SZD-18 "Czajka", 1956
(X-11 "Czajka")

Szybowiec szkolny. Polska.
Prototyp szkolnego szybowca SZD-18 ”Czajka” w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie. (Źródło: ”Fotograficzny Rejestr Szybowców”).
W 1955 r. Zarząd Główny Ligi Przyjaciół Żołnierza, która wówczas zajmowała się lotnictwem sportowym, ogłosił konkurs na projekt szybowca szkolnego. Wybrany w ten sposób szybowiec miał zastąpić szybowiec IS-3 ABC. Na konkurs ten wpłynęło łącznie 8 prac, przy czym tylko 3 prace uznano za nie spełniające warunkcw konkursu. Konkurs rozstrzygnięto w marcu 1956 r. Pierwszej nagrody nie przyznano, ponieważ żaden z projektów nie nadawał się do bezpośredniej realizacji. Drugą nagrodę przyznano projektowi technika Tadeusza Grudzieńskiego, oznaczony godłem X-11 ”Czajka”. Dalsze miejsca zdobyły projekty szybowców "Wróbel" opracowany przez inż. Ireny Kaniewskiej oraz "Młodzik" konstrukcji inż. R. Lewandowskiego. Równocześnie wyróżnione zostały: "Kawka" inż. Tadeusza Chylińskiego i "Kangur" inż. Adama Lewandowskiego.

Projekt X-11 ”Czajka” wyróżniał się dużą oryginalnością i szeregiem niekonwencjonalnych rozwiązań. Opierając się na założeniach tego projektu opracowano w Szybowcowym Zakładzie Doświadczalnym pod kierunkiem inż. Władysława Okarmusa dokumentację szybowca SZD-18 ”Czajka” wykonanego następnie w warsztatach SZD w Bielsku. W stosunku do projektu wstępnego wprowadzono kilka zmian, zmierzających do ułatwienia produkcji oraz unowocześnienia niektórych rozwiązań, nie naruszając pierwotnej koncepcji. Zastosowano jednodźwigarową konstrukcję skrzydła, zmieniono powierzchnię usterzeń oraz dodano kabinkę osłaniającą pilota.

Jedyny zbudowany egzemplarz szybowca wykonał pierwszy lot 30.11.1956 r. (wg [4]- na początku 1957 r. ?). W wyniku prób w konstrukcji wprowadzono szereg zmian m.in. powiększenie steru kierunku i zwiększenie jego wychyleń, zmniejszenie wychyleń lotek, zwiększenie wysokości płozy ogonowej i poprawienie jej amortyzacji, cofnięcie kółka i zabudowa kabinki. Przeprowadzono również loty zapoznawcze i porównawcze z szybowcem IS-3 ABC. Prototyp został wykazał bardzo dobre własności lotne, zdecydowanie przewyższał on swymi osiągami i własnościami szybowiec ABC. Nie wszedł do produkcji i to z dość prostej przyczyny: ”Czajka” została zbudowana na zlecenie LPŻ wbrew panującym w aeroklubach tendencjom do szkolenia na szybowcach dwumiejscowych. Uniezależnienie się aeroklubów od LPŻ po 1956 r. automatycznie przekreśliło rozwój szkolenia metodą jednosterową. Produkcja szkolnych szybowców jednomiejscowych została więc zupełnie zaniechana.

W 1966 r. szybowiec przekazany został do zbiorów Muzeum Lotnictwa i Astronautyki w Krakowie.

Konstrukcja:
Jednomiejscowy zastrzałowy górnopłat o konstrukcji drewnianej.
Skrzydło prostokątne, dwudzielne, jednodźwigarowe, ma skośny dźwigarek pomocniczy i pracujący keson sklejkowy. Tylna część skrzydła jest pokryta płótnem. Każda połówka skrzydła jest podparta duralowym zastrzałem kroplowym. Skrzydło usztywnione linkami. Końce skrzydła są zaopatrzone w podpórki kabłąkowe. Lotki różnicowe, są wzajemnie zamienne.
Kadłub skrzynkowy, składa się z trzech elementów skrzynkowych połączonych ze sobą rozbieralnie. Na skrzynce dolnej zamocowane są zaczepy (przedni i dolny), hak do startu z liny gumowej, uchwyty do ciężarków wyważających, płoza, pedały, sterownica i siodełko. Kabinka pilota składa się z dwóch części, z linią podziału w płaszczyźnie siodełka i oparcia. Część przednia z wiatrochronem może być łatwo zakładana lub zdejmowana zależnie od zadań wyszkoleniowych. Część tylna składa się z 2 symetrycznych okładzin sklejkowych, mocowanych na wkrętach. Część tylna nie wpływa na wyważenie ani na wrażenia pilota w locie i może być stale zamocowana na szybowcu. Szybowiec może więc latać w 3 następujących wersjach: bez kabinki, z tylną częścią kabinki lub z kabinką całkowitą.
Usterzenie poziome ma profil o kształcie płaskiej płytki z zaokrągloną krawędzią natarcia. Keson statecznika sklejkowy, statecznik oraz ster konstrukcji krzyżulcowej, kryte płótnem. Statecznik pionowy stanowi część tylna belki kadłuba, która pokryta jest sklejką, z wyjątkiem jednego trójkątnego pola przed usterzeniem. Belkę ogonową usztywniają linki, biegnące od skrzydeł. Ster kierunkowy drewniany, kryty w części przedniej i dolnej sklejką, statecznik kryty płótnem.
Na skrzynce dolnej zamocowana jest płoza podwozia. Kółko zawieszone jest na ramie z rurek stalowych, zamocowanej wahliwie na okuciach łączących zastrzały z kadłubem. Szybowiec pusty ustawiony na ziemi spoczywa na kółku i płozie ogonowej. Pod ciężarem pilota szybowiec podnosi ogon i opiera się na płozie przedniej, zajmując tzw. położenie startowe. Na końcu belki ogonowej znajduje się płoza ogonowa.

Dane techniczne SZD-18 (wg [3]):
Rozpiętość- 10,8 m, długość- 6,3 m, wysokość- 1,78 m, powierzchnia nośna- 15,7 m2.
Masa własna- 141 (wg [4]- 126) kg, masa użyteczna- 85 kg, masa całkowita- 226 (wg [4]- 201) kg.
Prędkość dopuszczalna- 133 km/h, prędkość minimalna- 40 (wg [4]- 41) km/h, doskonałość max- 9,3 przy prędkości 57 km/h (wg [4]- 12 przy prędkości 56 km/h), opadanie minimalne- 1,6 m/s przy prędkości 52 km/h (wg [4]- 1,18 m/s przy prędkości 49,5 km/h).

Dane techniczne SZD-18 z kabinką (wg [4]):
Rozpiętość- 10,8 m, długość- 6,3 m, wysokość- 1,78 m, powierzchnia nośna- 15,7 m2.
Masa własna- 136 kg, masa całkowita- 211 kg.
Prędkość dopuszczalna- 133 km/h, prędkość minimalna- 42 km/h, doskonałość max- 13,1 przy prędkości 57,6 km/h, opadanie minimalne- 1,13 m/s przy prędkości 51 km/h.

Galeria

  • Przygotowania do pierwszego startu szybowca SZD-18 ”Czajka”.  (Źródło: ze zbiorów Rafała Chylińskiego).
  • ”Czajka” w swoim pierwszym locie.  (Źródło: ze zbiorów Rafała Chylińskiego).
  • SZD-18 ”Czajka”., plany modelarskie. (Źródło: Modelarz nr 4/1960).
  • Konstruktorzy szybowca, z prawej Tadeusz Grudzieński, z lewej inż. Władysław Okarmus. (Źródło: Skrzydlata Polska nr 10/1957).
  • Ostatnie przygotowania do oblotu szybowca.  (Źródło: Skrzydlata Polska nr 13/1957).

Źródło:

[1] Krzyżan M. ”Samoloty w muzeach polskich”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1983.
[2] ”Polskie szybowce”
[3] Praca zbiorowa ”Konstrukcje lotnicze Polski Ludowej”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1965.
[4] Glass A., Kapkowski J. ”SZD-18 Czajka”. Modelarz nr 4/1960.
[5] ”Fotograficzny Rejestr Szybowców”.
[6] Okarmus W. "SZD-18 Czajka". Skrzydlata Polska nr 10/1957.
[7] Tańska- Brachacka Barbara "Czajka". Skrzydlata Polska nr 13/1957.

blog comments powered by Disqus