Wołowski Jan

Jan Wołowski urodził się 18.03.1880 r., syn Jana Józefa i Ludwiki Klary Firlej- Broniewskiej z Dąbrowicy h. Lewart. Był wnukiem Walentego Piotra Mikołaja z Wołowy, ziemianina.
W 1900 r. rozpoczął studia w petersburskim Instytucie Technologicznym. Był on jedną z najstarszych wyższych uczelni technicznych Rosji. Słynął w Europie tradycjami i wysokim poziomem nauczania. Z przełomem XIX/XX stulecia w jego murach studiowało wielu Polaków, stanowili poważny odsetek studentów. Odegrali znaczącą rolę w industrializacji i modernizacji przemysłu rosyjskiego, wnieśli wkład w rozwój światowej i rosyjskiej metalurgii, budowy parowozów, elektrotechniki, termodynamiki, mechaniki i teorii wytrzymałości, przemysłu chemicznego i maszynowego, także przemysłu i techniki lotniczej. Znacząco zasilili również kadry techniczne odrodzonego w 1918 r. państwa polskiego.
Jan Wołowski z przerwami pracował w fabrykach Lesshera, w słynnych zakładach Putiłowskich i w zakładach budowy parowozów Gustawa Hartmanna w Ługańsku, zyskując bogate doświadczenia na polu budowy silników spalinowych, samochodów i parowozów. Dał się poznać również jako wynalazca. Uzyskał w Rosji patent na pilarkę elektryczną do drewna (patenty nr 3993 i 22341) i aparat do impregnowania drewna o napędzie elektrycznym (Świadectwo Ochrony nr 35087 wydane 1.03.1908 r.).
Po ukończeniu Instytutu w 1909 r., a studia w nim dały mu również (obok rodzimego polskiego i rosyjskiego) znakomitą znajomość języków francuskiego i niemieckiego oraz słabszą angielskiego, odbył staż w ryskiej filii znanej berlińskiej firmy elektrotechnicznej Siemens & Halske AG.
W 1910 r. podjął pracę w Rosyjsko-Bałtyckich Zakładach Budowy Taboru Kolejowego (RBWZ) w Rydze. Organizując Wydział Budowy Płatowców zetknął się tutaj z wybitnym pionierem lotnictwa rosyjskiego- Igorem Iwanowiczem Sikorskim, który w owym czasie odgrywał rolę głównego konstruktora zakładów, przez wiele lat wdrażających jego projekty samolotów myśliwskich i unikatowych wielosilnikowych samolotów bombowych. Pod kierunkiem Jana Wołowskiego zbudowano w RBWZ pierwszą serię samolotów przeznaczonych dla formowanych sił powietrznych Rosji.
Fascynowała go w tym okresie problematyka urządzeń zapewniających bezpieczeństwo lotu, a uwagę zwracał ku stabilizatorom automatycznej równowagi poprzecznej samolotu. W 1910 r. opracował stabilizator utrzymujący stateczność samolotu
wlocie. 24.07.1910 r. jego rozwiązanie zyskało w Rosji tajne świadectwo ochrony nr 44 545. Brak opisu pozwala jedynie domniemywać, uwzględniając inne zainteresowania Wołowskiego, że przekazywanie impulsów wskaźnika na usterzenie mogło być realizowane za pośrednictwem energii elektrycznej.
Wkrótce wynalazca nawiązał współpracę z Grzegorzem Piotrowskim, co zaowocowało kolejnym projektem stabilizatora. Wołowski i Piotrowski bezowocnie próbowali opatentować go w Rosji, otrzymując 12.11.1910 r. świadectwo ochrony nr 45 733. Nie ulega wątpliwości, że autorem jego rozwiązania był Wołowski, a stanowiło ono rozwinięcie wcześniejszego projektu, najpewniej opartego na zasadzie wahadła. Wkład Piotrowskiego w opracowanie tego rozwiązania związany był niewątpliwie z jego własnymi pracami projektowymi samolotu samostatecznego. W 1911 r. prace nad stabilizatorem pomysłu Jana Wołowskiego zostały zarzucone. Radzieccy historycy lotnictwa podają, że w 1911 r. zakłady lotnicze RBWZ w Rydze podjęły budowę samolotu konstrukcji Wołowskiego, którą zarzucono z uwagi na komplikacje techniczne rozwiązania.
W sierpniu 1912 r. Wołowski objął kierownictwo warsztatów Oddziału Lotniczego Oficerskiej Szkoły Żeglugi Powietrznej w Gatczynie, która szkolenie kadr lotników wojskowych Rosji podjęła wiosną 1911 r. (Gatczyński Oddział Lotniczy rozkazem nr 436 z 19 lipca 1914 r. przekształcono w samodzielną Wojskową Szkołę Lotniczą, której pierwszym dowódcą mianowano płk. Sergieja A. Uljanina). W trosce o właściwy poziom wykształcenia dowództwo Szkoły zatrudniało najwybitniejszych fachowców, techników a nawet uczonych, teorię łączących z praktyką. Tak Wołowski, kierując również pracami eksperymentalnymi i nowymi wdrożeniami prowadzonymi w warsztatach Szkoły na polu techniki lotniczej, znalazł miejsce pomiędzy pionierami lotnictwa wojskowego Rosji. Byli wśród nich wybitni piloci i instruktorzy pilotażu, jak i uczeni i konstruktorzy lotniczy. Nie brakowało wśród nich Polaków.
W roli głównego inżyniera Szkoły Jan Wołowski wiele uwagi poświęcał wdrożeniu do produkcji i zastosowaniu w lotnictwie wojskowym Rosji nowoczesnych silników lotniczych. Współpracował na tym polu z firmą Elmet w Sankt Petersburgu, reprezentującą na terenie Rosji francuskie Towarzystwo Silników Gnôme. W styczniu 1913 r. był członkiem Komisji badającej w Oficerskiej Szkole Lotniczej silnik Gnôme produkcji firmy Elmet. Badał również hamownię zbudowaną dla tego silnika. Próby te prowadzano w Warszawie. Współpracował też z Rosyjsko-Bałtycką Wytwórnią Wagonów (RBWZ) i z wytwórnią silników Kalep w Rydze.
Po wybuchu wojny światowej, w kwietniu 1915 r. Główny Urząd Inżynierii (GIU) Ministerstwa Wojny Rosji powierzył Wołowskiemu zadanie stworzenia ruchomych warsztatów remontowych sprzętu lotniczego. Wywiązał się z tego znakomicie i kierował ich pracą do maja 1917 r., kiedy to powołano go do zorganizowania Centralnych Warsztatów Motocyklowych w Odessie. Kierował nimi do grudnia 1919 r., kiedy to zdecydował się na powrót do Polski.
Lata wojny domowej w Rosji, ucieczka po bolszewickim zamachu stanu z Sankt Petersburga i czas spędzony w pracy na rzecz Armii Ochotniczej gen. Antona I. Denikina, przyniosły Wołowskiemu wiele dni trudnych. W zawierusze rosyjskiej wojny domowej zagubiła się jego żona (Walentyna z domu Zwieriewa) i dwaj synowie, którzy mogli mieć w tym czasie po 8- 10 lat. Gdy wracał do Polski towarzyszyła mu primadonna Opery Odesskiej Antonina z Romanowych. Poślubił ją w 1924 r. w kościele ewangelickim, nie wiedział bowiem czy wciąż jest żonaty. Miał z nią troje dzieci.
Natychmiast po przybyciu do Warszawy, w lutym 1920 r. objął obowiązki kierownika Wydziału w Centralnych Warsztatach Samochodowych Ministerstwa Spraw Wojskowych. W sierpniu 1920 r. skierowano go na stanowisko kierownika Lotniczych Warsztatów Automobilowych Ministerstwa Spraw Wojskowych. Gdy zakłady te 18.10.1921 r. zlikwidowano Wołowski znalazł się w Centralnych Warsztatach Lotniczych- na stanowisku kierownika Biura Konstrukcyjnego.
Jan Wołowski nie porzucił zupełnie myśli o samoczynnej równowadze poprzecznej samolotu. Zaowocowała wiele lat później, zgłoszeniem do opatentowania w polskim Urzędzie Patentowym automatycznego statecznika do płatowców. Budowa samolotu podjęta w 1923 r., została później zaniechana. Na Wystawie Modeli Lotniczych i Aerofoto, którą w kwietniu 1924 r., zorganizowała w Warszawie Liga Obrony Powietrznej Państwa, Wołowski wystawiał na niej model doświadczalny samolotu samostatecznego.
20.08.1923 r. odszedł z Centralnych Warsztatach Lotniczych na posadę kierownika Wydziału Mechanicznego w budowanych wówczas Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego w Pruszkowie. Z kolejnictwem pozostawał już w związku do kresu dni swej pracy zawodowej, w latach poprzedzających wybuch II wojny światowej pracując w Głównych Warsztatach Kolejowych w Bydgoszczy.
Nie porzucał przy tym aktywności na polu wynalazczości. Gdy w czerwcu 1939 r. przyjęto go w poczet członków Stowarzyszenia Popierania Wynalazczości, które miało swą siedzibę w Katowicach legitymował się już poważnym dorobkiem.
Poza wspomnianym już automatycznym statecznikiem patentował także śmigłowiec o napędzie ciernym, elastyczny ster do rowerów i motocykli, niezatapialny okręt podwodny, zawór zrównoważony, koło pneumatyczne, koło elastyczne, narty letnie a nawet mydło stałe i pluskiewkę ogumowaną. Opracował również inne wynalazki, których rozwiązań nie obejmował jednak ochroną praw własności intelektualnej. Wśród nich znajdujemy przyrząd do samoczynnej regulacji temperatury przy ogrzewaniu parowym wagonów kolejowych, zawór suwakowy, urządzenie do samoczynnego zatrzymywania pociągów, hydrauliczną wagę kolejową, sportowy pojazd gąsienicowy, zawieszenie pudła czołgu, czołg bezgąsienicowy dla ciężkiej artylerii, tłumik do karabinu, torpedę połową, wytwornicę acetylenową, pneumatyczne zawieszenie kół samochodu, zawór- tłumik, pontonowy most przenośny, maszynę do zbioru ziemniaków, uniwersalną lampę naftową, piecyk przystawny, rower o napędzie wahadłowym, piec obrotowy do wyrobu sworzni i nitów, przyrząd do ratowania załogi okrętu podwodnego, urządzenie ratownicze na okręcie.
16.10.1923 r. Wołowski zgłosił do opatentowania koło pneumatyczne, znamienne tym, że wewnątrz opony posiadało elastyczny pierścień, który pozwalał na jazdę samochodem na oponie pozbawionej ciśnienia, nie niszcząc przy tym części składowych koła.
Myśląc o bezpieczeństwie lotu Wołowski opracował także urządzenie ratownicze w postaci spadochronu wyrzucanego z komory usytuowanej czy to w piaście wirnika, czy w centropłacie samolotu i sprowadzające uszkodzony statek powietrzny na ziemię.
Opracował również narty, opatrzone kółkami, dzięki czemu można było uprawiać sporty narciarskie latem. W tej kategorii wynalazków mieścił się również rower Wołowskiego, w którym napęd pedałowy zastąpiono napędem w postaci dwu różnicowo pracujących wahaczy.
Sfery maszyn rolniczych sięgał jego projekt kopaczki ziemniaków, swego rodzaju kombajnu, podającego również ziemniaki do specjalnego zbiornika.
Jan Wołowski zmarł 8.02.1945 r.
Konstrukcje:
Wołowski-Piotrowski samolot samostateczny, 1910- 1911, projekt samolotu pionierskiego.
Wołowski samolot stateczny, 1923, projekt samolotu doświadczalnego.
Wołowski śmigłowiec, 1924, projekt śmigłowca doświadczalnego.
Galeria
Źródło:
[1] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1918-1924”. Wyd. Bellona; Wyd. Lampart. Warszawa 1997.[2] Januszewski S. "Pionierzy. Polscy pionierzy lotnictwa 1647- 1918. Tom 1". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2017.
[3] Januszewski S. "Wynalazki lotnicze Polaków 1836- 1918". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2013.