BŻ-4 "Żuk", 1959
(GIL-4)

Śmigłowiec łącznikowy, transportowy, szkolny, sanitarny. Polska.
Śmigłowiec wielozadaniowy BŻ-4 ”Żuk”. (Źródło: archiwum).
Wiosną 1953 r. inż. Bronisław Żurakowski opracował w Instytucie Lotnictwa projekt wstępny śmigłowca wielozadaniowego GIL-4. W 1954 r. zorganizowano w IL nowe Biuro Konstrukcji Śmigłowców, którego kierownikiem został inż. Żurakowski. Podjęte prace nad projektem konstrukcyjnym śmigłowca GIL-4, który otrzymał oznaczenie BŻ-4 ”Żuk”. Śmigłowiec zaprojektowano w układzie jednowirnikowym, stanowiącym modyfikację systemu Hillera z dodatkowym wirnikiem sterującym. Przewidywano wersje:

- łącznikową dla wojska, dwumiejscową, ze zwiększonym zapasem paliwa,
- oraz dla lotnictwa cywilnego- pasażerską czteromiejscową, sanitarną, rolniczą i szkolną.

BŻ-4 został pomyślany jako maszyna o nieskomplikowanej konstrukcji, co wywarło wpływ na prosty kształt bryły kadłuba i surowe wykończenie wnętrzna kabiny. Prace konstrukcyjne przeciągnęły się aż do 1956 r. Latem tego roku w Zakładzie Produkcji Doświadczalnej IL zakończono budowę pierwszego prototypu. Przed oblataniem pokazano go na Wystawie Lotniczej z okazji Święta Lotnictwa w sierpniu 1956 r. Śmigłowiec przechodził próby naziemne do połowy 1959 r., ulegając kilka razy uszkodzeniom. Śmigłowiec był napędzany polskim silnikiem śmigłowcowym WN-4, który powstał na bazie udanego silnika WN-3. W końcu 1957 r. biuro konstrukcyjne zajmujące się śmigłowcem zostało przeniesione do Ośrodka Konstrukcji Lotniczych WSK Okęcie, śmigłowiec pozostał w próbach w Instytucie Lotnictwa. W pierwszych tygodniach 1959 r. prototyp wypróbowano w lotach na uwięzi. Swój pierwszy lot wykonał 10.02.1959 r. Śmigłowiec wykazywał dobre właściwości lotno-pilotażowe. Podczas prób występowały jednak nadal usterki, powodujące czasem przerwy w lotach. W dniu 31.08.1959 (wg [3]- 29.08.1959) r. śmigłowiec został ponownie uszkodzony i mimo że został wyremontowany, dalszych prób zaprzestano. Budowę będących w końcowej fazie montażu dwóch następnych egzemplarzy przerwano. W połowie 1960 r. usiłowano istniejące egzemplarze ”Żuka” przekazać do WSK Świdnik. Jednak do przekazania ich i kontynuowania prac w WSK nie doszło.

Dwa lata później ukończono w Zakładzie Produkcji Doświadczalnej IL drugi prototyp przeznaczony na wystawę Śmigłowce, urządzoną w 1962 r. przed Pałacem Kultury i Nauki. Trzeci prototyp został nie ukończony. Wobec przerwania prac nad śmigłowcem zaniechano również dalszych badań nad jego napędem. Wpływ na zdeaktualizowanie ”Żuka” miały przedłużające się próby i niski standard, nawiązujący do rozwiązań z pierwszej połowy lat 1950-tych. Ponadto w tym czasie podjęto w Polsce licencyjną produkcję śmigłowców Mil Mi-1, pod oznaczeniem SM-1. Pierwszy prototyp BŻ-4 został przekazany do dyspozycji Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie, ą drugi do Muzeum Techniki, które z kolei przekazało eksponat do Muzeum Lotnictwa i Astronautyki w Krakowie.

Konstrukcja:
Czteromiejscowy śmigłowiec w układzie jednowirnikowym z dodatkowym wirnikiem sterującym i ze śmigłem ogonowym. Konstrukcja mieszana.
Wirnik nośny trójłopatowy. Łopaty o konstrukcji drewnianej, zamocowane były sztywno do głowicy. Dla ułatwienia hangarowania i transportu, łopaty można było składać do przodu. Głowicę zamocowano na wale napędowym na przegubie Cardana. Ponad wirnikiem nośnym zamocowany był trójłopatowy wirnik sterujący, z łopatami o obrysie kołowym i konstrukcji metalowej. Wirnik sterujący zmniejszał siły na drążku sterowym i ustateczniał śmigłowiec dynamicznie. Zmiana położenia płaszczyzny wirnika sterującego przenosiła się na wirnik nośny, powodując okresową zmianę kątów nastawienia, czyli okresowe przekręcanie łopat nośnych.
Kadłub był kratownicą przestrzenną, spawaną z rur stalowych. Pokrycie niepracujące z blach duralowych. Kabina zakryta. Otwierany przód kadłuba umożliwiał usuwanie noszy w wersji sanitarnej. Z tyłu kadłuba przymocowana była belka ogonowa, o przekroju poprzecznym trójkątnym, z wierzchołkiem zwróconym ku dołowi. Kratownica belki nie miała żadnego pokrycia. Na skośnej belce końcowej znajdował się mały statecznik nastawny w locie.
Podwozie czterokołowe stałe.

Wyposażenie: instalacja elektryczna, pokładowa radiostacja nadawczo-odbiorcza, reflektor do lądowania, rakietnica sygnalizacyjna.

Silnik- gwiazdowy WN-4 o mocy startowej 236 kW (320 KM), wg [4]- o mocy 221 kW (300 KM). Silnik zabudowany był w pozycji leżącej. Nad silnikiem znajdowała się zawieszona elastycznie głowica o przełożeniu 10 : 1, połączona z silnikiem wałem i sprzęgłem rtęciowym, zbudowanym według oryginalnego pomysłu mgr. inż. Wiktora Narkiewicza.

Dane techniczne BŻ-4 (wg [3]):
Średnica wirnika nośnego- 12,0 m, długość kadłuba- 10,55 m, długość max- 12,75 m, wysokość- 2,6 (wg [1] i [4]- 2,8) m, powierzchnia tarczy wirnika nośnego- 113,0 m2.
Masa własna- 1050 kg, masa użyteczna- 450 kg, masa całkowita- 1500 kg.
Prędkość max- 156 km/h, prędkość przelotowa- 125 km/h, prędkość ekonomiczna- 80 km/h, wznoszenie- 4,6 m/s, pułap statyczny- 600 m, pułap dynamiczny- 3000 m, zasięg- 260 km, czas lotu max- 2,5 h.

Galeria

  • BŻ-4 ”Żuk”, plany modelarskie. (Źródło: Modelarz nr 6/1961).
  • Śmigłowiec wielozadaniowy BŻ-4 ”Żuk”. (Źródło: archiwum).
  • Prototyp śmigłowca BŻ-4 ”Żuk” w czasie montażu. (Źródło: Skrzydlata Polska nr 1/1957).
  • Wnętrze kabiny pilotów wyposażonej w podwójny komplet sterownic oraz centralną tablicę przyrządów. (Źródło: Skrzydlata Polska nr 1/1957).
  • BŻ-4 ”Żuk”, rysunek w trzech rzutach. (Źródło: Skrzydlata Polska nr 1/1957).

Źródło:

[1] Krzyżan M. ”Samoloty w muzeach polskich”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1983.
[2] Królikiewicz T. ”Samoloty i śmigłowce Instytutu Lotnictwa. Różne konstrukcje”. Lotnictwo nr 3/2006.
[3] Morgała A. ”Polskie samoloty wojskowe 1945-1980”. Wydawnictwo MON. Warszawa 1980.
[4] Praca zbiorowa ”Konstrukcje lotnicze Polski Ludowej”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1965.
[5] Witkowski R. "Śmigłowiec BŻ-4 Żuk". Skrzydlata Polska nr 1/1957.
blog comments powered by Disqus