PZL W-3 "Sokół", 1979
(W-3, Mi-3, "Aligator-Salamandra", "Anakonda", "Gipsówka", "Głuszec", "Huzar", "Irma", "Kentron", "Procjon", "Salamandra", "Żmija")

Śmigłowiec wielozadaniowy. Polska.
Śmigłowiec PZL W-3W. Radom 2009 r. (Źródło: Copyright Witold Mikiciuk- ”Militaria i lotnictwo Jowitka”).
W grudniu 1971 r. została podpisana umowa między rządami Polski i ZSRR w sprawie wspólnego opracowania wielozadaniowego śmigłowca o napędzie turbinowym. Jego projektowanie podjęto w WSK PZL-Świdnik w 1972 r. pod kierunkiem mgr. inż. Stanisława Kamińskiego, a po jego śmierci konstruktorem wiodącym został jego syn Cezary Kamiński. Prace były prowadzone we współpracy z radzieckim biurem konstrukcyjnym OKB Mil. Zarysy konstrukcji zostały opracowywane przez zespół przebywający w OKB Mil, natomist prace nad opracowywaniem dokumentacji konstrukcyjnej powierzono inżynierom i technikom WSK PZL Świdnik. Śmigłowiec, otrzymał wewnętrzne oznaczenie OKB Mila W-3 (Mi-3) i miał być konstrukcją pochodną od PZL Mi-2. Według pierwotnej koncepcji W-3 miał posiadać udźwig 1000-1500 kg, przy jednoosobowej załodze mógł przewozić 12-13 pasażerów i osiągać maksymalną długotrwałość lotu do 6 godzin. Jego napęd miały stanowić 2 silniki turbinowe TW-850 (po 460 kW). Pierwotny projekt przeszedł znaczną ewolucję, przy czym wzrosły stawiane wymagania. Zastosowano mocniejsze silniki TWD-10, których produkcję podjęto w Polsce w WSK PZL-Rzeszów jako PZL-10S.

W 1975 r. zakończono prace nad projektem koncepcyjnym i przystąpiono do opracowywania projektu wstępnego. Od 1976 r. wszystkie prace nad śmigłowcem stopniowo przenoszono do kraju. W 1976 r. wykonano makietę w pełnej skali. Prace konstrukcyjne zakończono w 1978 r. W Zakładzie Badawczo-Rozwojowym PZL Świdnik wykonano serię 6 prototypów. Pierwszy przeznaczony był do prób wytrzymałościowych. Drugi prototyp przeznaczony był do badań naziemnych, jednak w wyniku nacisków politycznych, 16.11.1979 r. wykonał krótki lot. Właściwy (trzeci) prototyp przeznaczony do prób w locie, został oblatany 6.05.1982 r. W 1984 r. zostały oblatane pozostałe trzy prototypy. Badania i próby śmigłowców prowadzone były w kraju i w ZSRR.

Przygotowania do rozpoczęcia produkcji seryjnej rozpoczęto w listopadzie 1984 r. Pierwszy egzemplarz seryjny został oblatany 29.11.1986 r. Produkcja nie osiągnęła zakładanego początkowo poziomu ze względu na brak zamówień ze strony ZSRR.

PZL W-3 ”Sokół” był oferowany w wersjach cywilnych: pasażerskiej, sanitarnej, ratowniczej, pasażersko-transportowej, dźwigowej, przeciwpożarowej. Opracowano bardzo dużo wersji i wariantów wojskowych- wielozadaniowych i specjalistycznych. Różnice między wersjami wojskowymi wynikały z naturalnego trybu doskonalenia konstrukcji śmigłowca oraz z wymogów stawianych przez zamawiającego. Wymagania dotyczyły danej wersji, a nawet konkretnego egzemplarza. Śmigłowce ”Sokół” były zamawiane w małych seriach, często nawet nie były to kolejne śmigłowce. W efekcie niemal każdy wojskowy śmigłowiec jest inny.

Wersje rozwojowe śmigłowca PZL W-3 ”Sokół”:
- W-3- cywilny śmigłowiec wielozadaniowy, wersja podstawowa,
- W-3TR- trenażer, zbudowany na bazie trzeciego prototypu,
- W-3RR (S-1RR) ”Procjon-2” (SRR-1RR)- śmigłowiec rozpoznania radioelektronicznego zbudowany na bazie śmigłowca W-3. Montaż sytemu Procjon-2 rozpoczęto jesienią 1995 r. Śmigłowiec otrzymał po bo­kach kadłuba, na wysięgnikach, walizkowe anteny i antenę dookólną w stożkowej osłonie nad kabiną załogi. Próby w locie rozpoczęto w 1996 r. Przyjęty na uzbrojenie Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej w 1997 r. W 2004 r. przekazany do Wojsk Lądowych. Na przełomie lat 2005/2006 wymieniono na nim system Procjon-2 wy­mieniono na Procjon-3,
- W-3AS- wersja dostosowana do wymogów prze­pisów hiszpańskich, zgodnych z FAR-29. Zastosowano nowy płatowiec, spełniający wyżej wymienione przepisy, natomiast awionika pozostała w wersji W-3. Śmigłowce do standardu W-3 AS zostały doprowadzone w latach 2000-2004 (13 egz.),
- W-3T- wojskowa wersja transportowa, zbudowana w 1989 r. w oparciu o cywilną wersję W-3,
- W-3R- wersja sanitarna- reanimacyjna. Śmigłowce przeznaczone dla Polskich Sił Powietrznych powstały w wyniku modernizacji śmigłowców W-3T,
- PZL W-3U ”Żmija”- projekt uzbrojonego śmigłowca desantowo-bojowego bez rakiet ppanc. Nie został zrealizowany, ponieważ skoncentrowano się na budowie śmigłowca w wersji W-3U ”Salamandra”,
- W-3U ”Salamandra” (W-3U-1 ”Aligator-Salamandra”)- prototyp wersji uzbrojonej. Prace projektowe rozpoczęły się w 1989 (wg innych źródeł- 1988) r. w PZL Świdnik przy współpracy z przemysłem zbrojeniowym ZSRR. Po lewej stronie kadłuba zostało zamontowane stałe dwulufowe działko GSz-23L kal. 23 mm, a po prawej głowica celownicza naprowadzania przeciwpancernych kierowanych pocisków rakietowych Szturm. W bocznych oknach montowane były 2 ruchome karabiny maszynowe PKL kal. 7,62 mm.  Na wysięgnikach można było podwiesić 4 pojemnikowe wyrzutnie ppk 9M114 ”Kokon” systemu Szturm oraz dwa zasobniki B8-10 z npr S-8 kal. 80 mm. Śmigłowiec został oblatany w marcu 1990 r. (źródła podają różne daty- 3.03., 7.03. lub 17.03.). Przy użyciu kpr Szturm na poligonie morskim w Ustce zniszczono tarczę z odległo­ści 7200 m, udowadniając przydatność uzbrojenia śmigłowca w środki bojowe do niszczenia małych ce­lów. Z uwagi na negatywne podejście wojska, egzemplarz tej maszyny został, w 1992 r. pod oznaczeniem W-3UT, sprzedany do Birmy, gdzie był intensywnie eksploatowany przez wiele lat,
- W-3WB ”Huzar” (W-3K ”Kentron”)- prototyp wersji wsparcia bojowego, opracowany we współpracy z południowoafrykańskimi firmami Denel i Kentron (stąd oznaczenie fabryczne W-3K oraz nieoficjalna nazwa zakładowa ”Kentron”). Prace nad śmigłowcem rozpoczęły się w 1992 r. Otrzymał on nowoczesny, dzienno-nocny system obserwacyjno-celowniczy oraz południowoafrykańskie uzbrojenie: działko i rakiety ppanc. W sierpniu 1993 r. w RPA, przeprowadzono bojowe strzelania W-3K, z użyciem działka i ppk. Polskie siły zbrojne nie zamówiły W-3K ponieważ stwierdzono, że pociski Denel ZT-3 (ZT-35) ”Swift” (”Swift-Grot”) mają zbyt mały zasięg. Istotną przeszkodą było też fiasko rozmów na temat uruchomienia ich produkcji licencyjnej w Polsce,
- W-3RS (”Irma” ?)- projekt wersji do rozpoznania skażeń, prawdopodobnie powstał w 1991 r., nie zrealizowany,
- W-3WRE- projekt wersji rozpoznawczo-ewakuacyjnej dla Marynarki Wojennej, prawdopodobnie powstał w 1991 r., nie zrealizowany,
- W-3WUM- projekt wersji uderzeniowo-morskiej, prawdopodobnie powstał w 1991 r., nie zrealizowany,
- W-3WZOP- projekt wersji do zwalczania okrętów podwodnych, prawdopodobnie powstał w 1991 r., nie zrealizowany,
- W-3RM ”Anakonda”- śmigłowiec ratownictwa morskiego, wyposażony w 6 nadmuchiwanych pływaków. Prototyp został oblatany w kwietniu 1991 r. W tym samym roku zostały przeprowadzone próby śmigłowca, w wyniku którego wprowadzono w nim wiele modyfikacji. Produkowane na zamówienie Marynarki Wojennej,
- W-3A- śmigłowiec spełniając wymagania przepisów FAR-29. Prototyp został oblatany 28.07.1992 r.,
- W-3RL- wersja przeznaczona do zadań ratownictwa lądowego. Oznaczenie W-3RL jest stosowane nieoficjalnie. Śmigłowce powstały w wyniku modernizacji 3 egz. serii 31 i 2 egz. serii 36, w wersjach W-3W i W-3WA (wg innych źródeł- również  powstały w wyniku przebudowy śmigłowców W-3T),
- W-3P- wersja dyspozycyjna, salonka do przewozu bardzo ważnych osobistości,
- W-3A2- prototyp z czteroosiowym autopilotem, zbudowany w 1998 r.,
- W-3SP- śmigłowiec opracowany specjalnie dla jednostki specjalnej Grom, powstał w wyniku modernizacji śmigłowca W-3RM. Dostarczony w  lipcu1998 r., rozbił się w 21.08.1998 r.,
- W-3AM- wersja cywilna, do­stosowana do lotów nad dużymi akwenami wodnymi. Otrzymała uszczelniony kadłub, 6 napełnianych pneumatycznie pływaków, umożli­wiających awaryjne wodowanie i tratwę ratunkową. Pierwszy egzemplarz został zbudowany w 1995 r.,
- W-3W ”Huzar”- wielozadaniowy śmigłowiec uzbrojony, zbliżony do W-3U, bez kierowanego uzbrojenia ppanc. Prototyp został oblatany 11.11.1993 r. W 1995 r. zapoczątkowany został Strategiczny Program Rządowy ”Huzar”. W jego ramach projektowany był śmigłowiec bojowy, który miał być uzbrojony w kierowane pociski ppanc. nowej generacji i wyposażony nowoczesną awionikę zachodnią. W marcu 1999 r. realizacja Strategicznego Programu Rządowego ”Huzar” została przerwana,
- W-3WA- zmodernizowana wersja śmigłowca W-3W. Oznaczenie stosowane przejściowo, z chwilą zmodernizowania wszystkich wcześniej dostarczonych maszyn nastąpił powrót do oznaczenia podstawowego W-3W,
- W-3H- projekt koncepcyjny śmigłowca bojowego uzbrojonego w kierowane pociski ppanc HOT-3 i wyposażonego w nowoczesną awionikę zachodnią. Opracowany w WSK PZL Świdnik w 1995 r. Nie został skierowany do realizacji. Latem 1997 r. firma Euromissile złożyła propozycję zbudowania eksportowej wersji ”Sokoła” wyposażonej w elektrooptyczny system obserwacyjno-celowniczy Viviane i uzbrojonej w ppk HOT. Prace rozpoczęto w ostatnim kwartale w 1998 r. Do przebudowy przeznaczono śmigłowiec W-3K (”Kentron”). Pierwsze loty śmigłowiec wykonał w styczniu 1999 r., natomiast 4.03.1999 r. na poligonie w Nowej Dębie przeprowadzono pokaz strzelania ppk HOT. Dalszych prac nie prowadzono,
- W-3A ŚRR (ŚSR-10) ”Procjon-3/1”- śmigłowiec rozpoznania radioelektronicznego, zbudowany na bazie śmigłowca W-3A. Śmigłowiec otrzymał Pokładowy System Rozpoznania Radioelektronicznego (Procjon 3) oraz syste­m ochrony indywidualnej. Program prób w locie zakończył się na przeło­mie lat 2001/2002. Drugi egzemplarz ”Procjon-3/2” został dostarczony w 2007 (wg [26]- 2006) r.,
- W-3WA RM ”Anakonda”- śmigłowiec ratownictwa morskiego, opracowany na bazie wersji W-3A. Pierwszy egzemplarz został zbudowany w 1998 r.,
- W-3WA (PPD-2) ”Gipsówka”- śmigłowiec dowodzenia, zbudowany w 1998 r.,
- W-3PL ”Głuszec”- wersja śmigłowca przeznaczona do bezpośredniego wsparcia pola walki. Program został uruchomiony w października 2003 r., prace zostały rozpoczęte w 2004 r. Śmigłowiec został opracowany przez WSK PZL Świdnik i Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych we współpracy m.in. z Ośrodkiem Badawczo-Rozwojowym Sprzętu Mechanicznego w Tarnowie. Otrzymał wyposażenie umożliwiające wykonywanie zadań o każdej porze doby i w trudnych warunkach atmosferycznych. Posiada zintegrowany system awioniczny, nowy system rozpoznania i walki elektronicznej oraz rozszerzony asortyment uzbrojenia. Prototyp rozpoczął próby w locie zimą 2007 r. W 2007 r. zakładano modernizację do standardu ”Głuszca” ok. 12 ”Sokołów”, wg późniejszych planów do 2012 r. planowano poddać modernizacji 32 śmigłowce.

Na bazie konstrukcji śmigłowca PZL W-3 ”Sokół” powstały niezrealizowane projekty śmigłowców szturmowych: PZL W-3B ”Jastrząb”, Instytut Lotnictwa ”Sokół WS” / ”Sokół WS” oraz wielozadaniowych: PZL W-3L ”Long”, PZL W-3 ”Sokół-2”, PZL SW-5.

Śmigłowiec PZL W-3 ”Sokół” projektowany jako pasażerski i transportowy, został przystosowany do wypełniania innych zadań: medycznych, pożarniczych, pre­wencyjnych i ratowniczych. W polskim lotnictwie cywilnym śmigłowce W-3 ”Sokół” używane są (lub były) przez:
- WSK PZL Świdnik- użytkował śmigłowce W-3 przeważnie do celów badawczych i marketingowych,
- Wojewódzki Ośrodek Kardiologii w Zabrzu- użytkował śmigłowiec reanimacyjny W-3R w okresie od marca 1989 r. do maja 1991 r.,
- Lotnicze Przedsiębiorstwo Usługowe Heliseco Sp. z o.o.- jest największym krajowym przedsiębiorstwem śmigłowcowym i jednocześnie największym cy­wilnym użytkownikiem ”Sokołów” w Polsce. Świadczy przede wszystkim usługi w lotach przeciwpożarowych na Półwyspie Ibe­ryjskim (od 1991 r.). W 1997 r. Heliseco eksploatowało 22 śmigłowce PZL W-3 (własne i wypożyczone), natomiast w 2004 r. posiadało 20 egz. ”Sokoły” firmy Heliseco były wykorzystywane również na terenie Polski, na Wyspach Kanaryjskich, w Portugalii, we Włoszech i Francji,
- Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe- w 1992 r. posiadało wypożyczony z wytwórni PZL Świdnik śmigłowiec W-3. Pierwszy własny śmigłowiec otrzymało w 1993 r., niestety 11.08.1994 r. uległ katastrofie w Dolinie Olczyskiej. Drugi śmigłowiec TOPR otrzymał w 1996 r. Do lotów ratowniczych w górach było wykorzystywanych kilka innych wypożyczanych śmigłowców ”Sokół”,
- Wojewódzka Kolumna Transportu Sanitarnego w Lublinie- otrzymała śmigłowiec W-3R w 1994 r. Wypożyczany był na okres letni przez przedsiębiorstwo Heliseco, w 2004 r. został odkupiony przez to przedsiębiorstwo,
- 103 pułk lotniczy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji- użytkował śmigłowce W-3 od 1990 r. Współpracowały one ze Strażą Pożarną, Strażą Graniczną i Policją. W dniu 15.03.2000 r. 103 pułk został rozwiązany,
- jednostka specjalna Grom- w 1998 r. użytkowała śmigłowiec W-3SP,
- Policja- w 2000 r. otrzymała 2 śmigłowce W-3, przekazane ze 103 pułku lotniczego MSWiA. Trafiły do Wydziałów Lotniczych: przy Komen­dzie Głównej w Warszawie i Komendzie Wojewódzkiej w Gdańsku,
- Straż Graniczna- w 2000 r. otrzymała 1 śmigłowiec W-3, przekazany ze 103 pułku lotniczego MSWiA, został skierowany do Wydziału Lotniczego Karpackiego Oddziału Straży Granicznej.

Jednostki Lotnictwa Marynarki Wojennej użytkujące śmigłowce z rodziny PZL W-3 ”Sokół”:
- 18 Eskadra Lotnictwa Łącznikowego Marynarki Wojennej (Babie Doły), w 1992 r. przemianowana na 18 Eskadrę Lotnictwa Ratowniczo-Łącznikowego- w 1989 r. dostarczono pierwsze 2 egz. W-3T, natomiast w latach 1992-1993 dalsze 4 śmigłowce ratownictwa morskiego W-3RM ”Anakonda”. Pod­stawowym zadaniem śmigłowców jest prowadzenie akcji poszukiwawczo-ratowniczych na morzu. W 1994 r., w wyniku reorganizacji Lotnictwa Marynarki Wojennej, 18 Eskadra została rozwiązana,
- 1 Dywizjon Lotnictwa Marynarki Wojennej- w 1994 r. zreorganizowano Lotnictwo Marynarki Wojennej, powołując w miejsce do­tychczasowych jednostek Brygadę Lotnictwa Marynarki Wojennej. Śmigłowce ”Sokół” i ”Anakonda” zostały wprowadzone na wyposażenie eskadry C l Dywizjonu Lot­nictwa MW. W 1997 r. dostarczony został kolejny śmigłowiec W-3RM zakupiony przez przedsiębiorstwo Petrobaltic i przekazany lotnikom morskim. W latach 1998-2002 dostarczono kolejne 3 egz. w wersji W-3WA RM. W 2002 r. Brygada Lotnictwa Marynarki Wojennej została rozwiązana,
- 28 Eskadra Lotnicza Marynarki Wojennej (Babie Doły)- w 2002 r. została przeprowadzona kolejna reorganizacja lotnictwa Marynarki Wojennej. Brygada Lotnictwa Marynarki Wojennej została zastąpiona przez eskadry.  28 Eskadra Lotnicza w 2004 r. posiadała 2 egz. W-3T i 5 ratowniczych śmigłowców”Anakonda”,
- 29 Eskadra Lotnicza Marynarki Wojennej (Darłowo)- użytkowała czasowo do szkolenia śmigłowiec W-3T, w kluczu ratowniczym użytkowany był śmigłowiec W-3RM,

Jednostki Polskich Sił Powietrznych (do 2004 r. Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej) użytkujące śmigłowce PZL W-3 ”Sokół”:
- 47 Szkolny Pułk Śmi­głowców (Nowe Miasto nad Pilicą)- w lipcu 1993 r. otrzymał 6 śmigłowców W-3T. Od 1994 r. zaczęto wprowadzać na uzbrojenie wersję W-3W. Partia pierwszych 5 egz. trafiła najpierw do ITWL, gdzie prowadzono na nich testy. W maju 1994 r. przekazano je do 47 SzPŚ. Kolejne W-3W dostarczono w latach1994-1995. W sierpniu 1995 47 SzPŚ posiadał łącznie 6 egz. W-3T i 22 egz. W-3W. W październiku 1995 r. 3 eskadrę pułku przebazowano do Tomaszowa Mazowieckiego, gdzie została przekazana Lotnictwu Wojsk Lądowych. W 2000 r. 47 SzPŚ miał w swym wyposażeniu 14 ”Sokołów”. W dniu 31.12.2000 r. pułk został rozwiązany,
- 3 Ośrodek Szkolenia Lotniczego (Biała Podlaska)- po rozwiązaniu 47 SzPŚ w śmigłowce przekazano do 3 Ośrodka Szkolenia Lotniczego w Białej Podla­skiej. Gdy jesienią 2002 r. także tę jednostkę rozformowano ”Sokoły” trafiły do l i 2 OSzL w Dęblinie,
- 1 Ośrodek Szkolenia Lotniczego (Dęblin)- otrzymał śmigłowce ”Sokół” jesienią 2002 r. z rozwiązanego 3 Ośrodka Szkolenia Lotniczego w Białej Podla­skiej,

- 2 Ośrodek Szkolenia Lotniczego (Dęblin)- otrzymał śmigłowce ”Sokół” jesienią 2002 r. z rozwiązanego 3 Ośrodka Szkolenia Lotniczego w Białej Podla­skiej,
- 36 Samodzielny Pułk Lotnictwa Transportowego (Warszawa)- w 1993 r. otrzymał jeden śmigłowiec w wersji dyspozycyjnej W-3P. W późniejszym okresie otrzymał drugi śmigłowiec tej wersji. 36 SPLT posiadał na uzbrojeniu również śmigłowce ”Sokół” w wersjach W-3T i W-3A,
- 2 Eskadra Lotnictwa Transportowo-Łącznikowego- posiadała na uzbrojeniu śmigłowce W-3T. W związku z utworzeniem w 1999 Lotniczej Grupy Poszukiwawczo-Ratowniczej trzy W-3T zmodernizowano do wersji ratownictwa lądowego W-3RL,
- 3 Eskadra Lotnictwa Transportowo-Łącznikowego- posiadała na uzbrojeniu śmigłowce W-3T, W-3W, W-3WA. Dwa śmigłowce zostały zmodernizowane do wersji ratownictwa lądowego W-3RL.

Jednostki Lotnictwa Wojsk Lądowych użytkujące śmigłowce PZL W-3 ”Sokół”:
- 7 Pułk Ułanów Lu­belskich (początkowo 2 pułk kawalerii)- w latach 1995-2000 otrzymał 34 śmigłowce W-3W i W-3WA (w tym 16 przejętych z WLOP). 30.09.999 r. przeformowano 25 Dywizję Kawalerii Powietrznej w 25 Brygadę Kawa­lerii Powietrznej i jednocześnie 7 pułk został rozformowany. Na jego miejsce powołano 7 Dywizjon Lotniczy, przemiano­wany ostatecznie w 2000 na 66 Dywizjon Lotniczy. Obok W-3W/WA w wyposażenie 66 Dywizjonu Lotniczego weszły śmigłowce rozpo­znania radioelektronicznego: W-3RR (S-1RR) ”Procjon-2”, W-3A ŚRR (ŚSR-10) ”Procjon-3/1” i ”Procjon-3/2” oraz powietrzne stanowisko dowodzenia W-3WA (PPD-2) ”Gipsówka”.

W 2003 r. w ramach polskiego kontyngentu w Iraku w skład Wielonarodowej Dywi­zji Centrum-Południe weszła Samodzielna Grupa Powietrzno-Szturmowa, sformowana na bazie wydzielonych sił 25 Brygady Kawalerii Powietrznej. Cześć lot­niczą SGP-Sz oparto na 37 i 66 Dywizjonach Lotniczych. Do Iraku skierowano oprócz śmigłowców Mil Mi-8 sześć W-3WA. Główne zadania realizowane w Iraku, to misje osłony konwojów z powietrza, zapewnianie eskorty działającym pododdziałom wojsk lądowych, działania w ramach grup szturmowych, ewakuacja rannych, ratownictwo bojowe oraz zadania transportowe.

Śmigłowce PZL W-3 ”Sokół” wzbudziły również zainteresowanie wśród odbiorców zagranicznych:
- Chile- w 2004 r. prezentowany był śmigłowiec W-3AS. Zapoznali się z nim przedstawiciele odbiorców prywatnych, wojska i policji. W dniach od 29.03-4.04.2004. został pokazany na wystawie FIDAE 2004,
- ChRL- w 2008 r. PZL Świdnik i chińska wytwórnia lotnicza Red Eagle Aircraft Manufacturing Company w Jiujiang zawarły porozumienie o sprzedaży w Chinach  śmigłowców PZL SW-4, PZL ”Kania” oraz PZL W-3 ”Sokół”. Wg doniesień chińskiej prasy śmigłowce ”Sokół” będą montowane w Chinach, pierwszy z nich miał być gotowy w 2010 r.,
- Czechosłowacja/Czechy- śmigłowiec W-3 został zaprezentowany w Czechosłowacji w 1989 r. W grudniu 1995 r. podpisano umowę między rządami Polski i Czech o wymianie 10 czeskich samolotów myśliwskich Mikojan MiG-29 na 11 fabrycznie nowych śmigłowców W-3A. Zostały dostarczone w latach 1996-1997 i weszły na uzbrojenie 62 Eskadry Śmigłowców 6 Bazy Lotnictwa Transportowego (w 2003 r. przemianowana na 242 Eska­drę Śmigłowców Transportowych 24 Bazy),
- Gabon- we wrześniu 1993 r. jeden śmigłowiec W-3 został wyczarterowany przez Air Inter Gabon. Po wygaśnięciu kontraktu został zwrócony wytwórni,
- Hiszpania- w 2003 r. firma Helibravo Aviacion Espanha otrzymała śmigłowiec W-3A2. W 2004 r. zakupiła drugi śmigłowiec ”Sokół”,
- Irak- w grudniu 2004 r. irackie ministerstwo obrony zamówiło 20 śmigłowców ”Sokół”, w tym 4 do transportu VIP, 4 w wariancie ewakuacji medycznej (podobnej do polskich PZL W-3RL) i 12 maszyn uzbrojonych (PZL W-3WA). Aby przyspieszyć wyposażanie lotnictwa irackiego w polskie śmigłowce, Irakijczycy planowali odkupienie od Polaków czterech PZL W-3WA, używanych w tym kraju przez Samodzielną Grupę Powietrzno-Szturmową PKW. Jednak w lutym 2005 r. pierwotne zamówienie zredukowano do dwóch ”Sokołów” w wariancie do przewozu VIP, zrezygnowano również z zakupu używanych W-3WA. Obie maszyny miały być dostarczone do końca 2005 r. Ostatecznie i te śmigłowce pozostały w Polsce i w 2008 r. były w PZL WSK Świdnik SA,
- Kanada- na początku lat 1990-tych, dzięki dużej aktywności polonii na zachodzie oraz kampanii reklamowej prowadzonej przez znanego konstruktora śmigłowcowego Franka Piaseckiego, udało podpisać list intencyjny dotyczący uruchomienia w Kanadzie montowni ”Sokołów”. Do jej uruchomienia jednak nie doszło,
- Korea Południowa- w latach 1995-1997 przedsiębiorstwo Citiair zakupiło 4 śmigłowce W-3AM. Dwa z nich rozbiły się w trakcie eksploatacji, pozostałe dwa zakupiła firma Hanyang Aviation. W 1996 r. koncern Daewoo zobowiązał się w ciągu 5 lat zakupić 35 śmigłowców ”Sokół”. W 2000 r. koncern miał podjąć w Korei produkcje podzespołów do ”Sokoła” oraz finalny montaż śmi­głowców przeznaczonych na rynki azjatyckie. Dostawy dla Daewoo rozpoczę­ły się w 1996 r. Jednak ze względu na trudności finansowe Daewoo zakupiło tylko 8 egz. Jeden z nich pozostał w Polsce, jeden został przekazany przedsiębiorstwu z Wietnamu i jeden dla Koreańskiej Straży Po­żarnej. W 2001 wszystkie ”Sokoły” Daewoo (5 egz.) zostały odkupione przez przedsiębiorstwo Helikorea. W 2001 r. jeden W-3A został dostarczony firmie Korea Aerospace Industries (KAI). Ogółem do  października 2004 r. do Korei dostarczono 12 ”Sokołów”,
- Niemcy- w latach 1993  i 1997 dwa śmigłowce W-3A zostały dostarczone dla Policji Saksonii,
- Nigeria- w 1991 r. jeden śmigłowiec W-3 został dostarczony liniom lotniczym Okada Air,
- Pakistan- w 1993 r. śmigłowiec W-3 brał udział w szeregu pokazów i testów dla Armii Pakistańskiej. Piloci wojskowi bardzo chwalili możliwości manewrowe ”Sokoła”, jednak wojsko oczekiwało wersji uzbrojonej,
- Portugalia- w 2000 r. firma Helibravo Aviacao Lda. odkupiła od Heliseco śmigłowiec W-3AM. Śmigłowce ”Sokół” zostały również zakupione przez siostrzaną spółkę działającą w Hiszpanii- Helibravo Aviacion Espanha,
- Rosja/ZSRR- śmigłowiec ”Sokół” powstawał z myślą o odbiorcy radzieckim i on też był ich pierw­szym zagranicznym użytkownikiem. W latach 1988-1990 do ZSRR dostarczono 20 śmigłowców W-3. Przeznaczone były do przeprowa­dzenia prób kwalifikacyjnych oraz przeszkolenia pilotów i personelu tech­nicznego. W 1989 i 1990 r. w wypadkach utracono dwa śmigłowce. Po ostatniej katastrofie zawieszono w ZSRR loty na ”Sokołach”. Do 1992 r. nie wykonywały lotów. W tym samym roku polska firma Heliseco podjęła rozmowy o w sprawie ich odzyskania. Po okresie wspólnej eksploatacji, ostatecznie w latach 1996-1997 odkupiono wszystkie 18 egz. W 2003 r. władze Krasnodarskiego Kraju zakupiły jeden śmigłowiec W-3 w wersji do przewozu VIP,
- Wietnam- w 1997 r. za pośrednictwem koreańskiego koncernu Daewoo, jeden śmigłowiec W-3AM trafił do Wietnamu, gdzie był użytkowany przez T.C.T Bay Dich Viet Nam. W 1999 r. został zwrócony Daewoo,
- Włochy- w 2003 r. prezentowany był śmigłowiec W-3AS. Dwa śmigłowce tego typu zostały dostarczone dla przedsiębiorstwa Eliwork,
- Zjednoczone Emiraty Arabskie- w 1991 r. prezentowany był śmigłowiec W-3. W 2001 r. dostarczono dla Policji Emiratu Ras Al Khaimah śmigłowiec W-3A,
- Związek Myanmaru (do 1989 r. Birma)- w latach 1991-1992 dostarczono 12 egz. W-3. Śmigłowce były wykorzystywano bardzo intensywnie. W 1992 r. dostarczono śmigłowiec w wersji bojowej W-3U ”Salamandra” który został później przebudowany do standardu transporto­wego W 1996 r. polska ekipa rozpoczęła na miejscu remonty śmigłowców. W 1998 r., ze względu na trudną sytuację finansową użytkownika, przerwano prace przy śmigłowcach W-3. Jeden śmigłowiec trafił do Muzeum Sił Powietrznych Związku Myanmaru, znajdującego się w stolicy kraju. Los pozostałych jest nieznany.

Konstrukcja:
Śmigłowiec w klasycznym układzie jednowirnikowym ze śmigłem ogonowym o konstrukcji metalowo-kompozytowej. Załoga- 2 osoby, pasażerów- 10-12 lub 2100 kg ładunku. W wersji W-3RM ”Anakonda”: załoga- 5 osób, pasażerów (rozbitków)- do 8.
Wirnik główny czterołopatowy, z końcówkami o kształcie redukującym wpływ zjawisk falowych, łopaty kompozytowe szklano-epoksydowe, piasta trójprzegubowa. Wirnik ogonowy trójłopatowy, łopaty kompozytowe szklano-epoksydowe.
Kadłub metalowy, półskorupowy, podłogi przekładkowe. Belka ogonowa półskorupowa, o przekroju kołowym, spłaszczona w końcowym fragmencie. Kabina zakryta.
Usterzenie- spłaszczony wysięgnik belki ogonowej pełni rolę statecznika pionowego, statecznik poziomy kompozytowy.
Podwozie trójkołowe, stałe. W wersji W-3RM ”Anakonda” dodatkowo 6 nadmuchiwanych pływaków.

Wyposażenie:
- W-3P- radar pogodowy RDR 2000,
- W-3K: dzienno-nocny system obserwacyjno-celowniczy HSOS, obejmujący kamerę telewizyjną i system termowizyjny wraz z (opcja) dalmierzem laserowym oraz elektrooptyczny układ z kodowanym nadajnikiem laserowym, do komendowego sterowania ppk ”Swift-Grot”, hełmowy system celowniczy HSS, gogle nocnego widzenia NVG.
- W-3A: radiostacja VHF KTR 908, radiostacja HF KHF 950, centralka zespołów radionawigacyjnych KMA 24H, cyfrowy odbiornik radiokompasu KDF 806, radiowysokościomierz KRA 405, cyfrowy radar meteorologiczny RDS 81, odbiornik VOR/LOC/GS/MB KNR 63A, zespół nawigacyjny DME KN63, wskaźnik radiolatarni KA 35A, transponder KXP 756,
- W-3A ŚRR (ŚSR-10) ”Procjon-3”- Pokładowy System Rozpoznania Radio­elektronicznego (PSRR) wchodzący w skład Śmigłowcowego Systemu Rozpoznania Radioelektronicznego Procjon-3 przeinaczony do pro­wadzenia rozpoznania środków łączności i radiolokacyjnych. W kabinie transportowej mieszczą się dwa stanowiska operatorów systemu rozpoznania. System ochrony indywidualnej: czujniki opromieniowania, wyrzutniki flar, wyrzutnik dipoli. Wyposażenie radioelektroniczne: radiokompas, radiowysokościomierz, radiodalmierz DME, system radionawigacyjny VOR/LOC/GS/, GPS, system łączności, transponder systemu rozpoznania swój-obcy, system łącz­ności wewnętrznej. Dodatkowo śmigłowiec posiada radar Dopplera,
- W-3PL ”Głuszec”- głowica Rafael TOPLITE integrująca kamerę termowizyjną III generacji, barwną kamerę CCD oraz dalmierz i marker laserowy. Zintegrowany system awioniczny zawierający: modułowy komputer misji (MMC), system nawigacji inercyjnej (INS) ze zintegrowanym odbiornikiem GPS oraz cyfrową centralą danych aerodynamicznych. System rozpoznania i walki elektronicznej: stacja ostrzegania przed opromieniowaniem przez stacje radiolokacyjne, stacja zakłócająca termiczne głowice samonaprowadzania pocisków rakietowych typu KT-01AWE Adros oraz wyrzutnie pułapek ASO-2W kal. 26 mm. System rozpoznania swój-obcy. Zintegrowany system łączności pokładowej w paśmie od 1,6 do 400 MHz, złożony z  4 radiostacji wielozakresowych z kodowaniem informacji (w tym radiostacje UHF Radmor RRC-9500 i HF Harris RF-5800).

Instalacje- hydrauliczna, elektryczna, przeciwpożarowa.

Uzbrojenie:
- W-3U ”Salamandra”- 1 stałe działko GSz-23L kal. 23 mm, 2 ruchome karabiny maszynowe PKL kal. 7,62 mm w bocznych oknach, 4 pojemnikowe wyrzutnie ppk 9M114 ”Kokon” systemu Szturm oraz dwa zasobniki B8-10 z npr S-8 kal. 80 mm. Inny testowany wariant uzbrojenia- ppk 9M14 ”Maliutka” (alternatywnie ppk 9M17P ”Skorpion”) oraz zasobnik systemu Gad z dwoma pociskami przeciwlotniczymi 9M32ML ”Strzała-2M”,
- W-3U ”Żmija”: 1 stałe działko GSz-23Ł kal. 23 mm, 2 ruchome karabiny maszynowe PKL kal. 7,62 mm w bocznych oknach, 2 bloki npr UB-32 (64 npr S-5 kal. 57 mm) lub zbiorniki zapalające ZZ-250 albo zasobniki bombowe ZR-8 (system Piorun) oraz zasobnik systemu Gad z dwoma pociskami przeciwlotniczymi 9M32ML ”Strzała-2M”,
- W-3K- 1 ruchome działko GA-1 kal. 20 mm, 8 ppk Denel ZT-3 (ZT-35) ”Swift” (”Swift-Grot”), przeciwpancerny kierowany pocisk rakietowy, 32 niekierowane pociski rakietowe kal. 57 mm, 4 bomby ZR-8,
- W-3RM ”Anakonda”- bomby orientacyjne OMAB,
- W-3W- 1 stałe działko GSz-23Ł kal. 23 mm zamontowane z prawej strony kadłuba, w kabinie transportowej montowane są stanowi­ska strzelców: w dwóch oknach znajdują się uchwyty dla karabinów maszynowych PKM kal. 7,62 mm, w pozostałych oknach moż­na zamontować karabinki AKM kal. 7,62 mm. Uzbrojenie podwieszane: zasobniki bomb ZR-8, bloki B8-10 niekierowanych pocisków rakietowych S-8, wyrzutnie MARS-2M niekierowanych pocisków rakietowych S-5, system minowania Platan, wyrzutnie Gad z dwoma pociskami przeciwlotniczymi S-2M ”Strzała”,
- W-3PL ”Głuszec”- wielokalibrowy karabin maszynowy WKM-B kal. 12,7 mm w zdalnie sterowanym, ruchomym stanowisku strzeleckim WS-4610. Uzbrojenie podwieszane: 2  zasobniki UPK-23-250 z działami lotniczymi kal. 23 mm, wyrzutnie niekierowanych pocisków rakietowych kal. kal. 57 mm lub 70 mm, system minowania narzutowego Platan z minami MN-121, system bomb małych wagomiarów, wyrzutnie Gad z dwoma pociskami przeciwlotniczymi S-2M ”Strzała”.

Napęd- 2 silniki turbinowe PZL-10W o mocy startowej 662 kW (900 KM) i max mocy ciągłej 574 kW (780 KM) każdy. Układ przeniesienia napędu- przekładnia główna, segmentowy wał transmisyjny wirnika ogonowego, przekładnia pośrednia i przekładnia końcowa kątowa.

Dane techniczne PZL W-3A (wg [3]):
Średnica wirnika- 15,7 m, długość całkowita- 18,79 m, wysokość- 4,2 m.
Masa własna- 3850 kg, masa startowa max- 6400 kg.
Prędkość max- 260 km/h, prędkość przelotowa- 235 km/h, pułap- 4520 m, pułap zawisu bez wpływu ziemi- 660 (?) m, pułap zawisu z wpływem ziemi- 2550 m, zasięg- 734 km, zasięg max- 1244 km, czas lotu- 4 h 30', czas lotu max- 7 h 12'.

Dane techniczne PZL W-3K (wg [8]):
Masa własna- 3680 kg, masa startowa max- 6400 kg.
Prędkość max- 255 km/h, prędkość przelotowa- 225 km/h, wznoszenie- 11 m/s, pułap- 5100 m, zasięg- 690 km, zasięg max- 1165 km.

Dane techniczne W-3RM Anakonda (wg 10):
Średnica wirnika- 15,7 m, długość śmigłowca bez łopat- 14,22 m, wysokość bez śmigła ogonowego- 4,2 m.
Masa własna- 3680 kg, masa ładunku w kabinie max- 2100 kg, masa ładunku podwieszonego max- 2100 kg, normalna masa startowa- 6100 kg, masa startowa max- 6400 kg.
Prędkość max- 230 km/h, prędkość przelotowa- 218 km/h, wznoszenie- 8,2 m/s, pułap zawisu bez wpływu ziemi- 660 m, pułap zawisu z wpływem ziemi- 2500 m, pułap praktyczny- 4650 m zasięg- 620 km, zasięg max- 1065 km.

Galeria

  • Prototyp śmigłowca wielozadaniowego PZL W-3 "Sokół". (Źródło: via "Wikimedia Commons").
  • Śmigłowiec PZL W-3PL "Głuszec". Radom 2009 r. (Źródło: Copyright Witold Mikiciuk- "Militaria i lotnictwo Jowitka").
  • Morski śmigłowiec ratowniczy PZL W-3WARM "Anakonda". (Źródło: Copyright Piotr Biskupski- "Airliners.net").
  • PZL W-3 "Sokół", rysunek w trzech rzutach. (Źródło: Technika Lotnicza i Astronautyczna  nr 4-5/1986).
  • Pierwszy czeski PZL W-3 ”Sokół” odlatuje ze Świdnika. (Źródło: Grzegorz Holdanowicz via Aeroplan nr 4/1996).
  • Śmigłowiec rozpoznania radioelektronicznego PZL W-3A ŚRR ”Procjon-3”. (Źródło: Aeroplan nr 5- 6/2004).

Źródło:

[1] Makowski T. ”Współczesne konstrukcje lotnicze Polski”. Agencja Lotnicza Altair. Warszawa 1996.
[2] Abraszek P. ”Iracki Sokół”. Nowa Technika Wojskowa nr 12/2006.
[3] Kłosiński P. ”Śmigłowiec wielozadaniowy PZL W-3 Sokół”. Nowa Technika Wojskowa nr 9-11/1993.
[4] Kłosiński P. ”PZL Sokół- post scriptum”. Nowa Technika Wojskowa nr 1/1994.
[5] Kłosiński P. ”Śmigłowce w Spec Pułku”. Nowa Technika Wojskowa nr 2/1995.
[6]”Czeskie Migi-29 dla Polski!”. Nowa Technika Wojskowa 1/1996.
[7] Majewski A. ”Cywilny przemysł lotniczy dla wojska po II w.ś. Historia i przyszłość (?)”. Nowa Technika Wojskowa nr 9/1996.
[8] Rybak E. F. Gruszczyński J. ”Sokół, Salamandra, Huzar- i co dalej?”. Nowa Technika Wojskowa 5/1998.
[9] Kiński A. ”Sokół plus HOT”. Nowa Technika Wojskowa 4/1999.
[10] Cieślak J. ”Nowe samoloty i śmigłowiec przekazane Polskiej Marynarce Wojennej”. Nowa Technika Wojskowa nr 5/1999.
[11] Fuglewicz S. ”Huzar ma już 10 lat! Kalendarium”. Nowa Technika Wojskowa nr 9/1999.
[12] Woźniak M. ”Nowe śmigłowce dla Straży Granicznej”. Lotnictwo nr 4/2006.
[13] Woźniak M. ”Dwa Sokoły w Italii”. Lotnictwo nr 10/2006.
[14] Zawadzki W. ”Głuszec wychodzi z cienia”. Nowa Technika Wojskowa nr 9/2007.
[15] Zawadzki W. ”LWR-H dla Procjona-3”. Nowa Technika Wojskowa nr 6/2007.
[16] Bączyk N. ”Ile śmigłowców dla wojska?” Nowa Technika Wojskowa nr 5/2008.
[17] Rochowicz R. ”Jak-40 reaktywacja”. Nowa Technika Wojskowa nr 1/2008.
[18] Budniak K., Sałata D., Sałata K., Wrona A. ”Jak Sokół uczył się latać”. Aeroplan nr 5-6/2004.
[19] Budniak K. ”Jak Sokół szedł do wojska”. Aeroplan nr 5-6/2004.
[20] Budniak K. ”Produkcja śmigłowców Sokół”. Aeroplan nr 5-6/2004.
[21] Budniak K., Sałata D., Sałata K., Wrona A., Spólnicki K. ”Użytkownicy śmigłowców W-3”. Aeroplan nr 5-6/2004.
[22] (glh) ”Głuszec zwycięski?”. ”e-RAPORT MSPO” nr 3/2007. ”Altair. Agencja lotnicza Sp. z o.o.”
[23] (glh) ”Głuszec przed wdrożeniem”. ”e-RAPORT MSPO” nr 0/2007. ”Altair. Agencja lotnicza Sp. z o.o.”
[24] ”Oblot SW-4 Red Eagle w ChRL”. ”Altair. Agencja lotnicza Sp. z o.o.”
[25] Sobczak G. ”Świdnik na chińskim rynku”. Skrzydlata Polska nr 4/2010.
[26] Sałata D., Sałata K., Wrona A. ”Procjony, czyli… ”. Aeroplan nr 3/2006.
[27] ”Airliners.net”

blog comments powered by Disqus