Tański Czesław

Czesław Tański. (Źródło: Praca zbiorowa ”Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa”. Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika Ku Czci Poległych Lotników. Warszawa 1933).

Czesław Tański urodził się w 1861 r. w majątku Pieczyska, wsi położonej niedaleko Grójca oddalonego około 40 km od Warszawy. Tam to, będąc małym chłopcem, próbo­wał swych pierwszych eksperymentów lotniczych: skakał z murowanej piw­nicy, mając skrzydła z indyczych piór, osadzonych na patykach, w obu rękach.

Jego ojciec brał udział w Powstaniu Styczniowym, więziony potem i gnębiony kontrybucją, podupadł majątkowo. Matka- Celina z Żołdowiczów, była uczennicą sławnego malarza Aleksandra Lessera, co wpłynęło niewątpli­wie na zamiłowania malarskie syna.

Pierwsze nauki pobierał Czesław Tański w szkole finansowanej przez kolej warszawsko-wiedeńską. Ż gimnazjum przeniesiony został przez matkę do warszawskiej szkoły rysunkowej, w której przez prawie cztery lata uczył się pod kierunkiem Wojciecha Gersona i Aleksandra Kamińskiego. Wykazywał duże zamiłowanie do obranej dziedziny sztuki i nieprzeciętny talent, zapowia­dając się dobrze jako artysta malarz. W 1883 r. wyjechał do-Monachium otrzymawszy stypendium imienia Korwin-Szymanowskiego. Wstąpił do Akademii Sztuk Pięknych i studiował tam blisko dwa lata. W 1885 r. wyjechał do swoich krewnych Skrzyńskich do Moskwy, gdzie został członkiem Towarzystwa Mo­skiewskich Malarzy. Pracował jako ilustrator tygodnika Russkij Sport, malo­wał konie dla tamtejszego Towarzystwa Wyścigów Konnych oraz sceny rodza­jowe z życia rosyjskiego dla osoób prywatnych, zdobywając sobie znaczną po­pularność. Przy okazji jednej z wystaw odbył w stolicy Rosji wraz ze swą młodą małżonką krótki wzlot w koszu balonu na uwięzi. W 1893 r. wyjechał do Wygody koło Janowa Podlaskiego. W tamtejszej stadninie państwowej wykony­wał zamówione portrety koni pełnej krwi. Tam też w czasie kilkuletniego pobytu zajął się lataniem i przystąpił do własnych eksperymentów lotniczych.

udziału w jej rozwiązaniu. Obserwowałem lot ptaków i owadów tak prosty i łatwy na pozór, myślą transponowałem go na lot sztuczny — mechaniczny. Idea lotu ślizgowego, jako najbardziej dostępna konstrukcyjnie, najwięcej prze­mawiała za pierwszymi próbami..."

Tam też w roku 1893/1894 zbudował model samolotu z napędem gu­mowym, który wykonywał poprawne loty, robił zakręty i zataczał prawidłowe koło. Był to pierwszy model latający, jaki ukazał się w Polsce. Wiele szczegó­łów konstrukcyjnych modelu miało charakter pionierski. Był to jednopłat, na­pęd otrzymywał za pomocą skręconych sznurków gumowych poruszających dwa śmigła pchające przeciwbieżne, umieszczone na kadłubie za tylną krawę­dzią płata. Płat był przystosowany do nastawiania na różne kąty natarcia. Z tyłu posiadał statecznik poziomy przystosowany do zmian kąta nachylenia. "Wykonał zresztą kilka modeli latających, w tym także modele szybowców, a w późniejszym okresie zbudował nawet model śmigłowca, osiągając z nim udane próby lotów. Niektóre z nich posiadały stosunkowo dużą rozpiętość, dochodzą­cą nawet do 3 metrów. Doświadczenia z modelami wykorzystał Tański w dal­szych swych pracach konstrukcyjnych.

W 1894 r., przy pomocy miejscowego stolarza, przystąpił do budowy aparatu latającego własnego pomysłu. Był to skrzydłowiec-szybowiec, zwany wówczas ”Lotnią”, które to określenie przylgnęło później na stałe do aparatu ar­tysty malarza. Z pierwszą wersją tego szybowca nie osiągnął pomyślnych re­zultatów w skokach. Swój aparat kilkakrotnie reperował po wypadkach w czasie prób i przerabiał. Z początkiem 1896 r. wymienił korespondencję ze sławnym niemieckim pionierem szybownictwa Otto Lilienthalem, jednakże z jego do­świadczeń nie skorzystał. Lotnia Tańskiego miała 3 wersje. W czerwcu 1896 r. na łąkach nadbużańskich pod Janowem Podlaskim przedsięwziął z nią kilka prób skoków-wzlotów, wznosząc się w czasie jednej z nich nieco w górę, dzięki czemu wykonał kilkunastokrokowy lot ślizgowy. Następnie (1898 r.) wykonywał skoki-wzloty również z 3,5-metrowego rusztowania. W końcowym efekcie doprowadziły do uszkodzenia szy­bowca. Mimo wszystkich niepowodzeń, próby wzlotów szybowcowych Czesława Tańskiego były pionierskie w Polsce.

Po doświadczeniach praktycznych z Lotnią zamierzał wykonać jej ulepszoną odmianę, tym razem z napędem. Zaprojektował zastosowanie dwóch śmigieł pchających, napędzanych siłą własnych nóg za pośrednictwem odpo­wiednich przekładni, usytuowanych z tyłu aparatu. Koncepcję tego mięśniolotu typu ”kaczki" przedstawił później w postaci modelu, pokazanego w grud­niu 1909 r. na wystawie jego prac w Warszawie. Brak środków materialnych nie pozwolił jednak na realizację tego zamysłu.

Po blisko 5-letnim pobycie w Wygodzie (1893-1898), artysta malarz powrócił do Warszawy. Z całym zapałem zajął się malarstwem, aby poprawić swą nadwerężoną sytuację finansową. Jednakże lotnictwem nie przestał się in­teresować. Utrzymywał kontakty ze swymi przyjaciółmi, Władysławem Kocent-Zielińskim i Julianem Łukawskim, którzy interesowali się jego eksperymentami z ”Lotnią”. W 1898 r. zawiązał z nimi w Warszawie ”kółko awiacyjne”, odbywając co miesiąc zebra­nia dla kultywowania myśli lotniczej. W 1901 r. wyjechał do Paryża, gdzie przez rok studiował na Akademii Sztuk Pięknych Juliena. Dużo pracował, zyskał uznanie artystyczne i kilka odznaczeń na konkursach akademickich, po czym powrócił na stałe do Warszawy. Na okres dwóch lat poświęcił się ma­larstwu w celach zarobkowych. Jedynym jego osiągnięciem lotniczym w tym czasie pozostały rysunki robocze szybowca-mięśniolotu (czwartej wersji ”Lotni”).

W następnych latach ponownie za­jął się budową różnych modeli latających. Zarzucił jednak swój poprzedni pro­jekt szybowca z napędem śmigłowym i przeszedł do koncepcji. Pozytywne rezultaty osiągnął z modelami śmigłow­ców, które wznosiły się prawie prostopadle w powietrze. Zachęcony powodze­niem przystąpił w latach 1905-1907 do budowy śmigłowca. Miał on dwa przeciwbieżne wirniki współosiowe z osią mocowana z przodu pilota za pomocą uprzęży. Napęd był ręczny, za pomocą korb. Próby przeprowadzone w rok później na podwórzu domu, w którym mieszkał w Warszawie- nie wypadły pomyślnie. Później dorobił do maszyny podwozie, a w 1909 r. zamontował silnik Anzani. Jednakże i próby przeprowadzone z nim nie były zadowalające. Śmigło­wiec pozostał eksponatem, demonstrowanym później na wystawach.

Tański działał również aktywnie jako popularyzator lotnictwa. Wygłaszał odczyty, pisał artykuły do prasy, demonstrował publicznie swe modele latające, wreszcie w grudniu 1909 r. wziął udział, jako zresztą jedyny wystawca, w pierwszej w Polsce wystawie lotniczej w gmachu Stowa­rzyszenia Techników w Warszawie, którą sam zorganizo­wał. Pokazał na niej cały swój dorobek w dziedzinie lotnictwa. Niektóre modele demonstrował konstruktor w powietrzu. Na tejże wystawie przedstawił także barwny szkic projektu samo­lotu, do którego budowy miał wkrótce przystąpić.

W latach 1909-1912 Czesław Tański prowadził budowę zaprojek­towanego przez siebie samolotu ”Łątka”. Wykonywał go częściowo we własnym mieszkaniu, a potem w hangarze, który otrzymał do swej dyspozycji w październiku 1910 r. na Polu Mokotowskim od Warszawskiego Towarzystwa Awiata. Budowa maszyny zakończona jesienią 1911 r. Próby wzlotu przeprowadzane wypadły niepomyślnie. Samolot posiadał wady konstrukcyjne i był niezdolny do lotu. Miała wszakże pewną oryginalność: zmienny kąt nastawienia skrzydeł, co w owym czasie było nowością. Samolot jako eksponat pozostał w hangarze,  gdzie później  uległ  zniszczeniu.

W czasie I wojny światowej i potem w niepodległej już Polsce, Cze­sław Tański odsunął się od działalności lotniczej. Przyczyną tego były trudności materialne. Niemniej jednak starannie pielęgnował w swym mieszkaniu bogaty do­robek swej działalności eksperymentalnej w lotnictwie. W 1925 r. na łamach Młodego Lotnika opublikował artykuł, w którym opisał swe eksperymenty lot­nicze z lat 1893-1897. Zagadnienie lotu pionowego w dalszym ciągu pasjono­wało go, mimo że prób ze swym śmigłowcem dawno zaniechał. Ok. 1927 r. zbudował cztery modele doświadczalne śmigłowców, a piąty zaprojektował. Pró­by z nimi przeprowadzał w Milanówku pod Warszawą. Zachęcony ich powo­dzeniem, podjął na nowo koncepcję budowy śmigłowca. Swe projekty przed­stawił do oceny Instytutowi Technicznemu Lotnictwa. Specjalnie powołana ko­misja naukowa ITL orzekła w 1934 r., że .....prace p. C. Tańskiego z okresu po­czątków lotnictwa światowego, z uwagi na czas, w którym zostały wykonane i na ich udana formę, przedstawiają dziś dla Polaków cenną wartość historycz­ną. Można je uważać za pierwsze udane prace w tej dziedzinie w lotnictwie światowym. Zaofiarowana przez p. Tańskiego współpraca w dziedzinie śmig­łowców byłaby w obecnym stanie rzeczy nieużyteczna."

W 1932 r. Tański złożył Lidze Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej propozycję zorganizowania wystawy pn. Początki lotnictwa polskiego, na co uzyskał zgodę i subsydium na odnowienie eksponatów. W 1934 r. LOPP zakupił wszystkie jego eksponaty lotnicze, które umieszczono w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. W 1939 r. demonstrowano je w sali honorowej na Ogólnopolskiej Wystawie Lotniczej we Lwowie, a po powrocie w warszawskim muzeum, gdzie przetrwały do wybuchu wojny we wrześniu 1939 r., kiedy uległy zniszczeniu. W 1939 r. artysta malarz ponownie zwrócił się do LOPP o finansowe poparcie swych prac doświadczalnych ze śmigłowcami. Otrzymał: w zasadzie odpowiedź pozytywną, ale realizację zamysłu uniemożliwiła wojna.

Ostatnie lata swego życia, pod okupacją hitlerowską, spędził we włas­nym domu we wsi Olszanka koło Puszczy Mariańskiej, niedaleko Skierniewic.

Zmarł 24.02.1942 r. w Olszance, w wieku 81 lat; pochowany zo­stał na cmentarzu w Puszczy Mariańskiej. W 1956 r., w 60-tą rocznicę jego pionierskiej w Polsce działalności szybowcowej Aeroklub PRL ustanowił medal jego imienia, przyznawany corocznie za najwybitniejsze osiągnięcia szybowco­we. Jego imieniem nazwane zostały w 1980 r. Zbiorcza Szkoła Gminna i Liceum Ogólnokształcące w Puszczy Mariańskiej. Imieniem jego nazwane zostały także: Szkoła Szybowcowa w Fordonie k. Bydgoszczy (obecnie nie istniejąca) oraz ulice w Warszawie, Gdańsku i Krakowie.

Konstrukcje:
Tański ”Lotnia I, II, III”, 1895, szybowiec pionierski.
Tański ”Lotnia IV, V”, 1896, projekt pionierskiego szybowca i mięśniolotu.
Tański ”Śrubowiec”, 1908, śmigłowiec pionierski.
Tański ”Łątka”, 1911, samolot pionierski.

Galeria

  • Czesław Tański wypróbowuje model latający własnej konstrukcji w okolicach Janowa Podlaskiego w 1896 r. (Źródło: Banaszczyk Eugeniusz ”Pierwsze skrzydła”. Wydawnictwo MON. Warszawa 1972).
  • Odręczny szkic Tańskiego: powiększonego skrzydła muchy polnej i konstrukcji jego sztucznego skrzydła, mającego właściwości skrzydeł owadów. (Źródło: via Barbara z Tańskich Brachacka – Skrzydlata Polska nr 1/1957).
  • Reprodukcja notatki odręcz¬nej konstruktora, mówiąca o tym, że w 1927 r. Tański zbudował 4 modele doświadczalne dla studiowa¬nia lotu pionowego. (Źródło: via Barbara z Tańskich Brachacka – Skrzydlata Polska nr 1/1957).

Źródło:

[1] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1977.
[2] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 1. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2004.
[3] Praca zbiorowa ”Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa”. Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika Ku Czci Poległych Lotników. Warszawa 1933.
[4] Kowalski T. J., Malinowski T. ”Mała encyklopedia lotników polskich”. Tomik 1. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. Warszawa 1983.
[5] Januszewski S. "Pionierzy. Polscy pionierzy lotnictwa 1647- 1918. Tom 1". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2017.
[6] Januszewski S. "Tajne wynalazki lotnicze Polaków: Rosja 1870-1917". Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej. Wrocław 1998.
blog comments powered by Disqus