Sołtyk Tadeusz

Tadeusz Sołtyk. (Źródło: Skrzydlata Polska nr 10/1979).
Tadeusz Sołtyk urodził się 30.08.1909 r. w Radomiu jako syn Stefana mgr matematyki, nauczyciela i dyrektora żeńskiej szkoły handlowej w Radomiu, posła na sejm i senatora RP oraz Ireny Jotkiewicz. Podczas I wojny światowej wraz z rodzicami był ewakuowany do Żytomierza, Woroneża, Tuły i Mińska Białoruskiego. W 1918 r. Powrócił do Radomia, gdzie uczęszczał do szkoły. Jako uczeń uprawiał żeglarstwo, budował modele latające i był członkiem Sokoła. W 1928 r. uzyskał maturę w gimnazjum matematyczno-przyrodniczym im. T. Chałubińskiego w Radomiu oraz zdał egzamin na Wydział Elektryczny Politechniki Warszawskiej, lecz po kilku miesiącach przeniósł się na Wydział Mechaniczny Politechniki Warszawskiej. W jesieni 1928 r. pomagał w organizacji II Krajowego Konkursu Awionetek na lotnisku mokotowskim. Podczas studiów był członkiem Sekcji Żeglarskiej AZS. Ukończył I morski kurs żeglarski zorganizowany przez gen. M. Zaruskiego. Został członkiem zarządu Sekcji oraz członkiem Komisji Technicznej Polskiego Związku Żeglarskiego, a po wojnie był jej przewodniczącym. Skonstruował szereg żaglówek różnych klas, noszących nazwę Kumka, których plany były rozpowszechniane do budowy amatorskiej oraz skonstruował bojer. W 1936 r. był kierownikiem obozu treningowego polskich żeglarzy na Olimpiadę 1936.

W 1932 r. przeszedł kurs szybowcowy w Polichnie k. Chęcin zdobywając kat. A pilota szybowcowego. W 1934 r. uzyskał dyplom inż. mech. specjalności lotniczej. Następnie ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Lotnictwa w Dęblinie uzyskując w 1935 stopień plut. pchr. pil. rez. Od 1.09.1935 r. (wg innych źródeł- od 1934 r.) pracował w Biurze Konstrukcyjnym Wydziału Studium w Państwowych Zakładach Lotniczych (PZL) w Wytwórni Płatowców Nr 1 na Okęciu-Paluchu jako konstruktor w zespole inż. Stanisława Praussa, gdzie został jego zastępcą. Brał udział w opracowaniu samolotów PZL-23 ”Karaś”, PZL-42 i PZL-46 ”Sum”. Opracował również dwa projekty, które nie zostały skierowane do realizacji: samolotu dalekiego wywiadu dla Morskiego Dywizjonu Lotniczego (PZL ”Żbik”) z 1936 oraz samolotu rozpoznawczego dalekiego zasięgu z 1939 r.

Z chwilą wybuchu wojny obronnej we wrześniu 1939 r. bierze w niej czynny udział. Ewakuowany z Warszawy wraz z Bazą 1 pułku lotniczego, walczył pod Kockiem w Grupie Operacyjnej gen. F. Kleeberga w plutonie ppor rez. inż. dr. W. Billewicza w 8 kompanii lotniczej 180 pułku piechoty rezerwy 50 Dywizji Piechoty Rezerwy. Wzięty do niewoli uciekł z niej w Radomiu. Podczas wojny pracował w majątku rolnym Brześce k. Radomia. W tym czasie pogłębia swoje wiadomości techniczne, utrzymując kontakt ze swoimi profesorami.

W sierpniu 1944 r., po wyzwoleniu Lublina, rozpoczął pracę w Grupach Operacyjnych przy PKWN w Lublinie przy zabezpieczeniu sprzętu i urządzeń technicznych na terenach wyzwolonych od Niemców, a następnie został kierownikiem portu lotniczego. W dniu 30.10.1944 r. objął stanowisko kierownika Biura Studiów i Projektów w Wydziale Lotnictwa Cywilnego Resortu Komunikacji Poczt i Telegrafu PKWN. Zaprojektował tam samolot dyspozycyjny ”Szpak-1” do przewozu poczty i delegatów władz. Projekt nie został zrealizowany z braku odpowiedniego warsztatu. W lutym 1945 r. biuro przeniesiono do Łodzi, gdzie 1.04.1945 r. zostały utworzone Lotnicze Warsztaty Doświadczalne (LWD) . Został kierownikiem Biura Konstrukcyjnego LWD i zaprojektował tam samoloty najpierw LWD ”Szpak”, potem LWD ”Żak”, LWD ”Junak”, LWD ”Zuch”, LWD ”Żuraw” i LWD ”Miś”. W LWD powstał również cały szereg nie zrealizowanych projektów samolotów. Były to projekty samolotów treningowych LWD ”Bies” i LWD ”Goniec” oraz samolot w pudełku- LWD ”Skrzat”. Kierował też w LWD pracami nad projektem śmigłowca z odrzutowym napędem łopat, opracowanym przez Henryka Brzezińskie­go.

Podczas pobytu w Łodzi był st. asystentem Katedry Budowy Płatowców na Oddziale Lotniczym Wydziału Mechanicznego Politechniki Łódzkiej oraz prowadził do 1951 r. wykłady z budowy samolotów na Politechnice Gdańskiej. Był członkiem zarządu Aeroklubu Łódzkiego i komisarzem technicznym. W 1949 r. objął stanowisko dyrektora LWD, które pełnił do maja 1950 r., gdy LWD przemianowano na Wytwórnię Sprzętu Komunikacyjnego Nr 6 i zamieniono w zakład produkcyjny.

W październiku 1950 r. został przeniesiony na stanowisko głównego konstruktora do WSK nr 4 Okęcie, lecz bez możliwości tworzenia i realizowania nowych konstrukcji. Po uruchomieniu w WSK nr 4 produkcji samolotów LWD ”Junak-2” otrzymał w 1952 r. za ten samolot Nagrodę Państwową II stopnia. Gdy w 1952 r. zaistniała możliwość tworzenia biur konstrukcyjnych został kierownikiem takiego biura w Instytucie Lotnictwa. Jego głównym zadaniem miało być opracowanie metalowego, szkolno-treningowego samolotu wyposażonego w trójpodporowe chowane podwozie TS-7 ”Chwat”. Równoległe z tworzeniem zespołu musiał natychmiast przystąpić do pracy konstrukcyjnej. Wojsku się spieszyło, trwała wówczas zimna wojna, produkowano samoloty myśliwskie Mikojan MiG-15. Do ich pilotowania potrzebni byli wyszkoleni piloci. Niezwłocznie przystąpił do opracowania projektu wstępnego metalowego samolotu szkolno-treningowego ale zlecono mu ad hoc wyposażenie samolotu LWD ”Junak” w trójpodporowe podwozie oraz przeróbkę CSS-13 (produkowanego przez WSK Okęcie samolotu Polikarpow Po-2) na sanitarną wersję CSS S-13, która była budowana seryjnie.

Prace te nieco opóźniły podstawowe zadanie mgr. inż. Tadeusza Sołtyka jakim był szkolno-treningowy samolot TS-8 ”Bies”. O metalowym samolocie szkolno-treningowym mgr inż. Tadeusz Sołtyk myślał jeszcze w czasie pracy w LWD ale były to jedynie niezrealizowane projekty. W biurze konstrukcyjnym mgr. inż. Sołtyka w Instytucie wykonano początkowo na przełomie lat 1952/1953 r. kilka projektów koncepcyjnych samolotu w układach: dwubelkowym ze śmigłem pchającym, klasycznym ale ze śmigłem pchającym na końcu kadłuba i klasycznym. Mgr inż. Tadeusz Sołtyk wybrał układ klasyczny, samolot z miejscami ucznia i instruktora umieszczonymi jedno za drugim, w koncepcji konstrukcyjnej zbliżony nieco do japońskiego myśliwca ”Zero”. prototyp (pierwszy do prób w locie) wykonał pierwszy lot 23.07.1955 r. W efekcie prac konstrukcyjnych powstał samolot szkol-no-treningowy o bardzo dobrych osiągach i prawidłowych właściwościach pilotażowych. W 1955 r. otrzymał stopień docenta. W latach 1956 i 1957 prototypy ”Biesa” uzyskały trzy międzynarodowe rekordy samolotów tłokowych w klasie masowej C-1 c i C-1 d. Zdobycie międzynarodowych rekordów było niewątpliwie reklamą samolotu i polskiego przemysłu lotniczego. W 1957 r. w WSK Okęcie (PZL Warszawa-Okęcie) wyprodukowano serię informacyjną składającą się z 10 egz, produkcję serii głównej przeniesiono do WSK Mielec. Były one eksploatowane w wojskowym szkolnictwie lotniczym do połowy lat 1970-tych, później przekazano aeroklubom 101 tych samolotów. Były prawidłowe w pilotażu i bezpieczne, a ich właściwości jako samolotów szkolno-treningowych były stały się z czasem legendą. Ok. 1954 r., powstał projekt wstępny 4-miejscowego samolotu dyspozycyjnego IL ”Goniec” (TS-10 ”Goniec”), który stanowił wersję rozwojową ”Biesa”.

W grudniu 1957 r. biura konstrukcyjne Instytutu Lotnictwa przeniesiono do WSK-Okęcie do utworzonego Ośrodka Konstrukcji Lotniczych. Tam został kierownikiem Biura Płatowcowego OKP-1. W OKL zaprojektował pierwszy polski samolot odrzutowy, szkolno-treningowy TS-11 ”Iskra”. Prototyp wykonał pierwszy lot w 1960 r. Za opracowanie tego samolotu otrzymał w 1960 r. nagrodę Ministra Obrony Narodowej, a w 1963 zespołowi konstrukcyjnemu przyznano nagrodę i tytuł Mistrza Techniki 1962. W 1964 r. zdobyte zostały na TS-11 cztery międzynarodowe rekordy samolotów w klasie C-1d zatwierdzone przez FAI. ”Iskra” była produkowana przez 25 lat (1963-1988) w WSK-Mielec.

Przedwojenna wytwórnia PZL przy ulicy Puławskiej

Doc. Tadeusz Sołtyk wraz z niektórymi członkami zespołu konstrukcyjnego. Przy samolocie TS-11 ”Iskra” stoją od lewej: F. Pawelec, inż. L Wojteckl, mgr inż. W. Sołtyk, doc. T. Sołtyk, inż. T. Jurkiewicz, mgr inż. W. Kamiński, inż. Cz. Ceglarek, mgr inż. I. Winiarski, mgr inż. L. Żurkowski. (Źródło: Skrzydlata Polska nr 29/1963).


W pierwszej połowie lat 1960-tych T. Sołtyk w OKL dostosował samolot transportowy Iljuszyn Ił-14 do zrzutów wojskowych oraz kierował opracowaniem wersji samolotu wielozadaniowego PZL-104 ”Wilga 40” i PZL-104 ”Wilga 43”, które wykonano w postaci prototypów. Następną konstrukcją miał być naddźwiękowy samolot treningowy TS-16 ”Grot”. Na przełomie lat 1950/196-tych wydzielony zespół biura konstrukcyjnego doc. Tadeusza Sołtyka rozpoczął studia nad takim samolotem. W 1963 r. wykonano projekt wstępny samolotu oraz jego makietę w skali 1:1. Był to awangardowy projekt samolotu mającego osiągać prędkości odpowiadające liczbie Macha 1,3. Samolot miał mieć jednomiejscową wersję bojową. Jednak wkrótce prace nad TS-16 zostały wstrzymane, władze radzieckie opiniujące projekty dla polskiego wojska nie widziały potrzeby budowy ”Grota”. W 1967 r. oceniono, że produkcja lotnicza jest nieopłacalna, w związku z czym wydano decyzję o przestawieniu przemysłu lotniczego na inny zakres produkcji, np. narzędzi, silników przemysłowych itp. Projekty dyspozycyjnego samolotu TS-15 ”Fregata”, górnopłata rolniczego TS-17 ”Pelikan”, pasażerskiego "Galeon", projekty przeróbki ”Iskry” na dwusilnikowy samolot treningowy "Iskra2" lub czteromiejscowy samolot dyspozycyjny nie uzyskały aprobaty. OKL został rozwiązany a kadra konstruktorów uległa rozproszeniu. Tadeusz Sołtyk kilkakrotnie organizował biura konstrukcyjne, pod jego kierunkiem powstało 17 projektów samolotów, z których 6 wdrożono do produkcji seryjnej, a 3 produkowano wielkoseryjnie. W tym okresie, nie przerywając pracy konstrukcyjnej, prowadził wykłady na Politechnice Warszawskiej, Łódzkiej, Gdańskiej i Wojskowej Akademii Technicznej. Łącznie zostało zbudowanych 1050 samolotów konstrukcji Sołtyka.

Tadeusz Sołtyk, nie widząc perspektyw dalszej pracy w lotnictwie, podjął 1.03.1967 r. pracę w Przemysłowym Instytucie Automatyki i Pomiarów Mera-PIAP jako kierownik zespołu problemowego do spraw automatyzacji statków. Należy tu zaznaczyć, że był on entuzjastą żeglarstwa, konstruktorem jachtów w okresie międzywojennym i powojennym, autorem książki o konstrukcji jachtów. W Instytucie Automatyki i Pomiarów prowadził prace głównie w dziedzinie zdalnego sterowania silnikami statków. W 1976 r. został profesorem nadzwyczajnym. W 1979 r, przeszedł na emeryturę chociaż nadal pracował w Instytucie Automatyki.

Zaangażowany w działalność tego Instytutu nie powrócił do pracy w lotnictwie kiedy w latach 1970-tych zmienił się stosunek władz do produkcji lotniczej. W działalność lotniczą włączył się ponownie w 1981 r. jako konsultant w PZL Warszawa Okęcie przy budowie turbośmigłowego samolotu szkolno-treningowego PZL-130 ”Orlik” a późniejw latach 1989-1992 jako konsultant naukowy w Instytucie Lotnictwa. Był członkiem jego Rady Naukowej w latach 1966-1967 i od 1980 r. do końca życia. Ludzie lotnictwa pamiętają go z odczytów, wykładów i pogadanek na różne tematy techniczno-lotnicze a także jako autora kilku książek w części wspomnieniowych. Był prawie do końca życia stałym uczestnikiem spotkań ludzi lotnictwa z okazji świąt Bożego Narodzenia a obecni na nich z zainteresowaniem słuchali jego wypowiedzi na tematy życia, moralności, wiary.

Prof. mgr inż. Tadeusz Sołtyk otrzymał wiele odznaczeń państwowych i wyróżnień: Sztandar Pracy II klasy. Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Złoty, Srebrny i Brązowy Medal za Zasługi dla Obronności Kraju, przyznano mu Nagrodę Państwową II stopnia za samolot ”Junak”, tytuł Mistrza Techniki nadawany corocznie przez redakcję Życia Warszawy za samolot ”Iskra” i drugi raz za systemy okrętowe. Nagrodę Ministra Obrony Narodowej za samolot ”Iskra” oraz Nagrodę Ministra Szkolnictwa Wyższego, Nauki i Techniki. Posiada także tytuł Zasłużonego Pracownika Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego w Warszawie i Zasłużonego Działacza Polskiego Żeglarstwa.

Był autorem książek: Konstrukcja jachtów (1938 r., nieopublikowana), Polska myśl techniczna w lotnictwie 1919-1939 i 1945-1965 (1983 r.), Błędy i doświadczenia w konstrukcji samolotów (1986 r.), Amatorskie projektowanie samolotów (1995 r.) oraz wspomnień Dwa żywioły, dwie pasje (1997 r.). Ożenił się z Jadwigą Krasnodębską (1945 r.), z którą miał troje dzieci: Andrzeja, Annę i Stanisława.

Profesor Tadeusz Sołtyk zmarł w Warszawie w lipcu 2004 r. Został pochowany Cmentarzu Powązkowskim. Był gorącym patriotą, wojskowym pilotem podchorążym w okresie międzywojennym i żołnierzem września.

Konstrukcje:
PZL-42, 1936, samolot rozpoznawczo-bombowy, doświadczalny.
PZL- samolot MDL dalekiego wywiadu (PZL ”Żbik”), 1936, projekt morskiego samolotu rozpoznawczego dalekiego zasięgu.
PZL- rozpoznawczy dalekiego zasięgu, 1939, projekt samolotu rozpoznawczego dalekiego zasięgu.
LWD ”Szpak” (PZL ”Szpak 4T”), 1945, samolot turystyczno-dyspozycyjny.
LWD ”Osa”, 1946, motoszybowiec.
LWD ”Żak”, 1947, samolot szkolny, turystyczny.
LWD ”Junak”, 1948, samolot szkolno-treningowy.
LWD ”Zuch”, 1948, samolot akrobacyjny.
LWD-13 (RWD-13), 1949, samolot pasażerski, dyspozycyjny.
LWD ”Miś”, 1949, samolot transportowy lekki, doświadczalny.
LWD ”Bies”, 1950, projekt samolotu szkolno-treningowego.
LWD ”Skrzat”, ok. 1950, projekt samolotu sportowego do samodzielnego montażu.
LWD śmigłowiec, 1950, projekt śmigłowca doświadczalnego.
LWD ”Żuraw”, 1951, samolot wielozadaniowy, łącznikowo-obserwacyjny.
TS-7 ”Chwat”, 1952, projekt samolotu szkolno-treningowego.
TS-9 ”Junak 3”, 1953, samolot szkolno-treningowy.
CSS S-13, 1953, samolot sanitarny.
IL (TS-10) ”Goniec”, ok. 1954, projekt samolotu dyspozycyjnego.
PZL TS-8 ”Bies”, 1955, samolot szkolno-treningowy.
TS ”BiesoSum”, 1956, projekt samolotu treningowego.
PZL TS-11 ”Iskra”, 1960, samolot szkolno-treningowy, szturmowy, rozpoznawczy.
TS "Iskra- dyspozycyjna", ok. 1965, projekt samolotu dyspozycyjnego.
TS-16 ”Grot”, 1963, projekt samolotu myśliwsko-szturmowego i treningowego.
TS-15 ”Fregata”, 1963, projekt samolotu dyspozycyjnego.
TS ”Iskra 2”, 1963, projekt samolotu treningowego.
TS "Iskra- dyspozycyjna", ok. 1965, projekt samolotu dyspozycyjnego.
TS "Galeon", 1965, projekt samolotu pasażerskiego.
TS-17 (PZL-105) ”Pelikan”, 1965, projekt samolotu rolniczego lub transportowego.

Galeria

  • Tadeusz Sołtyk w biurze konstrukcyjnym przy desce kreślarskiej, na której znajduje się rysunek samolotu TS-16 ”Grot”. (Źródło: via Rafał Chyliński).
  • Przygotowania  prototypu samolotu TS-11"Iskra" do lotów. Pierwszy z prawej konstruktor samolotu doc. Tadeusz Sołtyk. (Źródło: Skrzydlata Polska nr 50/1963).
  • Tadeusz Sołtyk. (Źródło: Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1939-1954”. Tom 5).

Źródło:

[1] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939”. Wyd. Bellona. Warszawa 2003.
[2] Glass A. ”Samoloty PZL 1928-1978”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1980.
[3] Królikiewicz T. ”Profesor Tadeusz Sołtyk- wspomnienie”. Lotnictwo nr 8/2004.
[4] Kempski B. ”Samolot szkolno-treningowy Junak”. Seria ”Typy Broni i Uzbrojenia” nr 110. Wydawnictwo MON. Warszawa 1986.
[5] ”Problemy rozwoju samolotu TS-11 Iskra”. Polska Technika Lotnicza. Materiały Historyczne nr 3/2004.
[6] Witkowski B. J. "Zawsze konstruktor". Skrzydlata Polska nr 10/1979.
[7] Kocent-Zieliński E. "Łódzkie samoloty inżyniera Sołtyka". Wydawnictwo ZP Grupa Sp. z o.o.. Piekary Śląskie, 2010.
blog comments powered by Disqus