Jeden z bardziej popularnych samolotów angielskich z okresu I wojny światowej produkowany w Anglii w dużych seriach. Zaprojektowany był na zamówienie marynarki wojennej jako myśliwiec eskortowy. Nazwa pochodziła od układu statyczno-wytrzymałościowego komory płatów, w której zastosowano jedną parę równoległych stojaków i drugą z połówkami stojaków, a właściwie parą zastrzałów- prętów pochyłych, przenoszących siły od dźwigarów górnego płata do podłużnie kadłuba. Określenie techniczne: półtora stojaka = ”1 1/2 Strutter” stało się przyjętą z czasem popularną nazwą samolotu. Pierwszy samolot dostarczony RFC znany był jako Sopwith ”Twoseater” (Dwumiejscowy), natomiast w RNAS określano jako Sopwith Type 9400. Prototyp, został zbudowany w grudniu 1915 r. (wg [4]- prototyp odbył pierwszy lot 8.04.1916 r.). Marynarka brytyjska zamówiła 1500 egz., z których pierwszy został dostarczony (wg [3]) w lutym 1916 r. W 1916 r. opracowana została jednomiejscowa wersja bombowa, oznaczana w marynarce jako Sopwith Type 9700.

Produkowane były również w firmach: Ruston Proctor & Co., Vickers Ltd, Wells Aviation Co. Ltd, Morgan and Co., Hooper and Co., Westland, Fairey Aviation Co., Mann Egerton and Co.. Wg [4] zbudowano 1439 egz. plus 58 samolotów pokładowych.

W kwietniu 1916 r. pierwsze samoloty ”1 1/2 Strutter” otrzymał No. 5 Wing RNAS, a od maja 1916 r. do nowego skrzydła bombowego No. 3 Wing RNCS. Początkowo były używane jako myśliwce eskortowe, później przeważnie jako zwiadowcze i lekkie bombowe oraz do diałań przeciw niemieckim okrętom podwodnym. Były wykorzystywane do głębokich rajdów nad cele na terenie przeciwnika. Trzy dywizjony RFC (43, 45, 70) używały samolotów ”1 1/2 Strutter” na froncie zachodnim. Podczas okresu użytkowania tych samolotów zaliczyły one zestrzelenie 41 samolotów przeciwnika. Latem 1917 r. RFC używał przez krótki okres ”1 1/2 Strutterów” w obronie Wysp Brytyjskich. Otrzymały je dywizjony Home Defence- 37, 44 i 78, oznaczane czasami jako Sopwith ”Comic”. Łącznie był na wyposażeniu kilkudziesięciu dywizjonów RFC i RNAS na wszystkich frontach l wojny. ”1 1/2 Struttery” RNAS zostały również zaadaptowane do działań lotniczych z pokładu lotniskowców, m. in. HMS Furious, HMS Vindex i HMS Argus oraz na pokładach krążowników.

Francja 9 pierwszych egz. w 1916 r., ponadto 53 kolejne samoloty RNAS zostały przekazane w 1917 r. Dwa samoloty dostarczone Francuzom wykonały spektakularny atak na Essen 24.09.1916 r. pokonując 800 km w ciągu 6 h. Natomiast na jednomiejscowym samolocie dokonano kolejnego wyczynu 17.11.1916 r. Ponownie startując z Luxeuil ok. 8⁰⁰ dotarł w południe nad Monachium, gdzie zrzucił sześć bomb. Następnie pokonał Alpy i wylądował we Włoszech ok. 16⁰⁰. Produkcja samolotów ”1 1/2 Strutter” we Francji rozpoczęła się w 1916 r. Pierwsze samoloty z tej produkcji dostarczono na front we wrześniu 1916 r. Dwumiejscowy ”1 1/2 Strutter” w konfiguracji myśliwsko-rozpoznawczej we Francji otrzymał oznaczenie Sopwith 1A2, dwumiejscowy bombowiec- Sopwith 1B2, a jednomiejscowy bombowiec- Sopwith 1B1. We Francji wyprodukowano około 4500 egz. w zakładach Amiot, Bessoneau, Darrag, Liore & Olivier, Hanriot, Sarazin, SFA i REP. Produkcja trwała do 1918 r., jednak w tym samym roku zaczęto je wycofywać z jednostek, zastępując je samolotami Breguet XIVB2. Służył w 32 dywizjonach francuskich. Po wycofaniu z jednostek liniowych używane były w ośrodkach szkolenia. Po zawieszeniu broni nieliczne egzemplarze używane były lotnictwie cywilnym. W latach 1920-1922 francuskie lotnictwo morskie użytkowało 20 egz. Sopwith 1A2.

Samoloty ”1 1/2 Strutter” używane były w czasie I wojny światowej w trzech dywizjonach belgijskich. Były to samoloty produkcji brytyjskiej i francuskiej, znajdowały się w służbie do 1921 r. Rosja od 1916 r. otrzymywała samoloty produkcji brytyjskiej (ok. 204 egz.) i francuskiej. Wiele samolotów zdobyto od sił ekspedycyjnych (Anglii, Francji, Japonii) w pierwszych miesiącach po rewolucji październikowej. Produkcję podjęto w Rosji w zakładach Dux (później GAZ), która zakończyła się w 1922 r. oraz w zakładach W. A. Lebiediewa. Lotnictwo rewolucyjne przejęło około 34 egz. i w latach 1917-1922 ten typ samolotu stanowił jeden z liczniej używanych samolotów w czerwonym lotnictwie. Pod koniec 1920 r. w służbie pozostawało ponad 120 egz. Większość tych samolotów znajdowała się na Dalekim Wschodzie, na Kaukazie, na Ukrainie, w Turkmenii oraz na Syberii. Używane były do ok. 1929 r. Holandia posiadała 5 ”1 1/2 Strutterów”, pozyskała je poprzez odkupienie samolotów internowanych na terenie neutralnej Holandii. Nieliczne egzemplarze samolotu ”1 1/2 Strutter” znalazły się w Rumunii, Japonii, Brazylii, Estonii, Litwie i na Łotwie, Japońskie samoloty produkcji były użytkowane na Syberii w 1918 r. w ramach japońskiego korpusu ekspedycyjnego zwalczającego rewolucję.

Wiosną 1918 r. USA zamówiło 514 francuskich samolotów (384 dwumiejscowych rozpoznawczych i 130 jednomiejscowych bombowców). Początkowo służyły do treningu w amerykańskim ośrodku szkolnym. Z powodu wykruszenia pełnosprawnego sprzętu i braku uzupełnień czasowo wykorzystywano te samoloty do działań bojowych. Kilka amerykańskich ”1 1/2 Strutterów” zabrano do USA po zawieszeniu broni. Amerykańska marynarka wojenna przejęła 21 egz. tego typu. Służyły do treningu oraz operowały z pokładów i katapult amerykańskich okrętów. Wycofane je pod koniec 1920 r., nieliczne pozostały w rękach cywilnych aż do lat 1930-tych.

Razem zbudowano ok. 6000 egz. samolotów Sopwith ”1 1/2 Strutter”.

W Polsce.

W czasie I wojny światowej na samolotach Sopwith 1A2 latali również polscy lotnicy, którzy służyli we francuskim lotnictwie wojskowym:
- Karol Aleksander Bronisław Borzęcki- od października 1916 r. latał jako obserwator Eskadrze N 62. Wyczyny Borzęckiego w 62. Eskadrze, z października i listopada 1916 r. przywo­łano w rozkazie armii (10.10.1916 r. został zaatakowany przez 4 samoloty, a 23.11.1916 r. przez 8 samolotów). Inny wyczyn z 17.09.1916 r. chwa­lono w rozkazie armii (z 28.09.1916 r.)- wykonał wów­czas rekonesans na dystansie 350 km, spenetrował linie niemieckie mimo aktywnej obrony przeciwlotniczej nieprzyjaciela. Latając jako obserwator na samolotach Sopwith 1A2, zestrzelił 4 samoloty nieprzyjaciela. Łącznie zestrzelił 5 samolotów, swoje pierwsze powietrzne zwycięstwo odniósł w Eskadrze C 43, lecąc jako obserwator samolotu Caudron G-4,
- Robert Emil Kamiński, pilot, od sierpnia 1916 r. służył we francuskiej eskadrze F 63. 9.09.1917 r. zginął podczas lotu zwiadowczego w wyniku katastrofy lotniczej. Sa­molot- prawdopodobnie Caudron G-4 kapotował (wg [8]- był to samolot Sopwith 1A2).

Na samolotach Sopwith ”1 1/2 Strutter” latali również Polacy, lotnicy w służbie lotnictwa rosyjskiego. Na przełomie lat 1918/1919 w szeregach lotnictwa bolszewickiego znalazł się chorąży Seweryn Sacewicz. Na początku 1919 został skierowany, wraz ze swym oddziałem lotniczym na front południowy. Po zapoznaniu się z przebiegiem linii frontu Sacewicz postanowił zdezerterować do białych. Okazja nadarzył się 31.05.1919 r. Sacewicz wystartował na opatrzonym czerwonymi gwiazdami samolocie Sopwith ”1 1/2 Strutter” i po osiągnięciu pozycji wojsk gen. Denikina wylądował wśród nich, wzbudzając zrozumiałą sensację. W lipcu nasz bohater otrzymał przydział jako pilot do 2 Oddziału Lotniczego Armii Dońskiej.

W Polsce były 3 samoloty Sopwith ”1 1/2 Strutter”, wszystkie produkcji francuskiej. Dwa zostały zdobyte na bolszewikach, używane były w 18 EW, 1EW, a później w OSOL w Warszawie. Jeden był przez pewien czas samolotem dyspozycyjnym dowódcy lotnictwa płk. Adama Zaleskiego. Trzeci samolot rumuński udostępniony Polakom w maju 1919 r. we Lwowie. Wykorzystywany był przez obie strony do łączności lotniczej z Czerniowcami w sprawie ustąpienia Rumunów z terenów Pokucia i ustalenia linii granicznej. Wg [3]- był jeszcze jeden ”1 1/2 Strutter” znany z fotografii, zdobyty w Kowlu we wrześniu 1920 r. Jego bliższe losy nie są znane.

Konstrukcja:
Jedno- lub dwumiejscowy dwupłat o konstrukcji drewnianej.
Płaty dwudźwigarowe drewniane, górny płat dwudzielny, dolny trójdzielny. Pokrycie płatów płótnem.
Kadłub w postaci kratownicy drewnianej o przekroju prostokątnym z wypukłym grzbietem. Przód pokryty aluminiowymi panelami, a w dalszej części płótnem. Górna część kadłuba otrzymała oprofilowanie ze sklejki. Kabiny odkryte.
Usterzenie klasyczne o konstrukcji z rur stalowych pokrytych płótnem.
Podwozie klasyczne stałe.

Uzbrojenie- w wersji jednomiejscowej- 1 stały karabin maszynowy pilota Vickers kal. 7,7 mm na grzbiecie kadłuba, w wersji dwumiejscowej- 1 stały karabin maszynowy pilota Vickers wz. 09 kal. 7,7 mm i 1 ruchomy karabin maszynowy obserwatora Lewis wz. 15 kal. 7,92 mm. Myśliwce w dywizjonach Home Defence- 1 lub 2 karabiny maszynowe Lewis na umocowaniu Fostera w wykroju górnego płata. Udźwig bomb- 114 kg, wg [4]- 4 bomby po 12,5 kg pod skrzydłami, patrole przeciw okrętom podwodnym- 2 bomby po 29,5 kg.

Silnik- gwiazdowy, rotacyjny Le Rhône 9J o mocy 81 kW (110 KM), Le Rhône 9 o mocy 88 kW (120 KM), Clerget 9Z o mocy 81 kW (110 KM), Clerget 9B o mocy 96 kW (132 KM), Clerget 9Bb o mocy 99 kW (135 KM), Clerget 9Bc o mocy 107 kW (145 KM) lub Le Rhône 9Jby o mocy 99 kW (135 KM).

Dane techniczne ”1 1/2 Strutter” (wg [1]):
Rozpiętość- 10,21 m, długość- 7,7 m, wysokość- 3,12 m, powierzchnia nośna- 32,8 (wg [2]- 32,5) m².
Masa własna- 593 (wg [2]- 595) kg, masa użyteczna- 382 (wg [2]- 467) kg, masa całkowita- 975 (wg [2]- 1062) kg.
Prędkość max- 149 (wg [2]- 164) km/h, czas wznoszenia na 1000 m- 4'24", pułap- 4700 (wg [2]- 3962) m, zasięg- 450 km, czas lotu- 3 h 30' (wg [2]- 4 h).

Dane techniczne ”1 1/2 Strutter”- jednomiejscowy/dwumiejscowy, silnik Clerget 9B 130 KM (wg [3]):
Rozpiętość- 10,21/10,21 m, długość- 8,0/8,0 m, powierzchnia nośna- 32,14/32,14 m².
Masa własna- 592/597 kg, masa startowa- 975/1062 kg.
Prędkość max- 156/158 km/h, czas wznoszenia na 1980 m- 9'1"/12'4", pułap- 4725/3960 m, czas lotu- 3 h 54'/-.

Dane techniczne ”1 1/2 Strutter”- dwumiejscowy, silnik o mocy 96 kW (wg [4]):
Rozpiętość- 10,2 m, długość- 7,65 m, wysokość- 3,11 m.
Masa własna- 592 kg, masa startowa- 975 kg.
Prędkość max- 160 km/h, pułap- 4700 m, czas lotu- 3 h 30'.