwierdzenia odbioru. Kariera bojowa VG-33 była bardzo krótka. Wykonały zaledwie kilku lotów bojowych. Co najmniej 5 egz. zdobyły wojska niemieckie. Jeden z nich został przekazany do testów do ośrodka doświadczalnego Luftwaffe w Rechlinie. Dalsze dwa przejęli w listopadzie 1942 r., po zajęciu wolnej strefy.

W Polsce.

W dniu 15.06.1940 r. polski tzw. I Klucz Kominowy ”Kr” mjr Zdzisława Krasnodębskiego przeleciał z Etampes do Orleanu, skąd miał polecieć do Bordeaux, aby dołączyć do francuskiego dywizjonu myśliwskiego obrony terytorialnej kraju GC I/55. W Orleanie klucz ”Kr” podzielił się na dwie grupy, które natychmiast wystartowały do miejsc swojego przeznaczenia, lądując po drodze w Châteauroux. Jedną z grup, dowodzoną przez ppor. Jana Zumbacha, wyposażono w znajdujące się tam cztery samoloty Arsenal VG-33 (wg [2]- tylko J. Zumbach latał na tym typie samolotu). Do 17 czerwca ppor. Zumbach wykonał dwa loty bojowe na samolocie Arsenal VG-33C1 nie napotykając przeciwnika.

Rozkaz Dzienny nr 20 polskiego Dywizjonu Myśliwskiego 1/145 ”Warszawskiego” z dnia 8.06.1940 roku wymienia tajemniczy ”samolot typu 39 nr 57”, otrzymany tego właśnie dnia i oddany do dyspozycji mjr. Lionela de Marmier, francuskiego oficera nadzorującego i doradcę dywizjonu. Brak jest jednak dalszych wzmianek o tej maszynie w późniejszych dokumentach jednostki. Czyżby chodziło o jedyny zbudowany prototyp samolotu Arsenal VG-39, być może czasowo przydzielony do GC 1/145 ?

Konstrukcja:
Jednomiejscowy dolnopłat wolnonośny o konstrukcji drewnianej.
Kabina zakryta.
Usterzenie klasyczne wolnonośne.
Podwozie klasyczne, chowane w locie.

Uzbrojenie:
- VG-30- 1 stałe działko Hispano-Suiza HS-404 kal. 20 mm w osi silnika i 2 (później 4) stałe karabiny maszynowe MAC wz.34 kal. 7,5 mm w skrzydłach,
- VG-31- 1 stałe działko Hispano-Suiza HS-404 kal. 20 mm w osi silnika i 2 stałe karabiny maszynowe MAC wz.34 kal. 7,5 mm w skrzydłach,
- VG-33- 1 stałe działko Hispano-Suiza HS-404 kal. 20 mm w osi silnika oraz 4 stałe karabiny maszynowe MAC M-39 wz.34 kal. 7,5 mm w skrzydłach,
- VG-39 i VG-50- 6 stałych karabinów maszynowych MAC M-39 wz.34 kal. 7,5 mm w skrzydłach.

Silnik- rzędowy w układzie V:
- VG-30- Hispano-Suiza HS-12 Xcrs o mocy 507 kW (690 KM),
- VG-31- Hispano-Suiza HS-12Y-31 o mocy 632 kW (860 KM),
- VG-32- Allison V-1710-33 (C15) o mocy startowej 845 kW (1150 KM) i trwałej 764 kW (1040 KM),
- VG-33- Hispano-Suiza HS-12Y-31 o mocy 632 kW (860 KM),
- VG-34-01- Hispano-Suiza HS-12Y-45, ze sprężarką typu Szydłowski-Planiol, o mocy startowej 688 kW (935 KM),
- VG-35 i VG-36- Hispano-Suiza HS-12Y-51 o mocy startowej 1100 KM (808 kW) i trwałej 1000 KM (735 kW),
- VG-37- Hispano-Suiza HS-12Y-51 wyposażony został dodatkowo w sprężarkę typu Szydłowski B zwiększającą moc do 1200 KM (882 kW),
- VG-39- Hispano-Suiza HS-12Y-89ter (potem HS-12Z) o mocy 882 kW (1200 KM),
- VG-40- Rolls-Royce ”Merlin III” o mocy 757 kW (1030 KM),
- VG-50- Allison V-1710-39 (wg [2]- V-1710-33), wyposażony w dwustopniową sprężarkę, o mocy startowej 846 kW (1150 KM) i na wysokości 6300 m- 895 kW (1217 KM).

Dane techniczne VG-30-01 (wg [2]):
Rozpiętość- 10,8 m, długość- 8,4 m, wysokość- 3,31 m, powierzchnia nośna- 14,0 m2.
Prędkość max- 485 km/h, czas wznoszenia na 5000 m- 7' 25".

Dane techniczne VG-33C1 (wg [2]):
Rozpiętość- 10,8 m, długość- 8,64 (wg [1]- 8,55) m, wysokość- 3,31 (wg [1]- 3,35) m, powierzchnia nośna- 14,0 m2.
Masa własna- 1719 (wg [1]- 1800-2050) kg, masa całkowita- 2448 (wg [1]- 2450-2656) kg, masa całkowita max- 2720 (wg [1]- 450-2656) kg.
Prędkość max- 558 km/h, czas wznoszenia na 3000 m- 3' 9" (wg [1]- 3' 54"), czas wznoszenia na 5500 m- 6' 5", pułap- 11000 m, zasięg- 1200 (wg [1]- 1060-1200) km, zasięg max- 1560 (wg [1]- 1560-1760) km, czas lotu- (wg [1]- 2 h 50').

Dane techniczne VG-39C1 (wg [1]):
Rozpiętość- 10,8 m, długość- 8,75 m, powierzchnia nośna- 14,0 m2.
Prędkość max- 625 km/h.

Źródło:

[1] ”Samoloty wojskowe świata 1935-1945”
[2] Zalewski K. ”Francuski samolot myśliwski Arsenal VG-33”. Lotnictwo nr 2/2003.
[3] Belcarz B. ”Polacy i Arsenale”. Lotnictwo nr 2/2003.
[4] Belcarz B. ”Polskie lotnictwo we Francji 1940”. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2002.
blog comments powered by Disqus