Bobek-Zdaniewski August
Zdaniewski-Bobek August
August Bobek urodził się 21.09.1902 r. we Frysztaku, w obecnym województwie podkarpackim, gdzie też uczęszczał do szkoły powszechnej. Po ukończeniu pięciu klas gimnazjalnych w Jaśle, rozpoczął studia na Wydziale Mechaniczno- Technicznym Wyższej Szkoły Przemysłowej w Krakowie, zakończone w 1923 r.
Pracę zawodową podjął w październiku 1923 r w Zakładach Mechanicznych Plagę i T. Laśkiewicz w Lublinie. Zatrudniony został w Biurze Technicznym Oddziału Lotniczego jako rysownik i konstruktor. W rok później został pracownikiem Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów "Samolot" w Poznaniu, gdzie powierzono mu stanowisko samodzielnego konstruktora oraz zastępcy kierownika biura konstrukcyjnego. Współuczestniczył tam w tworzeniu pierwszego polskiego samolotu skonstruowanego w krajowej wytwórni lotniczej- sportowego Sp-I, projektu inżyniera Piotra Tułacza. Wprowadził do tej konstrukcji wiele nowatorskich rozwiązań takich jak: okucia frezowane z odkuwek, trójpunktowe mocowanie silnika w łożu oraz wykorzystanie sztywnych popychaczy rurowych w napędach, zamiast linek. Tam też uzyskał trzy pierwsze zastrzeżenia patentowe na swe opracowania dotyczące przegubowego połączenia zastrzałów skrzydłowych, kulowego połączenia skrzydeł i kulowych przegubów napędu sterów (szybkorozłączne). Do doświadczeń z Sp-1 nawiązywała późniejsza konstrukcja Bobka- PWS-10.
1.04.1927 r. August Bobek rozpoczął pracę jako samodzielny konstruktor w Podlaskiej Wytwórni Samolotów w Białej Podlaskiej. Pierwszą jego samodzielną konstrukcją, powstałą w tej wytwórni w 1928 r., był jednomiejscowy samolot sportowy w układzie zastrzałowego grzbietopłata- PWS-4.
Za konstrukcję tę otrzymał nagrodę LOPP. Jednocześnie wspólnie z inżynierem Aleksandrem Grzędzielskim opracował dwumiejscowy samolot łącznikowy PWS-5, pierwszy z rodzimych konstrukcji polskich płatowiec, który następnie wytwarzany był seryjnie pod oznaczeniem PWS-5t2. Najwięcej nowych projektów tego duetu konstruktorskiego powstało na przełomie lat 1929 / 1930. Były to: samolot łącznikowy PWS-6, pierwszy polski samolot myśliwski PWS-10, treningowo- akrobacyjny PWS-11 i jego wersja rozwojowa PWS-11 bis, szkolno- akrobacyjny PWS-12 i odmiana PWS-12 bis.
W 1931 r. Bobek samodzielnie opracował szkolno- treningowy samolot PWS-14, dwupłat konstrukcji mieszanej, który stał się protoplastą doskonałych później jego następców- PWS-16 i PWS-26. Uczestniczył też w konstrukcyjnym opracowaniu projektu samolotu sportowego PWS-50, mjr inż. Wacława Makowskiego, przygotowywanego na Challenge International d’Avions de Tourisme 1930.
W 1932 r., po ogłoszeniu upadłości spółki akcyjnej Podlaska Wytwórnia Samolotów, przez trzy miesiące pozostawał bez pracy jak wszyscy konstruktorzy PWS. W tym czasie August Bobek zmienił nazwisko na August Zdaniewski. Po reaktywowaniu biura konstrukcyjnego, już w upaństwowionej wytwórni, przystąpił do pracy nad rozwojową wersją PWS-14, która otrzymała oznaczenie PWS-16. Po modernizacji w 1934 r. i przystosowaniu tego samolotu szkolno- treningowego do nauki strzelania powietrznego i bombardowania, wersja ta nazwana została PWS-16 bis. W wyniku dalszej modyfikacji powstał nowy samolot- PWS-26, ulepszony konstrukcyjnie i aerodynamicznie. Był to po, RWD-8 pws najliczniej produkowany płatowiec w Podlaskiej Wytwórni Samolotów.
August Zdaniewski wiele czasu wolnego od konstruowania samolotów poświęcał na badania i doświadczenia. Od chwili uruchomienia w Białej Podlaskiej w 1929 r. tunelu aerodynamicznego pracował nad profilami lotniczymi. Rezultatem tych prac stała się cała rodzina polskich profili, przebadanych później także w niemieckim laboratorium aerodynamicznym w Getyndze i opublikowanych w broszurze zatytułowanej Profile Bobka.
W okresie ponad dwunastu lat pracy w Podlaskiej Wytwórni Samolotów opracował kilkanaście nowatorskich rozwiązań konstrukcyjnych. Wiele z nich uzyskało zastrzeżenia patentowe. Jednym z takich było zaprojektowane w 1935 r., wspólnie z inżynierem Jerzym Teisseyre, opuszczane usterzenie pionowe samolotu. Opracowane z myślą o poprawieniu skuteczności ostrzału do tyłu ze stanowiska obserwatora, polegało na zastosowaniu mechanizmu opuszczającego w locie statecznik pionowy, wraz ze sterem kierunkowym, poniżej górnej krawędzi kadłuba. Pomysł ten, sprawdzony w praktyce na przebudowanym samolocie Lublin R-XIII, a następnie także na prototypie samolotu LWS-3 "Mewa", otrzymał patent polski numer 229S3 oraz zastrzeżenia patentowe we Francji, w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Włoszech i Stanach Zjednoczonych. Z innych opatentowanych rozwiązań Zdaniewskiego wymienić warto sposób wciągania podwozia do kadłuba i układ płatów w strzałę odwrotną do kierunku lotu. Zastrzeżenia wzorów użytkowych otrzymały: rozwiązanie regulowanego orczyka sterowego, pomysł składania skrzydeł na czas hangarowania samolotu w brezentowym pokrowcu oraz mechanizm kompensacji sterów. Opracował również płat o ujemnym skosie zastosowany w projekcie samolotu myśliwskiego Z-17 "Sęp".
W początkowym okresie pracy w Podlaskiej Wytwórni Samolotów młody konstruktor rozpoczął szkolenie w pilotażu. Podstawowe przygotowanie uzyskał w Szkole Szybowcowej na Sokolej Górze, a następnie latał w Klubie Lotniczym PWS w Białej Podlaskiej. Wykonał też dwadzieścia lotów szkolnych z instruktorem na samolocie Hanriot H-28, ale na skutek stwierdzonej przez komisję lekarską wady słuchu musiał zrezygnować z dalszego szkolenia. Nie zaprzestał jednak społecznej działalności w Klubie Lotniczym PWS. Kierował między innymi sekcją szybowcową, którą zorganizował w Białej Podlaskiej.
Bilans konstruktorskiej pracy Augusta Bobka-Zdaniewskiego w polskim przemyśle lotniczym lat międzywojennych zamyka się liczbą 33 samolotów opracowanych indywidualnie bądź wespół z innymi twórcami. Tylko dziesięć z nich nie doczekało się realizacji. Ostatnie projekty, takie jak samoloty myśliwskie Z-36 i Z-37 oraz szkolno- myśliwski Z-49, powstały na krótko przed wybuchem wojny. Zdaniewski był już wówczas zastępcą dyrektora technicznego Podlaskiej Wytwórni Samolotów- inż. Zygmunta Cymy i wraz z nim brał udział w opracowywaniu planów rozbudowy zakładu. Miała to być wytwórnia budująca wyłącznie samoloty konstrukcji całkowicie metalowej.
Białą Podlaską opuścił po pierwszych bombardowaniach miasta i wytwórni. Dotarł samochodem do Równego, gdzie zabrakło mu paliwa na kontynuowanie jazdy. Po zajęciu tych terenów przez Armię Czerwoną pojechał do Lwowa, gdzie przebywał do połowy grudnia 1939 r. Potem uzyskał zezwolenie na powrót w strony rodzinne i wyjechał do Jasła, znajdującego się pod okupacją niemiecką. Czas wojny przetrwał zameldowany jako drobny kupiec. Latem 1944 r., przed nadejściem frontu został przez Niemców wysiedlony i dotarł do Zakopanego, gdzie doczekał wyzwolenia.
Po zakończeniu wojny jako kierownik delegatury Ministerstwa Przemysłu wyjechał na Ziemie Zachodnie. Inwentaryzował tam zakłady przemysłowe i szacował zniszczenia. W 1946 r. powrócił do Krakowa, gdzie na Wydziale Komunikacji Akademii Górniczo- Hutniczej złożył pracę z dziedziny silników lotniczych i uzyskał dyplom magistra inżyniera mechanika. Podjął pracę jako kierownik techniczny Państwowej Szkoły Samochodowej. Starał się o powrót do lotnictwa, ale na przeszkodzie w przyjęciu do Głównego Instytutu Lotnictwa stanął podobno brak stałego zameldowania w Warszawie. Ukończył więc w krakowskim Instytucie Filmowym roczny kurs reżyserów i przez kilka następnych lat realizował filmy instruktażowe w łódzkiej Wytwórni Filmów Oświatowych.
W 1954 r. rozpoczął pracę w Biurze Projektów Przemysłu Naftowego jako kontroler, a później jako główny projektant. Uczestniczył w uruchamianiu Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku. W 1968 r. odszedł na emeryturę i osiedlił się w Krakowie.
Zmarł w czerwcu 1988 r. w Krakowie.
Konstrukcje:
ST-4, 1926, projekt samolotu treningowego.
Sp-I, 1926, samolot sportowy, doświadczalny (studium samolotu myśliwskiego).
PWS-40, 1927, projekt samolotu szkolnego.
PWS-4, 1928, samolot sportowy.
PWS-5 (PWS-7), 1928, samolot łącznikowy i towarzyszący.
PWS-11 (PWS-13), 1929, samolot treningowo-akrobacyjny.
PWS-12, 1929, samolot szkolno-treningowy.
PWS-6, 1930, samolot łącznikowy i towarzyszący.
PWS-10, 1930, samolot myśliwski.
PWS-15, 1930 lub 1931, samolot myśliwski.
PWS-50, 1930, samolot sportowy.
PWS Z-17 ”Sęp I”, 1932, projekt samolotu myśliwskiego.
PWS-14, 1933, samolot szkolno-treningowy.
PWS-16, 1933, samolot szkolno-treningowy.
PWS Z-7, 1934, projekt samolotu obserwacyjno-łącznikowego (towarzyszącego).
Lublin R-XIII doświadczalny, 1935, samolot doświadczalny.
PWS Z-18 ”Sęp II”, 1935, projekt samolotu myśliwskiego.
PWS-16 bis, 1936, samolot szkolno-treningowy.
PWS-26, 1936, samolot szkolno-treningowy.
PWS Z-47 ”Sęp III”, 1936, projekt samolotu szkolno-treningowego.
PWS-27, 1937, projekt samolotu treningowego.
PWS-28, 1938, projekt samolotu treningowego.
PWS Z-49, 1938, projekt samolotu szkolno-bojowego.
Źródło:
[1] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Wydawnictwo komunikacji i Łączności. Warszawa 1977.[2] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 1. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2004.
[3] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939”. Wyd. Bellona. Warszawa 2003.
[4] Chwałczyk T., Glass A. ”Samoloty PWS”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1990.