Lekkim samolot wielozadaniowy Suchoj Su-39 (Su-25TM) jest dalszą wersją rozwojową samolotu szturmowego Suchoj Su-25. W styczniu 1986 r. zapadła decyzja o opracowaniu wersji Su-25TM (T-8TM) zdolnej do działań przez całą dobę i przy dowolnej pogodzie. Zasadniczą zmianą w porównaniu do samolotu Su-25T miało być wdrożenie nowych urządzeń: termowizora ”Chod” i radaru ”Kinżał-S”. W zakładzie Suchoja w Moskwie, dwa egzemplarze Su-25T przebudowano w prototypy T8TM-1 oraz T8TM-2. Pierwszy samolot T8TM-1 wystartował 4.02.1991 r., a testowano na nim kontener z termowizorem ”Chod”. Wariant Su-25TM z zasobnikiem ”Chod” został pokazany w Żukowskim w sierpniu 1992 r. ”Chod” nie był jednak udany. Na prototypie T8TM-2 prowadzono próby radaru ”Kinżał-S”.

Pod koniec 1994 r. zrezygnowano z ”Kinżała” i ”Choda” i zastąpiono je radarem ”Kopjo-25”, również podwieszanym w kontenerze pod kadłubem (jest to wersja radami Kopjo z samolotu MiG-21-93) i zmodyfikowano celowniczy system optyczno-telewizyjny. Posiada taki sam płatowiec i silniki jak Su-25, lecz otrzymał całkowicie nowe wyposażenie nawigacyjne i celownicze. Urządzenia celownicze uzupełniono o zupełnie nowe czujniki: optoelektroniczny (system Szkwał w nosie samolotu) i radiolokacyjny (radar Kopjo-25 podwieszany w zasobniku pod kadłubem). Zupełnie nowe jest uzbrojenie, składające się praktycznie ze wszystkich typów taktycznej broni kierowanej powietrze-ziemia i powietrze-powietrze. Podstawowym uzbrojeniem samolotu jest 16 uniwersalnych rakiet 9A4172 ”Wichr” podwieszonych w dwóch APU-8 pod skrzydłami. Uniwersalność rakiety ”Wichr” polega na możliwości zwalczania tak celów naziemnych jak i powietrznych. . Po zmianie wyposażenia Su-25TM stał się poddźwiękowym samolotem wielozadaniowym. Radar Kopjo umożliwił rozszerzenie zestawu uzbrojenia o rakiety powietrze-powietrze R-27 i R-77, wdrożono także rakiety przeciwokrętowe Ch-31A i Ch-35.

Wersja to została pokazana po raz pierwszy w sierpniu 1995 r. w czasie wystawy MAKS'95 w Żukowskim. Do produkcji Su-39 (Su-25TM) przygotował się zakład w Ułan-Ude, produkujący przedtem szkolne Su-25UB. W dniu 15.08.1995 r. wystartował pierwszy Su-39 wykonany w Ułan-Ude, a 25.03.1998 r. (wg wcześniejszych źródeł w 1997 r.) drugi samolot będący jednocześnie pierwszy z całkowicie skompletowanym wyposażeniem. W 1997 r. zaczęto produkcję kolejnej serii 5 samolotów Su-25TM, ale do 2006 r. żaden z nich nie wystartował. Do Ułan-Ude miały trafić 20 Su-25T wykonanych w Tbilisi do modernizacji do standardu Su-39. W samolocie planowano dalsze zmiany: radar Kopjo miał zostać przeniesiony z zasobnika do nosa samolotu, okno Szkwała umieszczone będzie poniżej radaru. Ukończenie pierwszej serii samolotów Su-39 oraz modernizacja 20 Su-25T miała być zakończona do końca 1998 r., po czym samoloty te miały być wprowadzone do uzbrojenia grup szybkiego reagowania armii rosyjskiej. Grupy te miały powstać w każdym z 6 okręgów wojskowych i liczyć po 4 samoloty Su-39 (oprócz nich będą tam samoloty Su-25 i śmigłowce). Plany te nie zostały zrealizowane. Planowano eksport samolotów Su-39 m. in. do Iranu.

Na początku 1999 r. koncern Szturmowiki Suchoja przygotował ofertę modernizacji samolotów Su-25, oznaczoną Su-25SM, dla użytkowników zagranicznych- Su-25SMI. Modernizacja ma polegać na całkowitej wymianie wyposażenia pokładowego i przebudowie kabiny pilota, a także uzupełnieniu zestawu uzbrojenia o nowoczesne typy rakiet powietrze-powietrze i powietrze-ziemia. Najważniejszą zmianą miało być zabudowanie na samolocie nowego systemu kierowania ogniem Pantera z cyfrowym komputerem pokładowym i kompleksem radiolokacyjnym RŁPK-25SM z radarem Kopjo-M. Radar miał być wbudowany w przód kadłuba samolotu, natomiast laserowy dalmierz i podświetlacz celu Klon-PS- przeniesiony z nosa pod kadłub. Przewidywano zastosowanie kierowanych pocisków rakietowych powietrze-powietrze średniego zasięgu R-77 oraz pocisków przeciwradiolokacyjnych Ch-31P, a także przeciwokrętowych Ch-31A i Ch-35U. W ofercie dla użytkowników zagranicznych jest montaż składanych skrzydeł (na wzór samolotów pokładowych), co ma umożliwić chowanie Su-25 do standardowych ukryć. Planowano, że w ciągu 2 lat miały być ukończone próby zmodernizowanego samolotu Su-25SM w wersji jednomiejscowej i dwumiejscowego Su-25UBM. Planowane było zmodernizowanie ok. 80 samolotów. Samoloty rosyjskie miały być zmodernizowane do 2003 r., prace miał prowadzić zakład remontowy nr 121 w Kubince pod Moskwą. Samoloty białoruskie miałby modernizować zakłady w Baranowiczach, także samoloty ukraińskie miałyby być przerabiane na miejscu. W 2001 r. Siły powietrzne Rosji nie zaakceptowały tak zaawansowanego (i drogiego) wariantu modernizacji.

Podobną do jednomiejscowego Su-25SM modernizacją dwumiejscową był Su-25UBM przerobiony z samolotu szkolno-bojowego Su-25UB. Su-25UBM miał być wielofunkcyjnym poddźwiękowym myśliwcem z radarem Kopjo i uzbrojeniem kierowanym powietrze-powietrze i powietrze-ziemia. W 1999 r. pierwszy Su-25UBM znajdował się w budowie w warsztatach biura konstrukcyjnego Suchoja w Moskwie.

W 2001 r. Suchoj przygotował skromniejszy projekt, zachowujący tę samą nazwę Su-25SM. Samolot miał otrzymać system nawigacyjno-celowniczy PrNK-25SM Bars. Nomenklaturę uzbrojenia poszerzono o rakiety powietrze-powietrze R-73 do samoobrony oraz rakiety niekierowane S-13T. Nowe wyposażenie pozwala stosować obecne uzbrojenie z szerszego zakresu warunków lotu. W 2001 r. Siły Powietrzne Rosji zamówiły modernizację 3 samolotów (w tym jednego dwumiejscowego) przeznaczonych do prób. Modernizację prowadzi wojskowy zakład remontowy ARZ-121 w Kubince pod Moskwą. Pierwszy Su-25SM wystartował 5.03.2002 r., drugi- w kwietniu 2003 r. Próby państwowe zostały ukończone w 2005 r. W 2004 r. poinformowano, że modernizacja Su-25SM okazała się zbyt droga i miał być zmodernizowany tylko jeden pułk samolotów. W dniu 28.12.2006 r. Siły Powietrzne Rosji przejęty pierwszych sześć zmodernizowanych samolotów szturmowych Su-25SM. Planowano, że w 2007 r. przejętych zostanie sześć kolejnych samolotów, zaś w 2008 r. dalszych osiem. Łącznie zmodernizowane miały zostać samoloty dwóch pułków Su-25.

W Polsce.

W czasie kieleckiego IV Międzynarodowego Salonu Przemysłu Obronnego w połowie września 1997 r. rosyjska Centrala Handlowa Roswoorużenije zaoferowała Polsce zakup samolotów wielozadaniowych Suchoj Su-39. Miał być konkurentem samolotów wielozadaniowych: amerykańskich McDonnell Douglas F-18 ”Hornet” i Lockheed Martin F-16 ”Fighting Falcon”, szwedzkiego SAAB JAS-39 ”Gripen” oraz francuskiego Dassault-Breguet ”Mirage 2000”. Oferta rosyjska przewidywała montaż samolotów w zakładach PZL-Mielec, a także przekazanie Polsce technologii kierowanych rakiet przeciwpancernych ”Wichr”, które mogłyby być produkowane przez zakłady MESKO w Skarżysku Kamiennej.

Konstrukcja:
Jednomiejscowy górnopłat.

Uzbrojenie:
- Su-39 (Su-25TM)- 1 stałe, dwulufowe, działko GSz-2-30 kal. 30 mm pod kadłubem. Uzbrojenie podwieszane na ośmiu dużych wysięgnikach pod skrzydłami i dwóch dla rakiet powietrze-powietrze przy końcach skrzydeł: 16 uniwersalnych (powietrze-powietrze i powietrze-ziemia) rakiet 9A4172 ”Wichr” podwieszonych w dwóch APU-8 pod skrzydłami, rakiety powietrze-powietrze R-27R/R-27ER, R-60M, R-73 i R-77, rakiety przeciwokrętowe Ch-31A i Ch-35U, rakiety powietrze-ziemia Ch-25ML, Ch-29L/T i S-25Ł, rakiety przeciwradiolokacyjne Ch-58U, bomby kierowane telewizyjnie KAB-500Kr, niekierowane pociski rakietowe, bomby klasyczne, zasobniki strzeleckie SPPU-22-01 lub SPPU-687 z ruchomymi działkami kal 23 mm i 30 mm. Łączna masa uzbrojenia- do 6000 kg.
- Su-25SM z 1999 r.- uzbrojenie podwieszane- rakiety powietrze-powietrze R-27R i R-77, R-73, uzbrojenie powietrze-ziemia miało być rozszerzone o rakiety i bomby kierowane telewizyjnie (Ch-29T i KAB-500Kr), rakiety przeciwradiolokacyjne Ch-25MPU i Ch-31P oraz przeciwokrętowe Ch-31A i Ch-35,
- Su-25SM z 2001 r.- może zabierać do 5000 kg uzbrojenia na belkach MBD3-U2T, uzbrojenie poszerzono o rakiety powietrze-powietrze R-73, rakiety niekierowane S-13T kal 122 mm, bomby naprowadzane telewizyjnie KAB-500T.

Wyposażenie:
- Su-25TM z Chodem i Kinżałem- dzienny laserowo-telewizyjny system celowniczy I-251 Szkwał-M oraz zamiennie3 podwieszane w kontenerach pod kadłubem: termowizor Chod lub radar Kinżał-S,
- Su-25TM z radarem Kopjo-25- radar Kopjo-25 podwieszony w kontenerze pod kadłubem,
- Su-39 (Su-25TM)- system nawigacyjno-celowniczy SUW-25T Woschod: system optyczno-telewizyjny I-251M Szkwał-M, stacja radiolokacyjna Kopjo-25, dopplerowski miernik prędkości i kąta znoszenia SzO-13A, system dalekiej nawigacji A-723, system bliskiej nawigacji A-312, system informacyjny pionu i kursu IK-WK-80-4, radiowysokościomierz RW-21. Urządzenia niewchodzące w skład systemu: radiokompas ARK-22, radiostacje R-862 i R-828, stację aktywnej odpowiedzi SO-69, aparaturę swój-obcy SRO-1-P i inne. System samoobrony Irtysz: radiolokacyjna stacja ostrzegawcza Pastel, wyrzutnie pułapek termicznych UW-26, stacja aktywnych zakłóceń cieplnych L-166S1 Suchogruz, stacja elektronicznych zakłóceń aktywnych MSP-410 Omul,
- Su-25SM z 1999 r.- system kierowania uzbrojeniem Pantera z kompleksem radiolokacyjnym RŁPK-25SM z radarem Kopjo, laserowy dalmierz i podświetlacz celu Klon-PS, system walki elektronicznej Irtysz zdolny jest do prowadzenia rozpoznania radiotechnicznego, ostrzegania o zagrożeniach i programowania głowic rakiet przeciwradiolokacyjnych przed odpaleniem (to robi stacja Pastel), a także stawiania zakłóceń elektronicznych (najprawdopodobniej kontenerowa stacja Omul) i sterowania odpalaniem pułapek cieplnych i radiolokacyjnych. System nawigacyjny miał być uzupełniony przez satelitarny odbiornik A737 (GPS),
- Su-25SM z 2001 r.- system nawigacyjno-celowniczy PrNK-25SM Bars ze stacją optoelektroniczną Zachwat i odbiornikiem nawigacji satelitarnej A737, dopplerowski radar nawigacyjny Sz013, stacja rozpoznania radiotechnicznego Pastel, centrala danych aerodynamicznych, system bliskiej radionawigacji RSBN-85, układ nawigacji bezwładnościowej, radiokompas ARK-M, radiostacja Bankier-2, rejestratory pokładowe Karat-B25, system kierowania uzbrojeniem SUO-39, laserowy dalmierz i podświetlacz celu Klon-PS.

Napęd- 2 silniki turboodrzutowe R-195 bez dopalaczy o ciągu maksymalnym 44,1 kN (4500 kG) każdy.

Dane techniczne Su-39 (Su-25TM) (wg [1] i [4]):
Rozpiętość- 14,52 m, długość- 15,33 m, długość kadłuba- 14,28 m, wysokość- 5,2 m.
Masa własna- 10740 kg, masa startowa normalna- 16870 kg, masa startowa max- 21500 kg.
Prędkość max- 950 km/h, dopuszczalna liczba Macha- 0,82, prędkość przelotowa- 700 km/h, prędkość oderwania- 240-245 km/h, prędkość lądowania- 230-235 km/h, wznoszenie- 3480m/min, pułap- 10000 m; promień działania- 510-900 km, zasięg max- 2500 km.

Dane techniczne Su-25SM (wg [3]):
Masa startowa maksymalna- 19000 kg.