ZB-3, 1938
W latach 1928- 1929 (wg [2]- w połowie lat 1930-tych, wg [3]- w 1933 r.) kpt. pil. Zbigniew Burzyński rozpoczął pracę nad projektem oryginalnego balonu zaporowego, który odznaczał się bardzo nowatorskimi rozwiązaniami. Według założeń balon posiadać miał pojemność 200 m3 i pułap operacyjny 4000 m. Balon miał być stosowany solo. Rozwiązanie nowej konstrukcji stanowiło pewien zwrot od przyjętych układów. W odróżnieniu od szeroko stosowanych powłok rozszerzalnych balon ZB-3 (wg innych źródeł- ZB) posiadał powłokę wydłużalną. Ze wzrostem wysokości lotu lub w miarę nagrzewania gazu powłoka zmieniała swoją długość, a nie średnicę jak w dotychczasowych konstrukcjach. Nowy system wymagał mniejszej ilości materiału powłokowego i niezbędnych amortyzatorów gumowych. Te ostatnie pracując w surowych warunkach na wysokości kilku tysięcy metrów ulegały szybkiemu starzeniu i musiały być często wymieniane. Konstrukcja powłoki była lżejsza i prostsza, a ponadto tańsza w budowie i eksploatacji. Projekt ZB-3 odróżniał się jeszcze jednym ważnym szczegółem. Balon posiadał stateczniki sztywne o konstrukcji składanej. Były one o wiele lżejsze od tradycyjnych stateczników pneumatycznych. W locie stwarzały minimalny opór, co miało znaczny wpływ na zmniejszenie kąta znoszenia.
Model balonu został przedmuchany w tunelu Instytutu Aerodynamicznego Politechniki Warszawskiej. Po zakończeniu prac, autor przedstawił projekt w Departamencie Lotnictwa Ministerstwa Spraw Wojskowych. Propozycja wykonania prototypu spotkała się z obojętnym przyjęciem zarówno ze strony Ministerstwa jak i Wojskowej Wytwórni Balonów. Wobec braku zainteresowania ze strony najbardziej powołanej, projekt balonu odłożono do teki. W 1933 r. na balon ZB-3 autor złożył zastrzeżenia w Urzędzie Patentowym RP.
W 1938 r. Dowództwo Obrony Przeciwlotniczej delegowało do Wielkiej Brytanii specjalną komisję. Grupa wojskowych miała zbadać stan obrony przeciwlotniczej w sojuszniczym kraju. Po powrocie komisji i zbadaniu dostarczonych przez nią materiałów Dowództwo wyciągnęło szereg wniosków obejmujących między innymi sprawę wyposażenia wojsk balonowych. W efekcie ogłoszono konkurs na projekt nowego balonu zaporowego. Celem przedsięwzięcia było uzyskanie balonu o możliwie najbardziej korzystnych osiągach, który miał być następcą tandemów DCA N-NN. Do konkursu na balon zaporowy zgłoszono projekty: P-N opracowany przez inż. Józefa Paczosę z WBS i dr. inż. Stefana Neumarka z ITL oraz P-R opracowany przez inż. Józefa Paczosę i inż. Józefa Rojka z WBS.
Korzystając z ogłoszonego konkursu kpt. Burzyński wystąpił ponownie o wykonanie prototypu w Warsztatach WWS. Po uzyskaniu zezwolenia i otrzymaniu dwóch powłok ze skasowanych balonów typu N-NN, przystąpiono do budowy prototypu. Prototyp ZB-3 został wykonany pod koniec 1938 r. przez mistrza balonowego Wacława Maciejewskiego i kilku zaprzyjaźnionych pracowników Wytwórni. Balon był wykonywany po normalnych godzinach pracy.
Do konkursu zbudowano i dopuszczono balon P-N, a ZB-3 startował poza konkursem na skraju pola wzlotów. Przy silnym wietrze o szybkości dochodzącej do 12 m/s balon ZB odchylał się nieznacznie od pionu. Prototyp P-N w tych samych warunkach posiadał kąt znoszenia około 30°.
Wyniki konkursu były zgoła nieoczekiwane. Żaden z balonów nie został przyjęty w proponowanej postaci. Na podstawie uzyskanych wyników postanowiono opracować nowy model łączący cechy obydwóch prototypów. W efekcie do produkcji oddano jako ZS-1, balon mający powłokę P-N i usterzenie ZB-3.
Konstrukcja.
Balon posiadał powłokę wydłużalną. W miejscu środnika (środnik lub midel- miejsce największej średnicy powłoki) znajdował się pierścień założony w kontrafałdę, zabezpieczony podwójnym (zewnętrznym i wewnętrznym) rzędem amortyzatorów.
Trzy stateczniki w układzie "Y" były zabudowane co 120°. Konstrukcję stateczników wykonano z rurek bambusowych pokrytych zwykłą tkaniną bawełnianą. Stateczniki 1 i 2 (górne skośne) były montowane w czasie napełniania. Statecznik 3 (pionowy dolny) montowany był po napełnieniu. Usterzenie łączono z powłoką w prosty sposób. Do podstawy stateczników przymocowane były listwy, które wsuwano w kieszenie znajdujące się na rufie. Listwy zabezpieczano przed wysunięciem przez zasznurowanie kieszeni.
Dane techniczne ZB-3 (wg [2]):
Objętość- 200 m3.
Pułap operacyjny- 4000 m.
Źródło:
[1] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939”. Wyd. Bellona. Warszawa 2003.[2] Kozak Z., Moszumański Z., Szczepański J. ”Wytwórnia Balonów i Spadochronów”. Seria ”Zarys Historii Wojennej Pułków Polskich w Kampanii Wrześniowej”. Oficyna Wydawnicza Ajaks. Pruszków 2008.
[3] Morgała A. "Ostatnie polskie balony zaporowe". Skrzydlata Polska nr 36/1963.