Stemme S 10 "Chrysalis", 1986
(Irkut-850)

Motoszybowiec. Niemcy.
Motoszybowiec Stemme S 10 ”Chrysalis”. (Źródło: Jelle Vandebeeck via "Wikimedia Commons").

Motoszybowiec zaprojektowany pod koniec lat 1980-tych przez Reinera Stemme w firmie Stemme GmbH & CO. KG z Berlina Zachodniego. Prototyp Stemme S 10 ”Chrysalis” oblatano 6.07.1986 (wg [5]- 1988) r. Budowany był wg przepisów JAR-22 i otrzymał świadectwo typu w kategorii Utility. Motoszybowiec ma wyjątkowo rozwiązany napęd: silnik umieszczony za kabiną napędza długim wałem składane śmigło, chowane pod odsuwanym do przodu noskiem kadłuba. Prawie od początku praktycznie całą produkcję podzespołów kompozytowych i elementów metalowych umieszczono w Polsce. Wersja S 10VC o przedłużonym zasięgu ma powiększone zbiorniki paliwa, z aparaturą obserwacyjną w gondolach pod skrzydłami. Powstała też wersja ze śmigłem o zmiennym skoku S 10V z silnikiem Limbach 2400EB1AD i ulepszoną kabiną. Produkcja S 10 była czasowo zawieszona w 1994 r., podjęto ją znów w wersji S 10V.

Mimo wysokiej ceny motoszybowce te znajdują nabywców. Do końca 2007 r. zbudowano ok. 180 egz.

Na wystawie MAKS w 2005 r. w Moskwie rosyjski koncern Irkut przedstawił samolot Irkut-850, który był określany jako aparat opcjonalnie załogowy. Irkut-850 był przeróbką niemieckiego motoszybowca Stemme S10VT z silnikiem Rotax 914. W kabinie na miejscu prawego pilota zamontowano aparaturę umożliwiającą lot bez pilota. W kontenerach pod skrzydłami zakładana jest aparatura obserwacyjna w różnych zestawieniach. Powstanie Irkuta-850 było wywołane brakiem uregulowań prawnych włączających aparaty bezzałogowe do istniejącego systemu kierowania ruchem powietrznym i zezwalających na ich zastosowanie do działań prewencyjnych, np. do monitorowania terenów potencjalnie zagrożonych. Obecność pilota na pokładzie Irkuta-850 zmienia status prawny aparatu, nie musi on rzeczywiście pilotować samolot, wystarczy że jest na pokładzie. W trakcie MAKSa aparat Irkut-850 (z pilotem) był wykorzystywany w systemie bezpieczeństwa wystawy do patrolowania okolicy za pomocą stabilizowanej żyroskopowo kamery telewizyjnej i termowizora widzących człowieka z odległości do 4000 m.

W Polsce.

Prawie od początku praktycznie całą produkcję podzespołów kompozytowych i elementów metalowych motoszybowca Stemme S 10 umieszczono w Polsce. W 1988 r. z Przedsiębiorstwem Doświadczalno- Produkcyjnym Szybownictwa- Bielsko, gdzie rozpoczęto wykonywanie belek tyłu kadłuba wraz ze statecznikiem kierunku. Kooperacja trwała do marca 1990 r. i zakończyła się wykonaniem około 14 szt. tych zespołów. Po czym produkcję przejęła firma Wytwórnia Konstrukcji Kompozytowych Andrzeja Papiorka w Jasienicy. Tu produkcję zespołów do S 10 stopniowo rozszerzano, aż do kompletu prawie wszystkich części wyko­nywanych z kompozytów. Natomiast środkową partię kadłuba w postaci kratownicy produkowała firma Wabex z Mielca. Montaż całości i obloty wykonywane są w firmie Stemme w Berline. Rocznie produkowano po 10 egz. Stemme S 10.

Motoszybowiec Stemme S 10 (nr fabryczny 10-48), nabyty został w stanie uszkodzonym przez W. Mackiewicza, z Elbląga. Po naprawie w firmie Allstar PZL Glider, zare­jestrowany jako SP-0063, wszedł do eksploatacji.

Konstrukcja:
Dwumiejscowy górnopłat wolnonosny o konstrukcji kompozytowej (wykonany w przewadze z laminatów węglowych, cześć zespołów wytwarzana jest z kevlaru lub z włókien szklanych).
Płat trzyczęściowy, dzieli się na centropłat i końcówki. Konstrukcja skrzydeł przekładkowa z rowingowym dźwigarem głównym- całość z kompozytów węglowych. Wzdłuż centropłata biegną klapy a wzdłuż końcówek- lotki. Hamulce aerodynamiczne typu Schempp-Hirth, górnopłytowe, umieszczone w centropłacie.
Część centralną kadłuba tworzy stalowa, masywna, kratownica łącząca wszystkie zespoły zewnętrzne. Do niej mocowany jest silnik oraz podwozie główne. Do kratownicy dołączona jest półskorupowa belka ogonowa i przednia kabi­nowa część kadłuba. Kabina z miejscami obok siebie, zakryta.
Usterzenie typu T z podziałem na statecznik i ster, konstrukcja kompozytowa.
Podwozie klasyczne, główne chowane do kadłuba, kółko tylne stałe.

Wyposażenie- typowy zestaw przyrządów VFR, możliwość rozbudowy.

Silnik- Limbach L2400EB1D o mocy 69 kW (94 KM), umieszczony za kabiną napędza długim wałem (kompozytowym) składane bezwładnościowo śmigło, chowane pod odsuwanym do przodu noskiem kadłuba, przekładnia z pasków klinowych przy śmigle.

Dane techniczne Stemme S 10 (wg [5]):
Rozpiętość- 23,0 m, długość- 8,42 m, wysokość- 1,8 m, powierzchnia nośna- 18,7 m2.
Masa własna- 640 kg, masa startowa max- 850 kg.
Prędkość dopuszczalna- 270 km/h, prędkość w atmosferze burzliwej- 180 km/h, prędkość przelotowa max- 165 km/h, prędkość minimalna- 78 km/h, doskonałość- 50, opadanie minimalne- 0,56 m/s, wznoszenie- 2,5 m/s, pułap- 5000-7000 m, zasięg- 950 (wg [2]- 1200) km.

Dane techniczne Irkut-850 (wg [3]):
Masa- 860 kg, masa wyposażenia zadaniowego- 200 kg.
Taktyczny promień działania- 200 km, czas lotu max- 12 h.

Źródło:

[1] Liwiński J. ”Rejestr polskich statków powietrznych 2006”. Przegląd Lotniczy Aviation Revue nr 2/2006.
[2] Makowski T. ”Współczesne konstrukcje lotnicze Polski”. Agencja Lotnicza Altair. Warszawa 1996.
[3] Butowski P. ”Wciąż bez koncepcji. Rosyjskie bezzałogowe statki powietrzne z MAKSa 2005”. Lotnictwo nr 10/2005.
[4] Dobrzyński J. ”Szybowce SZD”. Lotnictwo nr 11/2005.
[5] Kubalanca J., Witkowski R. "Zagraniczne szybowce w Polsce". Wydawnictwo Stratus. Sandomierz 2009.
blog comments powered by Disqus