WWS-1 "Salamandra", 1936

Szybowiec treningowy. Polska.
Szybowiec treningowy WWS-1 ”Salamandra”. (Źródło: via Piotr Piechowski).

Szybowiec treningowy WWS-1 "Salamandra" został zaprojektowany przez inż. Wacława Czerwińskiego w 1936 r. i zbudowany w Wojskowych Warsztatach Szybowcowych w Krakowie z przeznaczeniem dla Obozu Szybowcowego w Ustjanowej, jako treningowy szybowiec przejściowy. Była to pierwsza konstrukcja W. Czerwińskiego zaprojektowana w tych warsztatach, po jego przejściu z Warsztatów Szybowcowych ZASPL we Lwowie. Prototyp został oblatany w lecie 1936 r. i po przejściu prób wszedł do produkcji seryjnej.

Produkcję seryjną szybowca "Salamandra" prowadziły WWS (ok. 80 egz., wg [10]- ok. 91 egz.), a od 1937 r. Lwowskie Warsztaty Lotnicze (40 egz.) i Śląskie Warsztaty Szybowcowe (wg [4]- ok. 20 egz., wg [5]- 65 egz., wg [10]- 61 egz.). Łącznie do 1939 r. zbudowano ok. 150 egz. (wg [4], natomiast wg [5]- ok. 180 egz., wg [10]- ponad 190 egz.).

"Salamandra" była dobrym szybowcem przejściowym, umożliwiającym nawet wykonywanie lotów żaglowych w słabej termice. Szybowiec nadawał się również do szkolenia w lądowaniu pod stok. Pilotaż był prawidłowy, łatwy i przy­jemny.

Szybowce "Salamandra" użytkowała również Szkoła Szybowcowa w Bezmiechowej oraz szkoły w Pińczowie, Tęgoborzy i Sokolej Górze. W 1938 r. "Salamandry" weszły do użytku również w innych szkołach szybowcowych i stały się podstawowym szybowcem przejściowym polskiego szybownictwa. Na szybowcu "Salamandra" w 1937 r. (wg [4]- 22.08.1938 r.) pilot Burak wykonał na lotnisku Brasław koło Wilna ponad lot żaglowy trwający 11 h 15 min. W Bezmiechowej przeprowadzono próby szkolenia z wykorzystaniem radia.

"Salamandry" były produkowane z licencji w Jugosławii (kilka egz.). Eksportowano je do Estonii (1 egz.). W końcu 1937 r. katowicki okręg LOPP ofiarował skautom węgierskim jedną "Salamandrę". Jedna została zakupiona przez Finów w sierpniu 1939 r. Używano ją do 1962 r., po czym trafiła do muzeum lotnictwa w Vantaa.

W 1937 r. jedna "Salamandra" została wyeksportowana do Francji. Albert Mangeot dobudował nowy kadłub z usterzeniem pionowym do skrzydeł "Salamandry" uszkodzonej przy lądowaniu. Dokumentację ulepszył Jakub Jarlaud w warsztatach Sport Aerienne. W 1945 r. został oblatany prototyp tego szybowca oznaczonego SA.103 "Emouchet", następnie wyprodukowano 150 egz. W 1950 r. powstała wersja SA.104 "Emouchet" (100 egz). W 1959 r. jeden egzemplarz "Emouchet" został wyposażony w dwa silniki pulsacyjne Escopette. Był to pierwszy w świecie odrzutowy motoszybowiec. W 1948 r. oblatano dwumiejscową wersję "Eider" z miejscami w tandem, nie produkowana seryjnie.

We wrześniu 1939 r. większość "Salamander" uległa zniszczeniu. Część szybowców z Ustianowej została przejęta przez Niemców. Były one przekazane do remontu do PZL w Mielcu , gdzie większość spłonęła podczas pożaru magazynu. Jednak 20 wyre­montowano i sprzedano do Chorwacji, gdzie były używane podczas wojny. Prawdopodobnie kilka egz. zdobytych w Polsce Niemcy wykorzystali do prób.

Po zajęciu Lwowa w 1939 r. przez wojska sowieckie, w Lwowskich Warsztatach Szybowcowych, przemianowanych na Płaniernyj Zawód nr 5 Ossoawichima, zostało zbudowanych 10 "Salamander", które wraz z czterema Salamandrami pozostawionymi w hangarze Aeroklubu Lwowskiego przejęło lotnictwo sowieckie i użytkowało je w 1940 r. na swych szybowiskach.

W 1939 r. inż. Witold Kasprzyk ewakuował dokumentację "Salamandry" do Rumunii, gdzie w 1943 r. uruchomił seryjną produkcję w warsztatach szkoły szybowcowej w Sinpetru (wg [5]- zbudowano 20- 40 egz., wg [10]- 28 egz.). W 1943 r. pilot rumuński G. Braescu wykonał na "Salamandrze" lot trwający 23 h. „Sala­mandry" w Rumunii otrzymały hamulce aerodynamiczne, a w 1948 r. zaczep dolny. Były używane jeszcze wiele lat po wojnie.

Jeden egz. "Salamandry" został przechowany przez Polaków przez całą okupację w Goleszowie (wg [10]- używany przez Niemców w Goleszowie przez okres wojny). Po naprawie w warsztatach Instytutu Szybownictwa w Bielsku, szybowiec był używany od grudnia 1945 r. do sierpnia 1948 r. Na nim Jan Broda wykonał w Goleszowie lot trwa­jący 10 h 33 min. Służył on również jako egzemplarz wzorcowy do podjętej przez IS produkcji powojennej wersji tego szybowca IS-A "Salamandra". Pomiary inwentaryzacyjne elementów wykonał inż. Józef Niespał w Warsztatach IS w Białej. Po skasowaniu szybowiec został przekazany do magazynów Muzeum Komunikacji w Pilawie, skąd przez Wrocław trafił w grudniu 1963 r. do zbiorów Muzeum Lotnictwa i Astronautyki w Krakowie.

W 1948 r. Wacław Czerwiński zrekonstruował "Salamandrę" w Kanadzie pod nazwą DH "Sparrow", następnie zbudował jej dalsze rozwinięcie "Robin". Na "Salamandrze" było wzorowanych kilka szybowców, np. jugosłowiańskie Soštarić / UTVA "Čavka" i Soštarić "Roda", węgierski K-02 "Szellő" oraz fińskie Järvenpää "Sisilisko" i PIK-5.

Konstrukcja:
Jednomiejscowy górnopłat zastrzałowy o konstrukcji drewnianej.
Płato obrysie prostokątno- trapezowym, dzielony, jednodźwigarowy ze skośnym dźwigarkiem pomocniczym, podparty zastrzałami z rury stalowej. Profil płata G-535 o grubości 15,2%. Keson sklejkowy do dźwigarów. Część zadźwigarowa kryta płótnem. Lotka bezszczelinowa.
Kadłub z otwartą kabinką ze sklejki i dwubelkową częścią tylną wykrzyżowaną drutami i usztywnioną linkami mocowa­nymi do płata.
Statecznik poziomy podparty zastrzałami z rurki stalowej. Stateczniki kryte sklejką, stery płótnem.
Podwozie płozowe. Płoza przednia jesionowa amortyzowana dętką. Napędy sterowania linkowe.

Wyposażenie- niektóre szybowce były wyposażone w prędko­ściomierz, wiatromierz i wariometr.

Dane techniczne WWS-1 (wg [4]):
Rozpiętość- 12,5 m, długość- 6,45 m, wysokość- 2,3 m, powierzchnia nośna- 16,9 m2.
Masa własna- 110 kg, masa użyteczna- 80 kg, masa całkowita- 190 kg.
Prędkość dopuszczalna nurkowania- 150 km/h, prędkość minimalna- 38,5 km/h, doskonałość przy prędkości optymalnej 56 km/h- 15,2 (wg [5]- 16,5), opadanie minimalne przy prędkości ekonomicznej 48 km/h- 0,81 (wg [5]- 0,83) m/s.

Galeria

  • Szybowiec treningowy WWS-1 ”Salamandra”. (Źródło: via Konrad Zienkiewicz).
  • WWS-1 ”Salamandra”, rysunek w rzutach. (Źródło: Glass Andrzej ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”).
  • Szybowiec treningowy WWS-1 ”Salamandra” produkcji Wojskowych Warsztatów Szybowcowych. (Źródło: ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 3).
  • Szybowiec WWS-1 ”Salamandra” używany w czasie II wojny światowej w lotnictwie Chorwacji. (Źródło: ”Hrvatsko Ratno Zrakoplovstvo u Drugome Svjetskom Ratu”).

Źródło:

[1] Krzyżan M. ”Samoloty w muzeach polskich”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1983.
[2] Jezierski Z. ”Budujemy PWS-101”. Przegląd Lotniczy Aviation Revue nr 1/2006.
[3] Marszałkiewicz J. ”Z Polski dla Finlandii”. Lotnictwo z szachownicą nr 10.
[4] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1977.
[5] Vintage Glider Club in Poland.
[6] "Salamandra i jej zagraniczni krewni". Polska Technika Lotnicza. Materiały Historyczne nr 39 (2/2008).
[7] Wowra D. "Budujemy Salamandrę". Przegląd Lotniczy Aviation Revue nr 4/2004.
[8] "Budowa, latającej repliki szybowca Salamandra dobiegła końca". Strefa Lotnictwa .
[9] Likso Tihomir, Čanak Danko "Hrvatsko Ratno Zrakoplovstvo u Drugome Svjetskom Ratu". Zagreb, 1998.
[10] Glass A. "Polskie konstrukcje lotnicze do 1939". Tom 3. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2008.
[11] Glass A., Kubalańca J. "Polskie konstrukcje lotnicze 1939-1954". Tom 5. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2013.

blog comments powered by Disqus