Jędrzejewicz Wacław
Wacław Jędrzejewicz, urodził się 29.01.1893 w Spiczyńcach na Ukrainie, w okresie międzywojennym minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.
W latach 1910- 1912 jako uczeń gimnazjum im. Chrzanowskiego w Warszawie, wraz z grupą kolegów: Leonardem Możdżeńskim, Wacławem Niwińskim i Lechem Niemojewskim pomagał Zbierańskiemu i Cywińskiemu w budowie ich samolotu (patrz Cywiński Zbierański samolot). W 1912 r. zbudowali szybowiec według projektu Witolda Rumbowicza i Tomasza Flegiera. Na wzgórzach w Klarysewie pod Warszawą w lecie 1912 r konstruktorzy wykonali na tym szybowcu wiele lotów. W jednym z lotów złamał się pręt bambusowy podtrzymujący pilota, szybowiec utracił równowagę i lot zakończył się rozbiciem szybowca oraz ciężkim potłuczeniem Jędrzejewicza.
Od 1913 r. studiował w Studium Rolniczym przy Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Pod koniec 1913 r. wstąpił do Związku Strzeleckiego, gdzie w czerwcu 1914 r. ukończył szkołę podoficerską. I wojna światowa zastała go w Warszawie u rodziców, gdzie spędzał wakacje. Kolega Wacława ze "Strzelca", Adam Koc "Witold" zainicjował ideę utworzenia Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), gdzie Jędrzejewicz pełnił początkowo funkcję kierownika szkół podoficerskich POW w Warszawie. We wrześniu 1914 r. wraz z Konradem Libickim "Buyno" założył Wolną Szkołę Wojskową, która skupiała się na szkoleniu młodzieży z różnych kręgów społecznych. Jędrzejewicz pełnił tam rolę zastępcy, zaś Libicki był komendantem.
Za zgodą Józefa Piłsudskiego na czele tzw. Batalionu Warszawskiego w sierpniu 1915 r. dołączył do I Brygady Legionów walczącej wówczas na Wołyniu. Skierowany ponownie do pracy w POW był członkiem Komendy Naczelnej i komendantem okręgów POW w Częstochowie i Zagłębiu, angażował się też w działalność polityczną. W lipcu 1917 r. został aresztowany przez Niemców i skazany na 10 lat więzienia. Uwolniony z chwilą odzyskania niepodległości przez Polskę w listopadzie 1918 r., wstąpił do organizowanego Wojska Polskiego.
Ciesząc się zaufaniem Komendanta Józefa Piłsudskiego został skierowany do pracy w II Oddziale Sztabu Generalnego. W lipcu 1920 r., podczas wypełniania lotniczej misji wywiadowczej na trasie Lida- Wilno, dostał się do niewoli bolszewickiej. Po udanej ucieczce, przez Litwę powrócił do Polski. Jako ekspert uczestniczył w rokowaniach nad traktatem ryskim, równocześnie współdziałał przy tworzeniu w państwach bałtyckich polskich komórek wywiadowczych zbierających informacje o Rosji. W 1921 r. ukończył Wyższą Szkołę Wojenną. W latach 1921- 1925 był szefem Referatu Wschód II Oddziału Sztabu Generalnego (wywiad na ZSRR). Z dniem 1.04.1926 r., w randze majora Sztabu Głównego, mianowany został attache wojskowym przy Poselstwie Polskim w Tokio.
Jesienią 1928 r. przeniesiono go w stan nieczynny. Objął stanowisko dyrektora departamentu administracyjnego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Od 1930 r. był dyrektorem departamentu konsularnego MSZ. We wrześniu 1933r. otrzymał nominację na stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie Skarbu. Od lutego 1934 r. zajmował stanowisko ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (w rządach Janusza Jędrzejewicza- swego brata, Leona Kozłowskiego i Walerego Sławka). W październiku 1935 r. ustąpił ze stanowiska. Pełnił funkcję sekretarza generalnego Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości. W 1937 r. był prezesem Polskiego Komitetu Międzynarodowej Wystawy w Paryżu.
We wrześniu 1939 r. powrócił do czynnej służby wojskowej w charakterze oficera łącznikowego przy MSZ. Uczestniczył w ewakuacji depozytu Funduszu Obrony Narodowej (FON) z Polski przez Rumunię do Francji, gdzie skarb został przekazany Rządowi Rzeczypospolitej. Otoczenie gen. Władysława Sikorskiego uniemożliwiło mu dalszą służbę państwową i wojskową w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie.
Wiosną 1941 r. wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Pracował jako pracownik fizyczny na fermie kurzej, a później jako szlifierz w fabryce zbrojeniowej. Działał społecznie w środowisku Polonii amerykańskiej. Współorganizował wraz z Ignacym Matuszewskim i Henrykiem Floyar-Rajchmanem Komitet Narodowy Amerykanów Polskiego Pochodzenia. Był jednym z założycieli powstałego w lipcu 1943 r. Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce, a w latach 1943- 1948 jego pierwszym dyrektorem i prezesem.
Jesienią 1948 r. otrzymał tytuł profesora języka i literatury rosyjskiej w Wellesley College. W latach 1958- 1963 był kierownikiem studiów slawistycznych w Ripon College wstanie Wisconsin. W 1963 r. przeszedł na emeryturę i powrócił do Nowego Jorku, gdzie poświęcił się działalności w Instytucie Józefa Piłsudskiego jako dyrektor (1963- 1964), sekretarz zarządu (1971 r.), wiceprezes (1972- 1976) i prezes (1977- 1978). Był członkiem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie (od 1961 r.).
W 1992 r. Prezydent RP Lech Wałęsa nadał mu stopień generała brygady. W 1993 r. przyznano mu Honorowe Obywatelstwo Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa.
Wacław Jędrzejewicz zmarł 30.11.1993 w Cheshire w stanie Connecticut. Jego prochy złożono na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Konstrukcje:
Szybowiec uczniów gimnazjum im. Chrzanowskiego, 1912, szybowiec pionierski.
Źródło:
[1] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 1. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2004.[2] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1977.
[3] Januszewski S. "Pionierzy. Polscy pionierzy lotnictwa 1647- 1918. Tom 1". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2017.