W kwietniu 1935 r. zostały wydane założenia taktyczno-techniczne A.39/34 na nowy samolot rozpoznawczo-obserwacyjny dla jednostek współpracy z armią. Do konkursu stanęły cztery firmy: A.V. Roe (projekt górnopłata Avro 670), Hawker (projekt dwupłata), Bristol (dolnopłat Model 148) i Westland (projekt P.8). Do etapu budowy prototypów opuszczono firmy Bristol i Westland. Projekt samolotu P.8 opracował Arthur Davenport. W czerwcu 1935 r. Air Ministry zamówiło dwa prototypy samolotu P.8. Pierwszy z nich ukończono na początku czerwca 1936 r. i został oblatany 15.06.1936 r. W powietrzu wykazał dobre własności pilotażowe, choć stery chodziły nieco opornie i sprawiał trudności przy lądowaniu. Samolot poddano modyfikacjom w celu usunięcia zauważonych wad. Drugi prototyp został oblatany 11.12.1936 r. Posiadał zamontowane uzbrojenie i pełne wyposażenie. We wrześniu 1936 r. RAF zdecydował o wyborze samolotu P.8 i rezygnacji z Bristola 148. Konstrukcja Westlanda otrzymała nazwę ”Lysander”. Równolegle podpisano pierwszy kontrakt produkcyjny na budowę 169 egz.

Produkcję samolotów ”Lysander” Mk.I podjęto w końcu 1937 r. Pierwszy samolot seryjny oblatano 25.03.1938 r. Wraz z pierwszym zamówieniem zdecydowano, że samoloty zostaną wyposażone w silniki Bristol ”Perseus XII” oraz zdwojony kaem obserwatora. Wersja ta otrzymała oznaczenie ”Lysander” Mk.II. Z braku odpowiedniej ilości silników ”Perseus XII”, obie wersje produkowano w latach 1938-1940 równolegle, w dwóch zakładach Westlanda, w Yeovilton i w Doncaster. Łącznie zbudowano 169 egz. Mk.I i 399 egz. Mk.II dla RAF i 61 samolotów eksportowych (18 egz. Mk.I i 43 egz. Mk.II).

W 1939 r. zamówiono kolejne 850 maszyn. W 1940 r. zdecydowano, że będą one miały rozszerzony krąg zadań i będą wykorzystywane do szkolenia załóg lotnictwa współpracy z armią oraz szkolenia strzelców pokładowych, a także do różnych innych zadań pomocniczych: morskich patroli poszukiwawczo-ratowniczych, realizacji zadań specjalnych nad obszarem przeciwnika, kalibracji środków radiolokacyjnych oraz holowanie rękawów do strzelań powietrznych. Samoloty te, oznaczone ”Lysander” Mk.III, wyposażono w niezawodny i sprawdzony silnik Bristol ”Pegasus XX”. Podjęto też produkcję wersji ”Lysander” Mk.IIIA, która została wyposażona w podkadłubowy zbiornik dodatkowy, co pozwoliło na zwiększenie długotrwałości lotu z 4 do 8 h. Od drugiej połowy 1941 r. wersje Mk.III i Mk.IIIA produkowano też w odmianie SD (Special Duties - zadania specjalne). Wersja ta była dostosowana do zadań przerzutu agentów do i z obcego terytorium. Najczęściej pozbawiona uzbrojenia obronnego, co umożliwiało pomieszczenie dwóch osób w kabinie obserwatora.

Produkcja wersji Mk.III i Mk.IIIA (obejmująca także egzemplarze w wersji Mk.III (SD) i Mk.IIIA (SD)), trwała od końca 1939 r. do stycznia 1942 r. Pierwsza seria objęła 350 egz. Mk.III oraz 347 egz. Mk.IIIA. Druga seria miała objąć 500 egz. Mk.III, ale zbudowano ich tylko 17, zanim zamówienie anulowano. Natomiast 100 samolotów Mk.IIIA z drugiej partii od razu w całości wykonano w wersji do holowania celów powietrznych ”Lysander” TT Mk.IIIA. Na wersję do holowania celów przebudowano też samoloty starszych wersji. 14 egz. Mk.I przebudowano na TT Mk.I, a pięć kolejnych na TT Mk.III (po wymianie silnika). Na wersję TT Mk.III przebudowano też 14 egz. Mk.II. Ostatecznie zbudowano więc 367 egz. Mk.III, 347 egz Mk.IIIA i 100 egz. TT Mk.IIIA, razem 814 maszyn w wersji Mk.III. Wraz dwoma prototypami i samolotami Mk.I i Mk.II dało to łączną produkcję 1445 (wg [2]- 1425) ”Lysanderów” przez firmę Westland. Produkcję seryjną samolotu, z przeznaczeniem niemal wyłącznie do celów treningowych, prowadzono też w latach 1938-1942 w Kanadzie, w National Steel Car Corporation. Zbudowano 75 egz. Mk.II i 150 egz Mk.III, razem 225 samolotów. W toku całej produkcji powstały więc 1670 (wg [2]- 1650) ”Lysandery”.

Firma Westland opracowała również kilka wersji do celów specjalnych. Wykonano np. egzemplarz, w któ­rym, w miejscu kabiny obserwatora wkom­ponowano obrotową, sterowaną hydraulicz­nie, wieżyczkę strzelecką Boulton Paul A Mk.III z 4 kabinami maszynowymi Browning kal. 7,7 mm, mogącymi prowadzić ogień zarówno do celów naziemnych, jak i powiet­rznych. Do zwalczania ogniem broni maszy­nowej wojsk inwazyjnych, wyładowujących się na plaże, miał być przeznaczony, przero­biony z egzemplarza pierwszej serii Mk.I z numerem L4673 nieco dziwaczny stwór, z pogrubionym, mieszczącym stanowiska strzeleckie kadłubem, który z miejsca uzyskał niewybredne przezwisko ciężarnej grzędy (Pregnant Perch). Rozbito go dość szybko, w czasie jednego z lotów badaw­czych.

Płatowiec posłużył w innym eksperymentalnym rozwiązaniu na przetestowanie podwozia podczas lądowa­nia w ekstremalnie trudnych warunkach. Za­projektowano i wykonano egzemplarz z go­leniami wyposażonymi w olejowo- powietrzne amortyzatory o niespotykanie dużym sko­ku, dostarczone przez firmę Dowty, co umo­żliwiało korzystanie przez samolot z tym podwoziem prawie z wyboistych lądowisk i wertepów.

Samolot „Lysander” wzbudzał zainteresowa­nie konstruktorów z innych wytwórni, którzy w samolocie tym upatrywali dobrą bazę do realizowania i rozwijania swych pomysłów. Na przykład H. J. Stiger z zakładów Blackburn Aircraft przekonstruował samolot „Lysander” Mk II nr P9015, wyposażając go w proste skrzy­dła o obrysie prostokątnym, zaopatrzone w spoilery, usytuowane w strzałę w przód z 9° wy­chyleniem, o zmniejszonej do 11,5 m. rozpięto­ści. Samolot taki miał być prostszym w produk­cji, tańszym, o osiągach nie ustępujących samo­lotowi wzorcowemu. Prace nad tym samolotem prowadzono w wytwórni Blackburn na przełomie lat 1940 / 1941. Z powodu powstania innych, dos­konalszych konstrukcji, ulepszony „Lysander”, nie interesował już wojskowych zleceniodawców.

Niezwykłą wersją rozwojową był samolot Westland P.12 "Lysander Delanne".

Przezbrojenie na ”Lysandery” podjęto w maju-czerwcu 1938 r. Jako pierwszy, samoloty te otrzymał 16. Dywizjon. Następnie samoloty weszły na uzbrojenie kolejnych dywizjonów współpracy z armią: 2, 4, 13, 26, 225, 613, 614 RAF oraz kanadyjski 110(następnie 400). Do kwietnia 1940 r. pięć dywizjonów przebazowano do Francji. Samoloty te wykonywały loty rozpoznawcze w czasie tzw. dziwnej wojny. Po 10 maja 1940 r., po niemieckim ataku na Belgię, Francję, Holandię i Luksemburg, ”Lysandery” wykonywały loty rozpoznawcze. Oddały one nieocenione usługi, wykrywając główne kierunki posuwania się niemieckich wojsk. Często używano je do zwalczania niemieckich kolumn marszowych i artylerii na stanowiskach ogniowych. Poniosły przy tym duże straty- łącznie ze 174 użytych w kampanii francuskiej ”Lysanderów” utracono 118 samolotów.

Latem i jesienią 1940 r. ”Lysandery” patrolowały Kanał La Manche i południowo-zachodnią część Morza Północnego aby wykryć spodziewaną niemiecką inwazję na Wyspy Brytyjskie. Wówczas niewielką część samolotów wyposażono w 2 działka Oerlikon kal. 20 mm. Miały one posłużyć do ostrzeliwania barek desantowych i lądujących na plażach wojsk. W pojedynczym egzemplarzu pozostał samolot w którym w miejscu kabiny obserwatora wkomponowano obrotową sterowaną hydraulicznie wieżyczkę strzelecką Boulton Paul A Mk III, z czterema kaemami Browning kal. 7,7 mm mogącymi prowadzić ogień zarówno do celów naziemnych jak i powietrznych (desant szybowcowy). Inną prototypową odmianą ”Lysandera” był samolot z pogrubionym tyłem kadłuba, mieszczącym strzelców z kaemami do ostrzeliwania desantu lądującego na brzegach brytyjskich. Został rozbity już w jednym z pierwszych lotów i pomysł odrzucono. Mniej znanym faktem jest wyposażenie ”Lysanderów” w lotnicze urządzenia wylewcze, do ataku chemicznego przy pomocy bojowych środków trujących (iperytu).

Od jesieni 1940 r. w ”Lysandery” wyposażano kolejne dywizjony: 231, 239, 241, i 268 RAF i kanadyjski 414. dniu 1.12.1940 r. utworzono Army Cooperation Command, co było wyrazem docenienia roli taktycznego wsparcia lotniczego wojsk lądowych. Jednocześnie podjęto poszukiwanie najlepszych sposobów w zakresie prowadzenia rozpoznania i obserwacji pola walki oraz bezpośredniego wsparcia ogniowego wojsk. Ostatecznie zdecydowano, że rozpoznanie taktyczne może prowadzić tylko szybki samolot- odpowiednio przystosowana wersja samolotu myśliwskiego. W związku z tym wszystkie te jednostki w 1941 r. zaczęły otrzymywać samoloty Curtiss P-40 ”Tomahawk” lub Hawker ”Hurricane”. W 1942 r. ”Lysandery” zostały definitywnie zastąpione przez samoloty North American ”Mustang” Mk.I.

Samoloty Westland ”Lysander” używane były również do wielu zadań pomocniczych i szkolnych: w roli morskich samolotów poszukiwawczo-ratowniczych do poszukiwania zestrzelonych załóg, kalibracji środków radiolokacyjnych, holowania celów powietrznych, do pozoracji nalotów przeciwnika w ramach szkolenia formacji artylerii przeciwlotniczej, do szkolenia radiotelegrafistów i strzelców pokładowych brytyjskiego lotnictwa morskiego. Na szczególną uwagę zasługuje jednak wykorzystanie samolotów ”Lysander” w dywizjonach zadań specjalnych. Służyły one bowiem do skrajnie niebezpiecznych lotów nocnych na terytorium zajęte przez przeciwnika, gdzie dostarczały agentów i kurierów, bądź zabierały ich z okupowanego terytorium. ”Lysandery” do zadań specjalnych były używane w dywizjonach 138 i 161 (w Wielkiej Brytanii) oraz w 148 (na Bliskim Wschodzie).

Od 1938 r. samoloty ”Lysander” zaczęto dostarczać do jednostek RAF na Bliskim Wschodzie. Jako pierwszy przezbrojono w nie 208. Dywizjon w Egipcie, a następnie 6. Dywizjon w Palestynie. Z chwilą przystąpienia Włoch do wojny obie jednostki weszły do walki. Realizowały intensywne loty rozpoznawcze, kurierskie i zaopatrzeniowe do Tobruku. W kwietniu 1941 r. 9 ”Lysanderów” wysłano do Grecji w ramach wsparcia brytyjskiego korpusu ekspedycyjnego. W latach 1939-1941 w Indiach na samoloty ”Lysander” przezbrojono 20 i 28 Dywizjon. Wzięły one udział w walkach z Japończykami w Birmie, w tym realizując loty bombowe i szturmowe. Samoloty ”Lysander” wycofano w okresie luty-kwiecień 1943 r., przejęły je Indyjskie Siły Powietrzne.

Samoloty Westland ”Lysander” były również używane w innych państwach:
- Egipt, w 1938 r. otrzymał 18 egz. Mk.I. Używano ich do 1948 r., zdążyły one jeszcze wziąć udział w walkach z nowo proklamowanym państwem Izrael w 1948 r.,
- Irlandia, zakupiła 6 egz. Mk.II, dostawę zrealizowano w 1939 r. Z eksploatacji wycofano w połowie 1946 r.,
- Francja, planowała zakup samolotów ”Lysander”. Firma Westland przygotowała pojedynczego ”Lysandera” Mk.II wyposażonego w przyrządy pokładowe wycechowane w wartościach metrycznych. Niestety uległ on rozbiciu w lipcu 1939 r. Później w końcu 1940 r. 22 (25?) ”Lysandery” przekazano Lotnictwu Wolnej Francji, które operowały w Afryce Północnej,
- Turcja, zakupiła w 1940 r. 36 egz. Mk.II. Były eksploatowane do pierwszych miesięcy 1946 r.,
- Finlandia, w 1940 r. otrzymała 4 egz. Mk.I i 9 egz. Mk.III. Były używane w walkach z ZSRR od lipca 1941 r. do sierpnia 1944 r., realizując zadania rozpoznawcze, ale i bombowo-szturmowe. Następnie przekazano je do zadań pomocniczych. Ostatnie samoloty wycofano z eksploatacji w pierwszych miesiącach 1946 r.,
- USA, w 1942 r. szkoły strzelców pokładowych 8. Armii Lotniczej USAAF w Wielkiej Brytanii otrzymały 25 (20?) ”Lysanderów” TT Mk.III. Zwrócono je lotnictwu brytyjskiemu w momencie zakończenia wojny w Europie,
- Portugalia, otrzymała 8 egz. Mk.IIIA. Od września 1943 r, wykonywały one długotrwałe loty patrolowo-rozpoznawcze nad Atlantykiem.

W Polsce.

W październiku 1940 r. został sformowany 309 Dywizjon współpracy z armią, który otrzymał samoloty Westland ”Lysander” Mk. II i Mk.III. Jednostka osiągnęła gotowość bojową 11.11.1940 r. Dywizjon wykonywał zadania szkolno-bojowe polegające na przeprowadzaniu obserwacji wzrokowej, na korygowaniu ognia artylerii oraz nauce strzelania do celów powietrznych i atakowaniu celów naziemnych. Od maja 1941 r. dywizjon 309 przeprowadzał intensywne loty szkolno-bojowe, współpracując z jednostkami lądowymi armii polskiej i brytyjskiej. Pod koniec 1941 r. uformowano trzecią eskadrę C powiększając skład dywizjonu do 18-20 maszyn ”Lysander” Mk.III.

Wiosną 1942 r. podjęto w Sztabie Lotnictwa RAF decyzję o zmianie taktyki dywizjonów podległych Army Co-Operation Command, uznając taktykę obserwacji wzrokowej na powolnych maszynach za całkowicie przestarzałą. Wobec współczesnych środków bojowych ”Lysander” stawał się jednak celem łatwym do zestrzelenia. Dywizjon 309 zamierzano przezbroić początkowo w samoloty Douglas ”Boston” FIIIA, ale w końcu zdecydowano o wyposażeniu w wariant rozpoznawczy szybkiej maszyny myśliwsko-rozpoznawczej North American ”Mustang” Mk.I. Wiosną 1942 r. przezbrojono pierwszą eskadrę B. Pozostałe eskadry A i C w dalszym ciągu latały na ”Lysanderach”, otrzymując nawet w czerwcu 1942 r. nowe maszyny w wersji Mk.IIIA. W listopadzie 1942 r. przezbrojono w ”Mustangi” drugą eskadrę A. Ostatnia eskadra C latała na ”Lysanderach” jeszcze na początku 1943 r., a potem została rozwiązana.

Oprócz służby liniowej samoloty ”Lysander” były używane do szkolenia i do celów pomocniczych. Polscy piloci latali na tych maszynach w różnych szkołach, ośrodkach i oddziałach transportowych RAF:
- Unit ,N°4 Ferry Pilots Pool- 1940 r., transport maszyn,
- Unit N°8 Ferry Pilots Pool- 1940 r., transport maszyn,
- N°38 Maintenance Unit- 1941-1942, oblot i próby w locie wyremontowanych samolotów oraz transport lotem do jednostek liniowych,
- N°2 Signals School- 1941 r., szkolenie radiotelegrafistów pokładowych,
- Air Fighting Development Unit, Duxford- 1941 r., loty zapoznawcze, treningowe i służbowe,
- N°5 Bombing & Gunnery School, Jurby Isle of Man- 1941-1942, holowanie rękawów i nauka strzelania do celów powietrznych,
- N°6 Anti Aircraft Co-Operation Unit, Cardiff- 1942 r., holowanie rękawów dla artylerii opl, ćwiczenia nocne- cel dla reflektorów,
- N°7 Anti Aircraft Co-Operation Unit w Cactle Bromwich,
- N°8 Air Gunner School,
- N°9 Advanced Training Unit- 1943 r., holowanie celów powietrznych,
- RCAF Air Nawigation, Bombers & Gunnery School, Jarvis k/Hamilton (Kanada)- ”Canadian Lysander” TT Mk.IIIA, do holowania rękawów.

Inż. Stanisław Prauss zatrudniony był w wytwórni Westland, gdzie pracował przy rozwoju samolotów Westland ”Lysander”. Również inż. Stanisław Rogalski był zatrudniony w okresie wojny w wytwórni Westland, w pracowni specjalizującej się w uzbrojeniu samolotów. M.in. był współautorem projektu wieżyczki ogonowej z 2 karabinami maszynowymi w doświadczalnej wersji samolotu Westland ”Lysander”.

Konstrukcja:
Dwumiejscowy zastrzałowy grzbietopłat o konstrukcji metalowej.
Skrzydła z duraluminiowym, skrzynkowym dźwigarem głównym i dźwigarem pomocniczym w postaci łamanej (w połowie rozpiętości). Obrys skrzydła dwutrapezowy. Pokrycie skrzydeł w przedniej części wykonano z duraluminium, a w tylnej skrzydło, klapy i lotki pokryte płótnem.
Kadłub o przekroju owalnym, wykonany w postaci szkieletu z rur stalowych, krytych płótnem, jedynie w przedniej części blachą duraluminiową. Kabina zakryta.
Usterzenie klasyczne o obrysie trapezowym, z zaokrąglonymi końcówkami, o konstrukcji dwudźwigarowej, w przedniej części kryte duraluminium, a w tylnej (w tym stery)- płótnem.
Podwozie klasyczne stałe.

Uzbrojenie- 2 stałe karabiny maszynowe Browning kal. 7,7 mm montowane w osłonach kół podwozia i 1 lub 2 ruchome karabiny maszynowe Lewis lub Vickers kal. 7,7 mm obserwatora. W samolotach do osłon podwozia można było montować małe wsporniki (skrzydełka), pod które można było podwieszać do 12 bomb o masie po 9 kg każda. Pod kadłubem natomiast można było podwieszać do 4 bomb o masie po 9, 50 lub 55 kg, albo 2 bomby o masie po 113 kg każda (wg [2]- na wyrzutnikach pod kadłubem i na wysięgnikach przytwierdzonych do goleni podwozia zawieszano 16 bomb po 10 kg lub zasobniki).

Wyposażenie- instalacja elektryczna, radiostacja, reflektory do lądowania..

Silnik:
- prototypy i Mk.I- gwiazdowy Bristol ”Mercury XII” o mocy 655 kW (890 KM),
- Mk.II- gwiazdowy Bristol ”Perseus XII” o mocy 665 kW (905 KM),
- Mk.III- gwiazdowy Bristol ”Pegasus XX” lub ”Pegasus XXX”o mocy 640 kW (870 KM).

Dane techniczne (wg [1]):

	Rozpiętość	Długość	Wysokość	Pow. nośna	Masa własna	Masa startowa	Prędkość max	Czas wznoszenia na 3050 m	Pułap	Zasięg max
Model	[m]	[m]	[m]	[m2]	[kg]	[kg]	[km/h]	[min.]	[m]	[km]
Mk.I	15,24	9,3	4,44	24,2	1842	2683	350	6,9	7900	960
Mk.II	15,24	9,3	4,44	24,2	1890	2730	368	6,9	7000	960
Mk.III	15,24	9,3	4,44	24,2	1990	2860	340	8,0	7000	960

Wg [2]- wymiary wynosiły: rozpiętość- 15,25 m, długość- 9,15 m, wysokość- 4,42 m.