PZL TS-8 "Bies", 1955
Zanim jednak prace nad samolotem TS-8 ”Bies” ruszyły pełną parą, zespół otrzymał za zadanie zmodyfikowanie samolotu ”Junak 2” i zastąpienia jego podwozia w układzie klasycznym trójkołowym podwoziem z kółkiem przednim. W lotnictwie wojskowym należało wówczas niemal natychmiast podjąć szkolenie na samolotach o trójkołowym podwoziu. Zadanie zostało szybko wykonane. Samolot TS-9 ”Junak 3”, wyposażony w stałe, trójkołowe podwozie i radiostację pokładową, został oblatany w sierpniu 1953 r. Wkrótce też podjęto produkcję seryjną i samoloty ”Junak 3” zostały przekazane szkołom lotniczym, wypełniając na pewien czas dotkliwą lukę sprzętową. Tak więc od połowy 1953 r. zespół mógł Już poświęcić się wyłącznie pracy nad samolotem TS-8 ”Bies”.
Projekt wstępny samolotu został wykonany wraz z makietą centralnej części samolotu w pierwszej połowie 1954 r. Prace konstrukcyjne, dokumentacyjne i próby statyczne prototypu zakończono w 1955 r. Warsztat Instytutu Lotnictwa (później Zakład Produkcji Doświadczalnej) przystąpił do budowy 4 prototypów (jednego do badań statycznych i trzech do prób w locie). Drugi prototyp TS-8 P-1 (pierwszy do prób w locie) wykonał pierwszy lot 23.07.1955 r. Kolejne dwa prototypy ukończono i oblatano 13.03.1956 r.- TS-8 P-2 i 18.08.1956 r.- TS-8 P-3 (wg [6] i [7]- oba w 1955 r.). Próby wykazały, iż samolot ma dobre właściwości pilotażowe i osiągi. Dwa prototypy pozostawały w eksploatacji Instytutu Lotnictwa do 1972 r.
Na bazie projektu samolotu TS-8 ”Bies” powstał projekt wstępny samolotu dyspozycyjnego IL ”Goniec”.
W latach 1956-1957 na samolocie TS-8 ustanowiono kilka rekordów , w tym dwa międzynarodowe:
- 28.12.1956 r.- inż. Andrzej Abłamowicz, międzynarodowy rekord wysokości- 7084 m,
- 14.05.1957 r.- inż. Andrzej Abłamowicz, międzynarodowy rekord w odległości lotu na obwodzie zamkniętym- 2884,5 (wg [9]- 2850) km. Jednocześnie zostały ustalone krajowe rekordy prędkości na dystansach 500, 1000, 1500 i 2000 km,
- 30.05.1957 r.- inż. Ludwik Natkaniec- międzynarodowy rekord prędkości na trasie 2000 km dla samolotów tej kategorii- 317 km/h. W czasie tego lotu pobito również krajowe rekordy prędkości na trasach 500 i 1000 km.
W dniach 24.05. do 2.06.1957 r. samolot został zaprezentowany na XXII Międzynarodowym Salonie Lotniczym w Paryżu. W następnym roku inż. Andrzej Abłamowicz demonstrował ”Biesa” na Węgrzech i w Rumunii. Serię informacyjną 10 egz. TS-8BI ”Biesów” wyprodukowano w 1957 r. w WSK-Okęcie, pierwszy samolot oblatano 30.05.1957 r. Samoloty z serii informacyjnej zostały przekazane do eksploatacji próbnej w szkołach i jednostkach lotniczych. W wyniku doświadczeń eksploatacyjnych wprowadzono w następnych egzemplarzach seryjnych kilka zmian o charakterze użytkowym. Wielkoseryjną produkcję TS-8 uruchomiono w 1958 r. w WSK-Mielec. Pierwszy samolot oderwał się od ziem 23.08.1958 r. W Mielcu zbudowano 229 samolotów w wersjach TS-8BII i TS-BIII. Ostatni oblatano 7.02.1961 r. (wg innych źródeł produkcja trwała w latach 1958-1960, natomiast [2]- od 1957 r. do 1961 r. wyprodukowano 250 samolotów). Wg [6]- zbudowano trzy prototypy, 10 egzemplarzy serii informacyjnej i 229 seryjnych, czyli łącznie 242 egz. Wg [9]- ogółem wyprodukowano 250 TS-8 w 10 seriach.
TS-8 ”Bies” był pierwszym po wojnie polskim nowoczesnym samolotem metalowym z polskim silnikiem, który został wyprodukowany w dużej serii. Samoloty seryjne trafiały do oficerskich szkół lotniczych oraz do jednostek Wojsk Lotniczych, Wojsk Obrony Powietrznej Kraju i lotnictwa Marynarki Wojennej. Od 1958 r. samoloty ”Bies” wprowadzono również do OSL w Dęblinie. W latach 1964-1967 zastąpiły je odrzutowe samoloty PZL TS-11 ”Iskra”. Samoloty ”Bies” zaczęto wycofywać z lotnictwa wojskowego i przekazywać aeroklubom prowadzącym obozy LPW II stopnia. Łącznie wojsko przekazało 101 samolotów (wg [6]- 105) TS-8 ”Bies” do potrzeb lotnictwa cywilnego. W pojedynczych przypadkach wojsko użytkowało ”Biesy” do końca lat 1970-tych, jedna z ostatnich maszyn, TS-8BIII, wykonywała loty służbowe jeszcze w 1978 r.
Polskie jednostki wojskowe użytkujące samoloty TS-8 ”Bies”: klucz lotnictwa łącznikowego 1 Korpusu Obrony Powietrznej Kraju przemianowany na Eskadrę Lotniczą Dowództwa Korpusu Obrony Powietrznej Kraju, a następnie na 42 Eskadrę Lotniczą.
Dwa samoloty ”Bies” zostały wyeksportowane do Indonezji.
W 2005 r. w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie znajduje się pierwszy prototyp ”Biesa” oraz seryjny ”Bies B II”. ”Biesy B II” znajdowały się też w muzeach w Kołobrzegu, Drzonowie i Poznaniu, 6 sztuk było w Łodzi, jeden jako pomnik w PZL w Kaliszu. W dniu 1.01.2006 r. w polskim rejestrze statków powietrznych znajdowały się 3 samoloty PZL TS-8 ”Bies”, natomiast 1.01.2007 r.- 4 egz.
Konstrukcja:
Dwumiejscowy dolnopłat wolnonośny o konstrukcji metalowej.
Skrzydła jednodźwigarowe, trójdzielne o obrysie dwutrapezowym. Konstrukcja półskorupowa z pokryciem pracującym, wzmocnionym podłużniczkami. Pokrycie blachą duralową. Lotki szczelinowe, pokrycie lotek z płótna. Pomiędzy lotkami a kadłubem znajdują się dwudzielne klapy szczelinowe.
Kadłub półskorupowy, podłużnicowo-wręgowy, pokryty blachą duralową. Przekrój poprzeczny- owalny. Kabina zakryta.
Usterzenie wolnonośne o obrysie trapezowym. Stateczniki kryte blachą, stery płótnem.
Podwozie trójkołowe z kołem przednim, chowane w locie.
Uzbrojenie:
- TS-8BI- 1 najcięższy karabin maszynowy UBK kal. 12.7 mm , zamocowany w prawym skrzydle środkowym. Dwa wyrzutniki bombowe dla bomb o masie 50 kg,
- TS-8BII i TS-8BIII- uzbrojenia nie montowano, jedynie niektóre egzemplarze przewidziane do treningu w pozorowanym strzelaniu wyposażone były w celownik i fotokarabin.
Instalacje: pneumatyczna, elektryczna.
Silnik- gwiazdowy WN-3 o mocy startowej 232 kW (315 KM) i trwałej 208 kW (283 KM). Wg innych źródeł- o mocy 243 kW (330 KM). Wg [2]- silnik WN-3A o mocy 236 kW (320 KM).
Dane techniczne TS-8 (wg [9]):
Rozpiętość- 10,5 m, długość- 8,55 m, wysokość- 3,0 m, powierzchnia nośna 19,1 m2.
Masy: własna 1292 (wg [1]- 1245) kg, użyteczna (wg [1]- 305, wg [2]- 380 360) kg, całkowita 1672 (wg [1]- 1550) kg. Prędkość max- 315 km/h, prędkość przelotowa- 270 km/h, prędkość lądowania- 115 km/h, wznoszenie- 6,3 m/s, pułap- 5900 (wg [1]- 6000) m, zasięg 620 (wg [1]- 750) km.
Galeria
Źródło:
[1] A. Glass ”Samoloty PZL 1928-1978”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1980.[2] M. Krzyżan ”Samoloty w muzeach polskich”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1983.
[3] Liwiński J. ”Rejestr polskich statków powietrznych 2006.”. Przegląd Lotniczy Aviation Revue nr 2/2006.
[4] Kłosiński P. ”42 Eskadra Lotnicza- 20 lat służby”. Nowa Technika Wojskowa nr 5/1995.
[5] Liwiński J. ”Co lata na polskim niebie, rejestr 2007”. Przegląd Lotniczy Aviation Revue nr 2/2007.
[6] Glass A., Jędrzejewski J. ”Samolot szkolno-treningowy TS-8 Bies- powstanie i rozwój”. Lotnictwo nr 7/2005.
[7] Królikiewicz T. ”Profesor Tadeusz Sołtyk- wspomnienie”. Lotnictwo nr 8/2004.
[8] Świdziński J. ”Samolot szkolno-treningowy TS-8 Bies”. Seria ”Typy Broni i Uzbrojenia” nr 29. Wydawnictwo MON. Warszawa 1974.
[9] Morgała A. ”Polskie samoloty wojskowe 1945-1980”. Wydawnictwo MON. Warszawa 1980.