Türk Hava Kurumu Ucak Fabrikasi (THK)
Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu (MKEK)
Po klęsce Polski w Wojnie Obronnej we Wrześniu 1939 r. wielu polskich konstruktorów i specjalistów lotniczych znalazło się poza granicami kraju, głównie we Francji i Wielkiej Brytanii. Dotyczyło to również pracowników Doświadczalnych Warsztatów Lotniczych, którzy trafili do różnych ośrodków przemysłu lotniczego naszych sojuszników. Inż. Jerzy Wędrychowski, były dyrektor DWL, czynił starania dla zachowania dotychczasowych zgranych zespołów konstrukcyjnych i zatrudnienia większości byłych specjalistów z DWL w jednym miejscu. Po wojnie dałoby to możliwość niezwłocznego przystąpienia do pracy nad projektowaniem nowych samolotów dla odbudowywanego lotnictwa polskiego.
Starania inż. Wędrychowskiego podjęte we Francji, w Wielkiej Brytanii, a także w Jugosławii zakończyły się niepowodzeniem. Dopiero na początku 1941 r. pojawiła się szansa na zatrudnienie większej ilości polskich specjalistów lotniczych w Turcji. W porozumieniu z kierownictwem Tureckiej Ligi Lotniczej (Türk Hava Kurumu, THK) zamierzano zorganizować na lotnisku Etimesgut pod Ankarą fabrykę lotniczą Türk Hava Kurumu Ucak Fabrikasi (THK) oraz biuro konstrukcyjne. Zdolność wytwórcza miała wynosić ok. 120 samolotów szkolnych rocznie.
Polskie samoloty były dobrze znane w tym kraju (w 1936 r. Turcja zakupiła dla swojego lotnictwa polskie myśliwce PZL P-24), więc tamtejsze władze chętnie przystały na ofertę współpracy. W kolejnych latach przez nowo zbudowaną fabrykę, której dyrektorem został Jerzy Wędrychowski, przewinęło się w sumie 35 Polaków. Z Wielkiej Brytanii przybyli inż. Leszek Dulęba, Józef Dziewoński, Józef Lekszycki, Jerzy Lewczuk, Stanisław Rogalski i Jerzy Teisseyre. Wkrótce także przyjechali z Francji inż. inż. Andrzej Anczutin, Zbigniew Arndt, Jerzy Bełkowski i Franciszek Janik. Intensywne działanie grupy polskiej, liczącej średnio 25 osób, trwało od maja 1941 r. do czerwca 1946 r.
W początku 1941 r. rozpoczęto przygotowanie rysunków do produkcji licencyjnej samolotu szkolnego Miles ”Magister” na licencji brytyjskiej, stosowanego w szkołach pilotów wojskowych i Ligi. Ogółem wyprodukowano ok. 60 (wg [4]- 80) samolotów Miles ”Magister”, kilkadziesiąt szybowców szkolnych THK-4- wersja radzieckiego szybowca Antonow Us-4; kilkanaście (lub kilkadziesiąt) szybowców szkolnych THK-7- wersja radzieckiego szybowca Antonow Ps-2; kilka lub kilkanaście dwumiejscowych szybowców szkolnych THK-9- wersja radzieckiego szybowca Szeriemietjew Sz-5 oraz kilka szybowców akrobacyjnych THK-8- wersja niemieckiego szybowca ”Habicht”.
Wykonano ponadto również 5 konstrukcji własnych. Szybowiec transportowy THK-1, treningowy samolot akrobacyjny do ćwiczeń walki powietrznej pilotów myśliwskich THK-2, THK-5- zbudowany w dwóch wersjach: sanitarnej i dyspozycyjnej i samolot turystyczny THK-11 o nietypowym układzie i konstrukcji. Warsztaty prowadziły ponadto generalne przeglądy i naprawy samolotów i szybowców użytkowanych przez Ligę Lotniczą. Wykonywano też remonty generalne samolotów De Havilland DH-89 ”Super Dragon”; używanych przez tureckie linie lotnicze na trasach krajowych.
Nadszedł maj 1945 roku- koniec wojny. W wytwórni THK nastąpiło wykończanie prac i przekazywanie zadań kolegom Turkom. W czerwcu 1946 r. został przysłany z Warszawy specjalny wagon, który zabrał ze Stambułu do Polski dużą część polskich pracowników Fabryki Samolotów THK. W dalszych miesiącach 1946 i 1947 r. powróciło jeszcze kilku inżynierów indywidualnie. Wędrychowski i Rogalski wyjechali z Turcji do Stanów Zjednoczonych w 1949 r. i tam rozpoczęli owocną pracę w przemyśle lotniczym.
W 1952 r. firma THK została przejęta przez zakłady Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu (MKEK). W nowych zakładach zostały opracowane: niezrealizowany projekt samolotu obserwacyjno- łącznikowego MKEK-1; samolot szkolno- akrobacyjny MKEK-2 (rozwój samolotu THK-2); niezrealizowany projekt odrzutowego samolotu szkolno- treningowego MKEK-3 (wcześniejsze oznaczenie THK-16 "Mehmetçik"); samolot szkolno- treningowy MKEK-4 "Uğur" (wcześniejsze oznaczenie THK-15)- zbudowano 57 egz.; samolot sanitarny MKEK-5 (rozwój samolotu THK-5), szybowiec szkolny MKEK-6 (rozwój szybowca THK-4), szybowiec szkolny MKEK-7 (rozwój szybowca THK-9). Prowadzono również remonty i modernizację samolotów oraz produkowano na licencji pociski rakietowe Raytheon AIM-9 "Sidewinder" i Martin Marietta AGM-12 "Bullpup".
W 1962 r. została zakończona produkcja lotnicza. W wyniku prac rozpoczętych w 1965 r. zakład został w 1968 r. przekształcony w Fabrykę Maszyn Tekstylnych MKEK.
Konstrukcje:
Miles ”Magister”, 1942, samolot szkolny.
THK-1, 1943, szybowiec transportowy.
THK-2 (MKEK-2), 1944, samolot akrobacyjny.
THK-4 (MKEK-6), 1945, szybowiec szkolny.
THK-5 (THK-10) (MKEK-5), 1945, samolot sanitarny, pasażerski.
THK-6, ok. 1945, projekt szybowca.
THK-7, 1945, szybowiec szkolny.
THK-8, ok. 1945, projekt szybowca szkolnego.
THK-9 (MKEK-7), 1946, szybowiec szkolny.
THK-3, 1946, szybowiec akrobacyjny.
THK-11 (MKEK-11), 1947, samolot sportowo- turystyczny.
Galeria
Źródło:
[1] Dulęba L., Glass A. ”Samoloty RWD”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1983.[2] Samoloty wojskowe świata 1935-1945.
[3] Chwałczyk T. ”Inżynier Jerzy Teisseyre”. Lotnictwo z szachownicą nr 10.
[4] Glass A., Kubalańca J. "Polskie konstrukcje lotnicze 1939-1954". Tom 5. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2013.
[5] Glass A. "Polskie skrzydła w Turcji 1936-1948". Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2023.
[6] Genç Özgür "Türk İnkilâp Tarihi Enstitüsü Türk Hava Kurumu (THK) Etimesgut Uçak Fabrikasi". Ankara Üniversitesi Türk İnkilâp Tarihi Enstitüsü. T.C. Ankara, 2018.
[7] Yavuz İsmail "THK Etimesgut Uçak Fabrikası 1939-1950". Mühendis ve Makina Dergisi Tom 54 nr 636, (styczeń 2013).