Teisseyre Jerzy Henryk

Jerzy Henryk Teisseyre. (Źródło: archiwum).
Jerzy Henryk Teisseyre urodził się 26.11.1902 r. we Lwowie, gdzie przeżył lata młodzieńcze. Zaledwie bowiem zdążył zostać gimnazjalistą, rozpoczęła się I wojna światowa, potem w listopadzie 1918 r. poszedł do wojska by walczyć o wschodnie granice Polski. Zdemobilizowany w stopniu kaprala piechoty, w 1921 r. zdał maturę i wstąpił na Wydział Mechaniczny Politechniki Lwowskiej. Jeszcze jako student wyjechał wiosną 1925 r. do Poznania, gdzie rozpoczął pracę w biurze konstrukcyjnym Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów ”Samolot”. Trafił pod opiekę dyrektora naczelnego wytwórni inż. Piotra Tułacza. Pracował wtedy z Augustem Bobkiem nad projektem pierwszego w naszym przemyśle lotniczym samolotu Sp-I. Jerzy Teisseyre wykonał wszystkie obliczenia konstrukcji.

Wrócił do Lwowa po inżynierski dyplom, który otrzymał wiosną 1926 r. i wyjechał na staż do Francji. Praktykował jako robotnik w fabrykach silników lotniczych Gnôme-Rhône, Lorraine-Dietrich i Hispano-Suiza, zaś wieczorami studiował na paryskiej Sorbonie aerodynamikę i mechanikę lotu. Wrócił do kraju w połowie 1928 r. Został samodzielnym konstruktorem w wytwórni samolotów Zakładach Mechanicznych Plage & Laśkiewicz w Lublinie. Szefem biura konstrukcyjnego był inż. Jerzy Rudlicki. Teisseyre pracował przy projekcie samolotu pasażerskiego Lublin R-XI. Potem wraz z inż. Marianem Bartolewskim konstruował Lublin R-XII, jedyny powstały w tym zakładzie samolot sportowy. Później wspólnie opracowali własnej konstrukcji samolot sportowy dla Lubelskiego Klubu Lotniczego oznaczonego LKL-2.

W lipcu 1930 r. inż. Jerzy Teisseyre przeniósł się do Podlaskiej Wytwórni Samolotów w Białej Podlaskiej, gdzie zaproponowano mu stanowisko szefa biura obliczeniowego i jednocześnie powierzono kierowanie badaniami w powstałym tunelu aerodynamicznym. W tym czasie trwały w Białej próby samolotu szkolno-myśliwskiego PWS-11, szkolnego PWS-12 bis. Inż. Teisseyre współuczestniczył też w badaniach łącznikowego PWS-6 i samolotów pasażerskich PWS-20 bis oraz PWS-21. Na zakończenie swej trzyletniej pracy w Białej Podlaskiej przebadał jeszcze w tunelu aerodynamicznym model samolotu pocztowo-pasażerskiego PWS-54.

Pracując w PWS inż. Teisseyre zaprojektował wraz z Augustem Bobkiem-Zdaniewski bardzo interesujące rozwiązanie opuszczanego w locie usterzenia kierunkowego. W próbach na przerobionym samolocie Lublin R-XIII stwierdzono, że zwiększa to skuteczność steru przy wyprowadzaniu z korkociągu, a ponadto zapewnia niezakłócone pole ostrzału do tyłu. Pomysł opuszczanego usterzenia został w 1934 r. opatentowany (nr 19754) w polskim Urzędzie Patentowym, a w 1936 r. rozszerzony (nr 22983) na wyłączność m.in. w Anglii, Francji, Niemczech, Włoszech i USA. Niestety stanowisko władz zahamowało dalsze prace nad rozwinięciem pomysłu.

Niezależnie od pracy zawodowej inż. Teisseyre aktywnie działał w istniejącym przy wytwórni Klubie Lotniczym PWS. Patronował najpierw sekcji konstruktorów-amatorów, a latem 1932 r. wybrano go prezesem zarządu. KL PWS był też wspólnie z Lubelskim Klubem Lotniczym organizatorem Lubelsko-Podlaskich Zimowych Zawodów Lotniczych, przeprowadzonych po raz pierwszy w 1931 r.

Jesienią 1933 r. został służbowo przeniesiony do Państwowych Zakładach Lotniczych w Warszawie. W PZL powierzono mu stanowisko zastępcy kierownika grupy konstrukcyjnej. Nadzorował powstawanie dwusilnikowego płatowca PZL-30 (projekt inż. Zbysława Ciołkosza), który w założeniu miał być samolotem pasażerskim, ale wobec zamówienia przez PLL LOT za granicą nowoczesnych Douglas DC-2, zapadła decyzja o przekonstruowaniu go na samolot bombowy. Tymczasem inż. Teisseyre po dwóch latach w PZL przeniesiono Lubelskiej Wytwórni Samolotów. Jako szef biura konstrukcyjnego LWS spotkał się z tym samym, niezbyt udanym bombowcem PZL-30, któremu nadano nazwę LWS-6 ”Żubr”.

W 1933 r. zainteresował się eksperymentami w budowie wiatrakowców, poświęcając temu tematowi cykl publikacji na łamach Skrzydlatej Polski p.t. Zasada i konstrukcja autożyra. Zapewne stały się one inspiracją do zakupu w 1934 r. w Anglii i sprowadzeniu do kraju wiatrakowca Cierva C-30. Badania jego przydatności, przeprowadzone w Instytucie Technicznym Lotnictwa w Warszawie, zaowocowały napisanym przez Jerzego Teisseyre artykułem p.t. O możliwości zastosowania autożyra do celów wojskowych (w Wiadomości Techniczne Lotnictwa- kwiecień 1935).

Po przeniesieniu do Lublina Jerzy Teisseyre z Władysławem Fiszdonem zajęli się konstrukcyjnym opracowaniem zaprojektowanego przez Zbysława Ciołkosza samolotu obserwacyjnego LWS-3 ”Mewa”. Prototyp oblatano jesienią 1937 r. Płatowiec ten okazał się bardzo udany i nowoczesny pod względem konstrukcyjnym. ”Mewa” charakteryzowała się niezwykle krótkim startem i dobiegiem, dobrym wznoszeniem, a na wysokości powyżej 3000 metrów osiągała prędkość większą, niż ówczesne polskie samoloty myśliwskie! Pracując w LWS inż. Teisseyre skonstruował jeszcze dwa płatowce, z których jeden został zbudowany. Był to samolot sanitarny LWS-2.

Po wybuchu wojny Jerzy Teisseyre ewakuacyjnym szlakiem przez Rumunię przedostał się do Francji. Od lutego do czerwca 1940 r. pracował w fabryce samolotów Dewoitine w Tuluzie. Potem ewakuował się do Anglii, gdzie w stopniu podporucznika powołano go do służby technicznej w polskim lotnictwie wojskowym. W lutym 1941 r., po zawarciu porozumienia pomiędzy władzami polskimi, brytyjskimi i tureckimi, został wraz z grupą polskich specjalistów oddelegowany do pracy w tureckim przemyśle lotniczym. Od maja był szefem biura konstrukcyjnego zakładów lotniczych Türk Hava Kurumu Ucak Fabrikasi w Etimesgut pod Ankarą. Jednocześnie zaangażowano go jako wykładowcę na Politechnice w Stambule, gdzie prowadził wykłady z budowy samolotów i mechaniki lotu.

Polscy konstruktorzy, którymi kierował inż. Teisseyre, w ciągu pięciu lat zaprojektowali i zbudowali w Turcji 6 płatowców, przy czym 4 były jego autorstwa. Najpierw powstał THK-2, jednomiejscowy samolot akrobacyjny, po nim był THK-3, dwusilnikowy samolot sanitarny, THK-4 dwusilnikowy, mały samolot pasażerski, THK-7 samolot sportowo-turystyczny. Projektu tego inż. Teisseyre nie dokończył w związku z powrotem do Polski we wrześniu 1946 r. Ciekawostkę stanowi opracowanie w 1943 r. przez polski zespół szybowca desantowego THK-1, który zbudowany został w egzemplarzu prototypowym.

W kwietniu 1947 r. inż. Jerzy Teisseyre rozpoczął pracę w Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego Wrocław- Psie Pole. Początkowo był szefem produkcji, a później kierownikiem samodzielnej grupy konstrukcyjnej- Wydzielona Grupa Konstrukcyjna CSS, wydzielonej z warszawskiego Centralnego Studium Samolotów. Głównym zadaniem zespołu było opracowanie seryjnej dokumentacji samolotu LWD ”Junak-2”, którego produkcję uruchamiano w WSK Warszawa-Okęcie. Oprócz tego tematu zespół opracował wiele projektów niezrealizowanych: projekt wstępny i dokumentację konstrukcyjną samolotu komunikacyjnego i transportowego CSS-15, projekt adaptacji silników poniemieckich do używanych przez PLL ”Lot” samolotów Lisunow Li-2, projekty wstępne samolotu do opryskiwania lasów oraz samolotu akrobacyjnego.

Równolegle podjął się prowadzenia wykładów w grupie lotniczej Wydziału Mechanicznego Politechniki Wrocławskiej- z budowy samolotów, aerodynamiki, mechaniki lotu i statyki konstrukcji lotniczych. Ostatnią jego pracą konstrukcyjną w lotnictwie była wykonana w grudniu 1949 r. adaptacja lądowego samolotu amerykańskiego Piper L-4 ”Cub” na wersję pływakową. W tym samym miesiącu, w związku z utworzeniem na Politechnice Wrocławskiej Wydziału Lotniczego, został jego dziekanem. W 1955 r. nadano Jerzemu Teisseyre tytuł docenta, a w dwa lata później- profesora nadzwyczajnego. Od 1956 r. przez 8 lat był lotniczym doradcą naukowym Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego w Mielcu. Interesował się też astronautyką, wygłaszając referaty dotyczące lotów przestrzennych i budowy silników rakietowych.

W lipcu 1964 r. prof. Teisseyre podjął pracę za granicą. Przez dwa lata był wykładowcą w Afryce na Uniwersytecie Technicznym w Kumasi (Ghana), prowadząc w języku angielskim zajęcia z wytrzymałości materiałów i teorii sprężystości. Po powrocie do kraju kierował zakładem pojazdów samochodowych Politechniki Wrocławskiej i w 1968 r. mianowany został profesorem zwyczajnym. Na emeryturę odszedł w 1973 r., ale przez wiele następnych lat prowadził jeszcze na Politechnice Wrocławskiej wykłady zlecone. Był promotorem ok. 20 prac doktorskich, ogłosił drukiem 27 prac naukowych i 7 popularno-naukowych.

Jerzy Teisseyre brał bezpośredni udział w budowie 21 samolotów, z których 13 produkowanych było seryjnie, a spośród 9 prototypów opracowanych przez niego samodzielnie, tylko 2 nie doczekały się powielenia w serii. Prof. Jerzy Henryk Teisseyre zmarł 13.06.1988 r. w wieku 86 lat.

Konstrukcje:
Lublin R-XII (LR-12), 1930, samolot sportowy.
LKL-2, 1930, samolot sportowy.
LKL-3, 1930, samolot sportowy.
Lublin R-XIII doświadczalny, 1935, samolot doświadczalny.
LWS-6 ”Żubr” (LWS-4, PZL-30), 1936, projekt samolotu pasażerskiego, samolot bombowy, treningowy.
LWS-2, 1937, samolot sanitarny.
LWS-3 ”Mewa” (PZL-40), 1938, samolot obserwacyjny.
LWS-7 ”Mewa II”, 1939, projekt samolotu obserwacyjnego.
THK-1, 1943, szybowiec transportowy.
THK-2 (MKEK-2), 1944, samolot akrobacyjny.
THK-4 (MKEK-6), 1945, szybowiec szkolny.
THK-5 (THK-10) (MKEK-5), 1945, samolot sanitarny, pasażerski.
THK-6, ok. 1945, projekt szybowca.
THK-7, 1945, szybowiec szkolny.
THK-8, ok. 1945, projekt szybowca szkolnego.
THK-9 (MKEK-7), 1946, szybowiec szkolny.
THK-3, 1946, szybowiec akrobacyjny.
THK-11 (MKEK-11), 1947, samolot sportowo- turystyczny.
CSS-15, 1948-1950, projekt samolotu komunikacyjnego i transportowego.
CSS- projekt samolotu do opryskiwania lasów, 1948-1950, projekt samolotu do opryskiwania lasów.
CSS- projekt samolotu akrobacyjnego, 1948-1950, projekt samolotu akrobacyjnego.

Galeria

  • Jerzy Henryk Teisseyre. (Źródło: ”Polskie skrzydła w Turcji 1936-1948”).

Źródło:

[1] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Tom 1. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2004.
[2] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939”. Wyd. Bellona. Warszawa 2003.
[3] Chwałczyk T., Glass A. ”Samoloty PWS”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1990.
[4] Chwałczyk T. ”Inżynier Jerzy Teisseyre”. Lotnictwo z szachownicą nr 10.
[5] Morgała A. ”Kierunki rozwoju samolotów wojskowych w Polsce w drugiej połowie XX w”. ”Lotnictwo stulecie przemiany”. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2003.
[6] Glass A., Kubalańca J. "Polskie konstrukcje lotnicze 1939-1954". Tom 5. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2013.
[7] Glass A. "Polskie skrzydła w Turcji 1936-1948". Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2023.
[8] Genç Özgür "Türk İnkilâp Tarihi Enstitüsü Türk Hava Kurumu (THK) Etimesgut Uçak Fabrikasi". Ankara Üniversitesi Türk İnkilâp Tarihi Enstitüsü. T.C. Ankara, 2018.
blog comments powered by Disqus