Trembecki balon, 1785
Stanisław Trembecki był stałym gościem królewskich obiadów czwartkowych Stanisława Augusta. W trakcie jednego z takich, w 1785 r. (wg [3]- w 1795 r.) zaprezentował w Grodnie Stanisławowi Augustowi projekt balonu sterowanego.
Zaopatrzył balon w żelazną płytę. Poniżej niej, na osi, umieścił długi drąg z magnesem na końcu. Pilot mógł poruszać tym drągiem w prawo i w lewo za pośrednictwem sznurów trzymanych w ręku. Trembecki sądził, że zachowując odpowiednie proporcje wiedzy wielkością magnesu i ciężarem płyty, jak również ciężarem całkowitym balonu, magnes będzie przyciągał żelazną płytę z dostateczną siłę, by pociągnąć cały balon w kierunku wymaganym przez pilota. Proponował także umocowanie magnesu do latawca ażeby przy pomocy linki można go było oddalać na dowolną odległość lub przybliżać. Chciał w ten sposób zmieniać siłę przyciągania a tym samym prędkość lotu.
Projekt ten spotkał się z krytyką na dworze Stanisława Augusta, a także wśród dominikanów grodzieńskich, pomiędzy którymi znajdowali się ksiądz Alojzy Korzeniewski, kierownik gabinetów fizycznych króla. Trembecki prosił by dominikanie wykonali na polecenie króla niewielki model balonu- Korzeniewski jednak odmówił, podnosząc, że projekt jest fantastyczny. Wskutek interwencji Trembeckiego król Stanisław August poprosił o ocenę projektu Akademie Nauk- berlińską i petersburską. Jednogłośnie w 1795 r. stwierdziły, że projektowane urządzenie nie dostarcza w zysku żadnej siły zdolnej poruszyć balon i zmienić kierunek jego lotu i potraktowały projekt- podobnie jak Alojzy Korzeniewski- jako pomysł dyletanta, nie posiadającego orientacji w podstawowych prawach fizyki. Trembecki nie ograniczał się w swych fantazjach do projektu balonu, który mógłby znaleźć zastosowanie na polu walk w rewolucyjnej Francji. Przedstawiał królowi także różne, zupełnie nierealne pomysły alchemiczne.
Starsza historiografia lotnicza Polski podawała, że projekt tego balonu opracował Marcin Poczobut-Odlanicki. W świetle nowszych ustaleń okazało się, że opracowany został jednak przez Stanisława Trembeckiego.
Źródło:
[1] Malak E. ”Samolot dzieło człowieka”. Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo. Wrocław, Warszawa, Kraków 1993.[2] Januszewski S. ”Rodowód polskich skrzydeł.” Wydawnictwo MON. Warszawa 1981.
[3] Januszewski S. "Pionierzy. Polscy pionierzy lotnictwa 1647- 1918. Tom 1". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2017.