VFW-Fokker 614, 1971
VFW-Fokker 614 był jednym z pierwszych odrzutowych regionalnych samolotów komunikacyjnych, choć tak naprawdę powstał zbyt wcześnie, aby wzbudzić szersze zainteresowanie. Zapotrzebowanie na samoloty klasy regional jet pojawiło się na zachodzie dopiero w latach 1990- tych. Był też pierwszym samolotem komunikacyjnym opracowywanym w zachodniej części Niemiec po zakończeniu II wojny światowej.
Koncepcja budowy niemieckiego regionalnego samolotu pasażerskiego zrodziła się na początku lat 1960- tych w zespole konsorcjum ERNO Entwicklungsring Nord, w skład którego wchodziły firmy Weser Flugzeugbau, Focke-Wulf i Hamburger Flugzeugbau. Choć ERNO opracowywała wówczas elementy do rakiet, a później uczestniczyła w projektach kosmicznych, w 1961 r. rozpoczęła prace nad kilkoma konstrukcjami lotniczymi. Wśród nich znalazły się m.in. projekty koncepcyjne dwóch płatowców oznaczonych jako ENR0 661 (ENR0 67-1) i ENR0 61-4. Pierwszy z nich- pionowzlot w układzie górnopłata i z usterzeniem V, napędzany dwoma odrzutowymi silnikami umieszczonymi pod skrzydłami oraz ośmioma jednostkami wykorzystywanymi podczas startu i lądowania- pozostał w fazie projektu.
Drugi, dwusilnikowy 36- miejscowy pasażerski samolot klasy STOL z usterzeniem typu "T" trafił do biura Weser Flugzeugbau, gdzie w 1963 r. otrzymał oznaczenie WFG 614. Zaprojektowano nowatorski sposób zamocowania silników, które umieszczone zostały w pylonach zamontowanych nad płatem. Przednia sekcja kadłuba samolotu miała być odchylana tuż za kabiną pilotów na bok tak, aby ułatwić załadunek towarów do kabiny transportowej. W tylnej części pod kadłubem znalazło się dodatkowe wejście wyposażone w schody. Głównym odbiorcą samolotu miały być małe towarzystwa lotnicze operujące do portów o słabej infrastrukturze. Dzięki silnikom umieszczonym nad płatami zmniejszono prawdopodobieństwo uszkodzenia jednostek przez obce obiekty zassane z pasa. Dodatkowo było możliwe zastosowanie krótkiego podwozia, co przy kadłubie umieszczonym nisko nad ziemią ułatwiało obsługę samolotu. Według pierwotnej koncepcji płatowiec miał być wyposażony w nieciśnieniową kabinę, ostatecznie dla podniesienia komfortu zastosowano instalację hermetyzacji.
W 1964 r. firmy Weser i Focke-Wulf utworzyły konsorcjum Vereinigte Flugtechnische Werke (VFW), do którego rok później dołączyła firma Heinkel. Projekt samolotu otrzymał wówczas nazwę VFW 614. Prace nad projektem ruszyły na dobre w 1966 r. Samolotem zainteresowała się holenderska firma Fokker i w 1969 r. powołano do życia pierwsze międzynarodowe europejskie konsorcjum- VFW-Fokker GmbH.
Wraz z rozwojem prac nad VFW 614 konstrukcja traciła coraz więcej cech wielozadaniowego samolotu transportowego, przekształcając się w maszynę typowo pasażerską. Zarzucono rozwiązanie odchylania przedniej części kabiny i możliwości przewożenia ładunków na głównym pokładzie. Zniknęło wejście umieszczone pod spodem w tylnej części kadłuba, zrezygnowano z dostosowania płatowca do operowania z nieutwardzonych dróg startowych. Obszerna kabina mieściła 40- 44 fotele w układzie 2-2 zapewniając pasażerom wysoki komfort podróży. Duży nacisk został położony na przygotowanie samolotu do obsługi w portach o słabej infrastrukturze. Samolot otrzymał pomocniczą jednostkę napędową (APU). Bogata mechanizacja skrzydeł, które zostały wyposażone w spojlery i klapy oraz skuteczne hamulce, wyeliminowały konieczność zastosowania odwracaczy ciągu. Niecodzienna konfiguracja silników sprawiła, że samolot charakteryzował się niskim poziomem hałasu- płaty stanowiły doskonały ekran akustyczny.
Niestety jednostki napędowe okazały się jedną z największych przeszkód w rozwoju programu. Według wstępnej koncepcji ENR0 61-4 miał być napędzany silnikiem Lycoming PLF1B-2, turbowentylatorową wersją jednostki T-55 (stosowaną m.in. w śmigłowcach Boeing CH-47 "Chinook") o ciągu 22,2 kN. Silnik PLF1B-2 nie trafił jednak do produkcji seryjnej. Francuski koncern SNECMA razem z Bristol Siddeley (później do prac nad silnikiem włączyła się firma Rolls-Royce) pod koniec lat 1960- tych rozpoczął prace nad dwuwałowym turbowentylatorowym wariantem odrzutowego M45, przygotowywanym specjalnie dla VFW 614. Odmiana oznaczona jako M45H rozwijała ciąg 32,4 kN. W 1969 r. silnik przeszedł pierwsze testy na hamowni, a w hali montażowej VFW rozpoczęto budowę pierwszych 3 prototypów samolotu.
W początkowym stadium prac zakładano, że VFW 614 będzie następcą samolotów Douglas DC-3, których było wówczas w użyciu ok. 1000 egz. Według prognoz VFW-Fokker w latach 1971- 1981 spodziewano się zapotrzebowania na ok. 1200- 1400 regionalnych samolotów odrzutowych, co według ostrożnych założeń pozwoliłoby na sprzedaż 350- 400 egz. VFW 614. W chwili montażu prototypów portfel zamówień obejmował dwadzieścia kilka samolotów.
Pierwszy prototyp został ukończony w 1971 r., jego oficjalna prezentacja miała miejsce 5.04.1971 r. Został oblatany 14.07.1971 r. W pierwszej fazie badań w powietrzu zarówno płatowiec jak i nowy silnik sprawowały się doskonale, jednak w październiku 1971 r. w trakcie prób flatterowych usterzenie poziome wpadło w gwałtowne drgania. Próby wzmocnionej konstrukcji rozpoczęto w lutym 1972 r., jednak w pierwszym locie po dłuższej przerwie samolot uległ rozbiciu. Program został wstrzymany do wyjaśnienia przyczyn wypadku i dokonania niezbędnych zmian konstrukcyjnych. Do dalszych badań zostały wykorzystane drugi i trzeci prototyp, oblatane odpowiednio 14.01.1972 r. i 10.10.1972 r. W trakcie dalszych prac z udziałem holenderskich inżynierów po raz kolejny wzmocniono i usztywniono konstrukcję usterzenia poziomego, w układzie sterowania sterem wysokości zastosowano wzmacniacz hydrauliczny. Wysiłki konstruktorów przyniosły oczekiwany efekt i program badań został dokończony bez problemów. 23.08.1974 r. VFW 614 otrzymał certyfikat typu od niemieckiego nadzoru lotniczego.
Niestety obok początkowych problemów technicznych kolejną przeszkodą na drodze rozwoju niemieckiej konstrukcji okazała się ogólna sytuacja ekonomiczna. Znaczący wzrost cen ropy naftowej na początku lat 1970- tych przyczynił się do spadku zainteresowania regionalnymi samolotami odrzutowymi. Samolot VFW 614 uznano za zbyt drogi i nieekonomiczny w eksploatacji. Jednak w grudniu 1972 r. podjęto decyzję o seryjnej budowie 32 egz. Pierwszy egzemplarz seryjny został oblatany 28.04.1975 r. i trafił do duńskich linii Cimber Air w sierpniu 1975 r. Od początku eksploatacji zarówno samolot, jak i silnik sprawiały bardzo dużo problemów technicznych. Sytuację znacznie poprawiły wprowadzone przez VFW modyfikacje.
Ogółem zbudowano tylko 21 egz. VFW-Fokker 614, z których do eksploatacji weszło 19. Dwa samoloty nie zostały oblatane, kolejne trzy nie zostały ukończone. Samoloty były eksploatowane przez zaledwie pięciu użytkowników. Były to linie Cimber Air (Dania), TAT- Touraine Air Transport (Francja) i Air Alsace (Francja). Luftwaffe zakupiło 3 egz., które od 1977 r. służyły do przewozu bardzo ważnych osób, 1 egz. trafił do rządowej agencji DFVLR.
Przeprowadzona w 1975 r. amerykańska kampania promocyjna nie przyniosła żadnych efektów w postaci zamówień. VFW 614 został zgłoszony do konkursu na samolot dla US Coast Guard. Pomimo spełnienia wszystkich wymagań formalnych zwycięzcą okazał się mniejszy i tańszy w eksploatacji francuski Dassault-Breguet "Falcon 20". 2.07.1977 r. została podpisana wstępna umowa z rządem rumuńskim na licencyjną budowę 100 samolotów, z których 47 miało zasilić flotę linii Tarom. Produkcją miała zająć się powołana do tego celu spółka Rom- Avio, której 55% udziałów miało należeć do rządu Rumunii, a 45% do VFW-Fokkera. Kontrakt nie doczekał się realizacji.
Pogłębiające się problemy z rosnącymi kosztami oraz brak zamówień zmusiły firmę VFW-Fokker do zamknięcia linii produkcyjnej. 15.12.1977 r. podpisano dokument o wstrzymaniu produkcji samolotu, wszystkie egzemplarze miały zostać odkupione od użytkowników, tak aby uchronić się przed koniecznością utrzymywania kosztownej obsługi serwisowej. Tym samym niemiecko- holenderskie konsorcjum zostało rozwiązane. Firma VFW już na własną rękę prowadził rozmowy z Grumman American, dotyczące opracowania 60- miejscowej rozwojowej wersji modelu VFW 614, ostatecznie projekt został porzucony.
Linie TAT, Cimber Air i Air Alsace zakończyły eksploatację samolotów na przełomie roku 1979/1980. Samoloty VIP były wykorzystywane przez Luftwaffe do 1998 r. Byłe wojskowe płatowce zostały odkupione w 1999 r. przez West Air Sweden i miały trafić do linii Muk Air i Scan Con Airways, do czego nie doszło. Ostatecznie większość maszyn została złomowana w 1980 r., część wykorzystana do testów naziemnych, gdzie uległa zniszczeniu. Dwa egzemplarze trafiły do muzeów.
Ostatnie dwa VFW 614 były wykorzystywane jako latające laboratoria. Na przełomie roku 1989/1999 jeden samolot (nr seryjny G15) został poddany modyfikacji i wykorzystany przez DASA (Daimler Benz Aerospace GmbH) jako demonstrator technologii fly-by-wire. Oblot przebudowanego VFW 614ATD (Aerospace Technologies Demonstrator) miał miejsce w sierpniu 1999 r., próby zostały zakończone w czerwcu 2000 r.
Drugi egzemplarz VFW 614 należał do niemieckiej agencji badawczej Deutsche Zentrum für Luft- und Raumfahrt (DLR). Samolot (nr G17) na początku lat 1980- tych został poddany modyfikacji przeprowadzonej przez MBB oraz DLR i otrzymał m.in. system sterowania fly-by-wire. Od chwili ponownego oblotu 13.02.1985 r. wykorzystywany był w roli kolejnego latającego laboratorium. VFW 614 ATTAS (Advanced Technologies Testing Aircraft System) był wykorzystywany m.in. przy próbach nowych systemów zarządzania lotem, w tym umożliwiających wykonywanie podejść z profilem zapewniającym minimalny hałas, nawigacji 4D, w badaniach nad zachowaniem się wirów wokół końców skrzydeł samolotów, nad zagadnieniami aerodynamiki, mechaniki lotu, przepływów laminarnych, w programach promu kosmicznego "Hermes" oraz samolotu A3XX, obecnie A380. W związku z problemami z częściami i obsługą został w grudniu 2012 r. wycofany z eksploatacji.
W Polsce.
W czerwcu 1976 r. Polska Izba Handlu Zagranicznego zorganizowała na lotnisku Okęcie pokaz samolotu VFW-Fokker 614. Oferowany był PLL "Lot" jako odpowiedni samolot do obsługi linii krajowych i krótkich zagranicznych. W locie pokazowym wzięli udział przedstawiciele Centralnego Zarządu Lotnictwa Cywilnego, PLL "Lot", Przedsiębiorstwa Usług Lotniczych oraz dziennikarze.
Znana polska rekordzistka szybowcowa- Marta Najfeld podczas studiów na Uniwersytecie Technicznym w Berlinie (TUB), na kierunku technika lotnicza i kosmiczna, odbywała praktykę w Niemieckim Instytutucie Lotnictwa w Braunschweigu, gdzie przeprowadzała doświadczenia na latającym symulatorze ATTAS- Advanced Technologies Testing Aircraft System zbudowanym na bazie samolotu VFW-Fokker 614 (ok. 2003 r.).
Konstrukcja.
Załoga- 2 nosoby, pasażerów max- 44.
Napęd- 2 silniki turbowentylatorowe Rolls-Royce/SNECMA M45H Mk 501 o ciągu 33,2 kN każdy.
Dane techniczne VFW-Fokker 614 (wg [3]):
Rozpiętość- 21,5 m, długość- 20,6 m, wysokość- 7,84 m, powierzchnia nośna- 64,0 m2.
Masa max do startu- 19 950 kg, masa max do lądowania- 19 950 kg.
Prędkość przelotowa- 735 km/h, pułap max- 7620 m, zasięg max- 1200 km.
Galeria
Źródło:
[1] Najfeld M. ”Się studiuje,się lata...”. Przegląd Lotniczy Aviation Revue” nr 1/2006.[2] Butkiewicz J. ”Spóźnione i przegrane”. Aeroplan nr 3/2006.
[3] Petrykowski M "Vereinigte Flugtechnische Werke VFW 614". Lotnictwo nr 6/2009.
[4] "Z Kraju". (Źródło: Technika Lotnicza i Astronautyczna nr 11/1976).