Kapsuły Sojuz są produkowane od przeszło 40 lat- w tym czasie wyprodukowano ponad 230 pojazdów. Sojuzy okazały się najbardziej długowiecznym załogowym pojazdem kosmicznym w historii. Długowieczność zawdzięczają między innymi łatwości modyfikacji, modernizacji i przystosowywania do różnorodnych misji.

W 1962 w biurze doświadczalno-konstrukcyjnym kierowanym przez Siergieja Koroliowa (OKB-1- obecnie RKK Energia) powstała koncepcja stworzenia kompleksu rakietowo-kosmicznego o nazwie Sojuz. Celem jaki przyświecał temu pomysłowi było przeprowadzenie załogowego lotu wokół Księżyca. W skład wspomnianego kompleksu miały wchodzić trzy oddzielne pojazdy: załogowy statek kosmiczny oznaczony jako 7K (pierwotna nazwa Sojuz A) oraz dwa bloki napędowe: 9K (Sojuz B) i 11K (Sojuz W). Sojuz A miał być pojazdem dla dwuosobowej załogi. Moduł Sojuz B był członem napędowym pozwalającym na skierowanie statku załogowego w kierunku Księżyca. Z kolei Sojuz W miał być wyposażony w zbiorniki z paliwem, przy pomocy których mogły być zasilane silniki Sojuza B. Każdy z tych pojazdów kosmicznych miał być oddzielnie wynoszony na orbitę okołoziemską przy pomocy rakiet nośnych typu R-7. Połączenie wszystkich modułów w jedną całość miało mieć miejsce dopiero na orbicie. Operacja ta nastręczała konstruktorom najwięcej problemów.

W 1964 zrezygnowano z realizacji tych planów. Zmianie uległa koncepcja sposobu przeprowadzenia samego lotu. Przyjęto wówczas założenie, że lot po orbicie Księżyca będzie możliwy do zrealizowania przy wykorzystaniu rakiety nośnej typu Proton i przy pomocy statku typu UR500K-Ł1. W późniejszym okresie radzieckiego programu księżycowego statek 7K stał się podstawą do przygotowania dwóch innych pojazdów: Sojuz 7K-Ł1- załogowego pojazdu mogącego oblecieć Księżyc (testowane w ramach programu Zond) oraz ŁOK- Łunnyj Orbitalnyj Korabl- statku mogącego wejść na orbitę Księżyca.

Na bazie statku 7K rozpoczęto projektowanie modelu oznaczonego jako Sojuz 7K-OK- wielozadaniowego trzymiejscowego statku przeznaczonego do wykonywania operacji manewrowania i cumowania na orbicie okołoziemskiej, przeprowadzania eksperymentów naukowych oraz przejścia kosmonautów ze statku na statek przez otwarty kosmos. Indeks wprowadzony przez ministerstwo obrony Związku Radzieckiego to 11F615. Pojazdowi pozostawiono nazwę Sojuz przewidzianą wcześniej dla statku dla programu księżycowego.

System dokowania pojazdu 7K-OK składał się z systemu zbliżania "Igła" i dwóch typów węzłów cumowniczych: aktywnego (A) oraz pasywnego (P). W zależności od tego rozróżniano modele 7K-OK(A) oraz 7K-OK(P). Węzły umożliwiały wprawdzie sztywne połączenie statków kosmicznych, ale nie posiadały wewnętrznego włazu i przejście kosmonautów do drugiego pojazdu możliwe było tylko poprzez wyście na zewnątrz statku.

Trzy pierwsze starty pojazdów bezzałogowych zakończyły się fiaskiem i ujawniły poważne usterki w jego konstrukcji. Pierwszy start modelu 7K-OK nastąpił 28.11.1966 r. Był to satelita Kosmos 133, wystrzelony za pomocą rakiety Woschod 11A57. Niestety nie mógł on ustabilizować swojej orbity i gdy realna stała się groźba, że podczas powrotu na Ziemię wyląduje na terenie Chin uruchomiono mechanizm samozniszczenia. 14.12.1966 r. podczas pierwszej próby startu rakiety Sojuz doszło do eksplozji na platformie startowej. Fiaskiem zakończył się również trzeci lot. 7.02.1967 r. wyniesiono w kosmos Sojuza pod nazwą Kosmos 140. Aparat lądujący nie wylądował miękko na Ziemi, lecz uderzył w taflę Jeziora Aralskiego i zatonął. W przypadku gdyby na jego pokładzie znajdowała się załoga to nic by jej nie uratowało.

Inżynierowie, którzy nie zdążyli wykryć oraz usunąć wszystkich błędów konstrukcyjnych statku byli przeciwni, aby podczas kolejnego lotu na pokładzie Sojuza znajdował się kosmonauta. Jednak pod wpływem nacisków politycznych 23.04.1967 r. w kosmos na pokładzie statku Sojuz 1 wyruszył Władimir Komarow. Wstępnie planowano, że następnego dnia na orbitę okołoziemską wyruszy statek Sojuz 2 z trzyosobowa załogą, w której byli: Walerij Bykowski, Jewgienij Chrunow oraz Aleksiej Jelisiejew. Oba statki miały połączyć się na orbicie, a Chrunow i Jelisiejew mieli przesiąść się do Sojuza 1. Wkrótce po starcie Komarowa okazało się, że w jego statku nie otworzyły się w pełni baterie słoneczne, a w związku z tym pojazd miał za mało energii aby przeprowadzić planowane dokowanie. Podjęto decyzję o odwołaniu startu Sojuza 2. Cel wyprawy zmieniono na lot autonomiczny po orbicie okołoziemskiej. Niestety misja miała tragiczny koniec. Podczas operacji powrotu na Ziemię nie zadziałał prawidłowo system spadochronowy, który na wysokości 7 kilometrów miał rozpocząć wytracanie prędkości przez Sojuza. Kapsuła z kosmonautą roztrzaskała się o Ziemię i całkowicie spłonęła.

Katastrofa Sojuza 1 oraz śmierć Komarowa były mocnym ciosem dla radzieckiego załogowego programu kosmicznego. Podczas ustalaniu przyczyn wypadku stwierdzono wiele usterek i błędów konstrukcyjnych. Jednym z nich była wada głównego spadochronu, którą ujawniono również w statku Sojuz 2. Gdyby doszło do jego startu to i ten lot mógł mieć tragiczny koniec.

Po przeprowadzeniu niezbędnych zmian w projekcie pojazdu w październiku 1967 r. doszło do kolejnego startu dwóch bezzałogowych pojazdów, które oznaczono jako Kosmos 186 i Kosmos 188. Oba spotkały się na orbicie okołoziemskiej i po raz pierwszy doszło wówczas do połączenia dwóch statków kosmicznych. Ten sukces spowodował, że w październiku 1968 r. zdecydowano się na kolejny lot załogowy. Tym razem był to Sojuz 3 z Gieorgijem Bieriegowojem na pokładzie. Pomimo tego, że nie doszło do połączenia z Sojuzem 2 (wystrzelonym wcześniej).

Bardzo szybko, bo już w styczniu 1969 r. wyniesiono w kosmos dwa kolejne statki załogowe- Sojuz 4 i Sojuz 5. Po raz pierwszy doszło wówczas do połączenia na orbicie dwóch pojazdów załogowych a dwójka kosmonautów przeszła z jednego statku do drugiego. Później był jeszcze grupowy lot 3 statków typu Sojuz 6, Sojuz 7 i Sojuz 8 (nieudana próba połączenia dwóch Sojuzów) oraz długotrwały 18-dniowy lot Sojuza 9. W sumie wystrzelono w kosmos 16 statków Sojuz typu 7K-OK (w tym 8 załogowych) start 17 pojazdu w grudniu 1966 r. zakończył się eksplozja na platformie startowej.

W 1969 r. gdy było wiadomo, że wyścig na Księżyc wygrały Stany Zjednoczone, w ZSRR intensywnie rozpoczęto prace nad skonstruowaniem długotrwałej stacji orbitalnej. Problem dostarczania na jej pokład kosmonautów rozwiązano poprzez stworzenie w krótkim czasie nowej wersji Sojuz 7K-T (litera T oznaczała statek transportowy). Pojazd wyposażono w aktywny węzeł cumowniczy posiadający wewnętrzny luk przejściowy. Indeks wprowadzony przez ministerstwo obrony Związku Radzieckiego dla wersji cywilnych, udających się w kierunku stacji Salut to 11F615A8, a dla wersji wojskowych, do stacji Ałmaz to 11F615A9. Pojazd posiadał własne baterie słoneczne i był zdolny w locie autonomicznym pozostawać na orbicie przez 3 dni, a w składzie stacji orbitalnej przez 60 dni.

Podczas dwóch pierwszych lotów załogowych kosmonauci nie używali skafandrów. Pierwszy start statku 7K-T nastąpił 23.04.1971 r. Trójka kosmonautów na pokładzie Sojuza 10 miała przycumować swój statek do stacji Salut 1, przejść na jego pokład i pracować tam przez kilka tygodni. Pierwsza faza operacji dokowania przebiegła prawidłowo, ale później kosmonauci nie mogli otworzyć wewnętrznego włazu i musieli przedwcześnie wrócić na Ziemię. Kolejny lot załogowy tego typu statku miał tragiczny finał. Po blisko czterech tygodniach pobytu na stacji Salut podczas powrotu Sojuza 11 na Ziemię doszło do rozhermetyzowania kabiny i śmierci kosmonautów Dobrowolskiego, Wołkowa i Pacajewa.

Statek musiał zostać przekonstruowany aby zapewnić maksymalne bezpieczeństwo kosmonautom. Wprowadzono także zasadę, że podczas krytycznych faz lotu: startu, operacji dokowania oraz lądowania załoga była ubrana w skafandry kosmiczne Sokoł-K. Modernizacja Sojuza, w tym nowy system podtrzymywania życia spowodował, że wzrosła waga statku i loty na jego pokładzie mogło odbywać nie więcej jak dwóch kosmonautów. Poza tym zastąpiono ogniwa słoneczne bateriami, które posiadały zapas energii na około dwa dni. Poza tym zainstalowano na nim nowy system zbliżania oraz ulepszony system spadochronów. Pierwszy start zmodyfikowanego Sojuza 14 nastąpił3.07.1974 r. Pomimo różnych modyfikacji, jakie statek przechodził w późniejszych latach, utrzymano dla niego oznaczenie 7K-T (niektóre źródła podają, że statki Sojuz 10 i Sojuz 11 posiadały oznaczenie 7K-OKS).

Statki typu 7K-T były podstawowym środkiem transportowym radzieckiego programu załogowego w latach 1971-1981. W sumie z ich udziałem zrealizowano 29 załogowych wypraw na stacje: Salut i Ałmaz (Salut 3, Salut 4, Salut 5 i Salut 6). Były to również pierwsze pojazdy działające w ramach programu Interkosmos.

Statek kosmiczny Sojuz w wersji 7K-T. Do wersji tej należał statek Sojuz 30, na którym lot w kosmos wykonał Mirosław Hermaszewski. (Źródło: NASA).

---

24.05.1972 r. Związek Radziecki oraz Stany Zjednoczone podpisały umowę dotyczącą współpracy w kosmosie, która przewidywała m.in. wspólny załogowy statków Sojuz i Apollo. Program otrzymał nazwę ASTP (Apollo-Soyuz Test Project). Jeszcze w tym samym roku radzieccy inżynierowie przystąpili do prac nad modyfikacja statku 7K-T. Specjalnie na potrzeby wspomnianej misji przygotowali wersję oznaczaną jako Sojuz 7K-TM (TM- oznaczało transportowy modyfikowany). Statek był przeznaczony dla dwóch kosmonautów. Indeks wprowadzony przez ministerstwo obrony Związku Radzieckiego dla tego modelu to 11F615A12.

Pojazd otrzymał nowe androgenne peryferyjne urządzenie cumownicze APDS-75 (APDS - Androgynous Peripheral Docking System), które pozwalało połączyć Sojuza do śluzy powietrznej zainstalowanej na statku Apollo. Poza tym poprawiono system podtrzymywania życia oraz zainstalowano ponownie baterie słoneczne. Zastosowane środki wydłużyły do siedmiu dni czas autonomicznego lotu tej wersji statku. Podczas startu nowego statku po raz pierwszy użyto nowej, zmodyfikowanej rakiety nośnej typu Sojuz U.

Nowy statek po przeprowadzonych zmianach musiał zostać sprawdzony podczas lotów bezzałogowych. Pierwszy taki test przeprowadzono 3.04.1974 r. (obiekt oficjalnie nosił nazwę Kosmos 638) a drugi 12.08.1974 r. (Kosmos 672).

Po następnym locie testowym Sojuza 16, tym razem załogowym, 15.07.1975 r. wystartował Sojuz 19 i dwa dni później połączył się z amerykańskim statkiem kosmicznym Apollo. Było to pierwsze w historii astronautyki połączenie w kosmosie pojazdów skonstruowanych rywalizujących do tej pory pomiędzy sobą krajach. Kosmonauci obu krajów mogli przechodzić z jednego statku do drugiego. Kolejne połączenie obiektów kosmicznych obu krajów nastąpiło dopiero po 20 latach gdy wahadłowiec Atlantis realizujący misję STS-71 przycumował do stacji orbitalnej Mir.

Na potrzeby programu ASTP zbudowano w sumie 6 statków 7K-TM, z czego wykorzystano na jego potrzeby cztery pojazdy. Piąty wystartował 15.09.1976 r. jako Sojuz 22 i miał na swoim pokładzie skonstruowana w NRD kamerę do fotografowania powierzchni Ziemi MKF-6. Szósty egzemplarz nigdy nie został wyniesiony w kosmos.

W 1965 r. w jednej z filii CKBEM– Centralnego Biura Konstrukcyjnego Eksperymentalnej Budowy Maszyn na zlecenie Ministerstwa Obrony ZSRR zaczął powstawać projekt wojskowo-badawczej wersji statku 7K-OK, który na tym etapie otrzymał oznaczenie 7K-WI. Projekt ten nosił również nazwę Zwiezda (nie należy go jednak mylić z modułem Międzynarodowej Stacji Kosmicznej). W 1967 r. jego rozwój został spowolniony z uwagi na to, że pojawiła się koncepcja budowy załogowej stacji orbitalnej o przeznaczeniu wojskowym.

Kontynuacją rozpoczętych wcześniej prac był model 7K-S , gdzie literka S oznaczała statek do celów specjalnych. Było to rozwinięcie wersji 7K-OK, ale z licznymi modyfikacjami. Na początku 1970 r. ostatecznie zaniechany został projekt Sojuza WI jako kompleksu wojskowo-badawczego. Pomimo tego nadal prowadzono prace nad modelem 7K-S. Miał to być wojskowy statek kosmiczny mogący wykonać lot autonomiczny. Dzięki długotrwałej pracy nad tym modelem było możliwa gruntowna zmiana wielu systemów pokładowych statku. Pojazd otrzymał nowy system napędowy i nawigacyjny oraz komputer pokładowy. Poza tym udoskonalono m.in. system komunikacyjny, a także system zapewniający bezpieczne lądowanie tego aparatu.

Węzeł cumowniczy zaprojektowany na potrzeby tego pojazdu był wykorzystywany od 1971 r. już w statkach typu 7K-T. Gdy w 1974 r. pierwsze statki 7K-S były już gotowe wojsko niespodziewanie całkowicie straciło zainteresowanie tym projektem. Dlatego też postanowiono przystosować tą wersję, aby mogła latać w kierunku stacji Salut 6 i Salut 7. Zmodyfikowany model otrzymał oznaczenie 7K-ST, a oficjalną nazwę Sojuz T (litera T oznaczała statek transportowy). Indeks wprowadzony przez ministerstwo obrony Związku Radzieckiego to 11F732.

Przeprojektowana i "odchudzona" kabina Sojuza T mogła ponownie pomieścić trzech kosmonautów ubranych w skafandry kosmiczne Sokoł. Ponownie pojazd został wyposażony w baterie słoneczne co pozwoliło na przedłużenie możliwości autonomicznego lotu do 4 dni. Czas przez jaki statek mógł znajdować się w składzie kompleksu orbitalnego został wydłużony do 180 dni.

Równolegle z rozwojem modelu 7K-ST wykonano trzy próbne loty przygotowanej wcześniej wersji 7K-S: pierwszy start miał miejsce6.08.1974 r. (Kosmos 670) a trzeci 29.11.1976 r. (Kosmos 869).

W pierwszy lot próbny bez załogi statek 7K-ST wyruszył 4.04.1978 r. jako Kosmos 1001. Po dwóch kolejnych tego typu testach 5.06.1980 r. został przeprowadzony lot załogowy Sojuza T-2. Od tego czasu statek Sojuz T dostarczał kolejne załogi na stacje orbitalne Salut 6 i Salut 7. Ostatni start statku tego typu (Sojuza T-15) odbył się 13.03.1986 r., celem były stacje: Salut 7 oraz Mir.

W sumie wystrzelono 3 bezzałogowe statki 7K-S oraz 17 statków Sojuz-T: 14 załogowych i 3 bezzałogowe. Start jednego pilotowanego Sojuza-T nie odbył się z powodu pożaru rakiety nośnej na platformie startowej (we wrześniu 1983 r.). Kosmonauci zostali uratowani przy pomocy Awaryjnego Systemu Ratowniczego (САС).

Na początku lat 1980-tych na potrzeby nowej stacji kosmicznej Mir rozpoczęto prace nad modyfikacją statku kosmicznego Sojuz T. Nowy pojazd otrzymał oficjalną nazwę Sojuz TM (7K-STM).

Do najważniejszych innowacji w budowie statku należały: nowy system zbliżania o nazwie Kurs (zastąpił system Igła), lżejszy system spadochronowy, nowy silnik pojazdu i poprawiony system lądowania. Czas przez jaki statek mógł mógł być przycumowany do stacji orbitalnej, tak jak w przypadku Sojuza T, wynosił do 180 dni.

Po raz pierwszy wersja ta znalazła się w kosmosie 21.05.1986 r. Sojuz TM-1 odbył wówczas lot bezzałogowy. 6.02.1987 r. wyniesiono w kosmos statek Sojuz TM-2 po raz pierwszy z załogą na pokładzie. Odtąd statki Sojuz TM regularnie dostarczały załogi na stacje orbitalną Mir, a później na Międzynarodową Stację Kosmiczną. Trwało to do 2002 r. gdy zastąpiono je Sojuzami TMA.

Podczas startów używane były rakiety nośne Sojuz U oraz Sojuz U2 (od lotu Sojuza TM-22).

Szczególną misją statku serii TM był lot Sojuza TM-16 (start 24.01.1993 r.). Był to pierwszy od 1975 r. lot, podczas którego użyto androgenicznego systemu cumowniczego APDS-89 (APDS- Androgynous Peripheral Docking System) podobnego do wykorzystanego podczas wspólnego lotu statków Sojuz i Apollo. System rozwinięto na potrzeby programu Buran aby umożliwić rosyjskiemu wahadłowcowi dokowanie do stacji orbitalnej Mir. Jeden z modułów stacji- Kristał był wyposażony właśnie w ten typ węzła cumowniczego. Statki Sojuz wyposażone w to urządzenie miały być pojazdami ratunkowymi podczas załogowych testów Burana. W razie awarii mogły połączyć się z promem, zabrać na swój pokład jego załogę i bezpiecznie sprowadzić na Ziemię. Po zamknięciu, ze względów finansowych, w 1992 r. programu Buran wiadomo było, że jedynym środkiem transportowym dla stałych załóg stacji Mir pozostanie statek Sojuz. Urządzenie cumownicze APAS-89 było wykorzystywane później przy realizacji programu Shuttle-Mir, w niektórych modułach Międzynarodowej Stacji Kosmicznej oraz w węźle cumowniczym wahadłowców cumujących do ISS.

Technologia statku kosmicznego Sojuz TM posłużyła chińskim inżynierom za bazę do budowy własnego załogowego statku kosmicznego typu Shenzhou, który posiada większe rozmiary oraz wyższą sprawność. Pierwszy, bezzałogowy, test tego pojazdu przeprowadzono w Chinach 19.11.1999 r. Pierwszy lot załogowy miał natomiast miejsce 15.10.2003 r. (Shenzhou 5).

Na początku lat 1990-tych, po upadku Związku Radzieckiego, po raz pierwszy od 1975 r. pojawiła się szansa na realizację kolejnych amerykańsko-rosyjskich załogowych lotów kosmicznych. Między innymi zaplanowano loty amerykańskich astronautów, którzy na pokładzie statków Sojuz razem z kosmonautami z Rosji mieli być dostarczani na stację orbitalną Mir. Bardzo szybko stało się jasne, że wielu amerykańskich astronautów z uwagi na swój wzrost i wagę nie będzie mogło uczestniczyć w lotach eksploatowanych wówczas statków Sojuz. Ewentualni kandydaci musieli spełniać ściśle określone kryteria w tym zakresie.

W 1996 r. RKK Energia, w porozumieniu z NASA, przystąpiła do modyfikacji Sojuza TM aby mogli na niej latać wyżsi i ciężsi astronauci ze Stanów Zjednoczonych. Nowa wersja otrzymała nazwę Sojuz TMA (A oznacza modyfikację antropometryczną) oraz oznaczenie 7K-STMA. Indeks nadany przez Ministerstwo Obrony Rosji był taki sam jak poprzednio tj. 11F732.

Jednym z podstawowych zadań dla projektantów było wygospodarowanie wolnej przestrzeni w lądowniku Sojuza. Było ono stosunkowo trudne z uwagi na ograniczone rozmiaru samej kapsuły oraz znaczną ilość zainstalowanych tam urządzeń. Wiele z nich musiało zostać przeprojektowanych lub skonstruowanych od nowa.

Statek wyposażono w nowe, większe fotele dla kosmonautów, unowocześniony pulpit sterowniczy, ulepszony system spadochronowy oraz nową osłonę cieplną. Dzięki temu nowy statek mógł pomieścić na swoim pokładzie kosmonautów ważących od 50 do 95 kg i o wzroście od 150 do 190 cm (dla Sojuza TM było to 56-85 kg oraz 164-182 cm). Kolejne zmiany dotyczyły między innymi komputerów pokładowych oraz silników lądownika.

Statki Sojuz TMA są wynoszone w kosmos przy pomocy rakiety nośnej Sojuz-FG. W przyszłości do wynoszenia w kosmos ma być wykorzystywana jeszcze mocniejsza rakieta nośna Sojuz-2. Pierwszy załogowy lot Sojuza TMA miał miejsce 30.10.2002 r. Obecnie pojazd ten jest dla Międzynarodowej Stacji Kosmicznej zarówno statkiem transportowym jak i ratunkowym. W razie konieczności nagłej ewakuacji stała załoga ISS zawsze ma do dyspozycji kapsułę, dzięki której będzie mogła powrócić na Ziemię. Statki Sojuz TMA w odstępach około 180 dni są wymieniane na nowe i tyle też trwa mniej więcej okres pobytu kolejnych załóg na ISS.

W październiku 2010 r. został wyniesiony na orbitę pierwszy statek z serii- Sojuz TMA-M, będący modyfikacją swojego poprzednika TMA. Statek został przebudowany- jest pierwszym całkowicie cyfrowym modelem Sojuz. Pierwszy start tej wersji statku odbył się 8.10.2010 r. z kosmodromu Bajkonur (Sojuz TMA-01M). Był to lot załogowy na Międzynarodową Stację Kosmiczną. Lądowanie odbyło się 16.03.2011 r. na stepach Kazachstanu.

Pod koniec 2013 r. zaplanowano start kolejnego zmodyfikowanego statku Sojuz TMAT. W tym modelu stary system kierowania statkiem zostanie zastąpiony przez nowoczesną elektronikę, co pozwoli na zmniejszenie masy oraz kosztów produkcji tego pojazdu. Zapewni to również więcej miejsca w kapsule dla kosmonautów. Elementy, które dotąd były produkowane na Ukrainie będą obecnie wykonywane w Rosji. Dotyczy to m.in. systemu zbliżania Kurs, który zostanie zastąpiony rosyjskim Kurs-N. Statek nadal pozostanie pojazdem zabierającym maksymalnie trzech kosmonautów, ale ta wersja będzie mogła być bezpiecznie obsługiwana przez jednego profesjonalnego kosmonautę.

Po modernizacji nowy model Sojuza będzie mógł przebywać na orbicie do roku tj. dwukrotnie dłużej niż obecnie używane Sojuzy TMA. Ponadto statek będzie zdolny do wykonania lotu załogowego na orbitę Księżyca i z powrotem. Według przedstawicieli RKK Energia, misja taka będzie możliwa ok. 2016 r.

Poza tym statek ma być zdolny do lotu wokółksiężycowego.

Stacje orbitalne wymagały ciągłego zaopatrzenia w paliwo, sprzęt, żywność i wodę dla kosmonautów. Możliwości przenoszenia takich ładunków przez załogowe statki Sojuz okazały się niewystarczające. Dlatego też w połowie lat 1970-tych przygotowano statek towarowy, który został skonstruowany na bazie modelu 7K-T. Pierwszy start takiego pojazdu nastąpił 20.01.1978 r. Progress-1 udał się wówczas w kierunku stacji Salut 6.

W 1989 r. w kierunku stacji Mir wystartował ulepszony Progress M, którego konstrukcję oparto na wersji Sojuza T. Później był wykorzystywany również do zaopatrywania Międzynarodowej Stacji Kosmicznej.

Trzecią modyfikacją był Progress M1, który po raz pierwszy znalazł się w kosmosie w 2000 r. Może on dostarczać na ISS więcej paliwa niż jego poprzednicy.

Obecną modyfikacją jest Progress M-M, po raz pierwszy wystrzelony 26.11.2008 r. z kosmodromu Bajkonur.

Kapsuła Sojuz stanowiła podstawę dla wielu pojazdów, z których wiele nigdy nie weszło do służby. Kapsuła w swoim najwcześniejszym kształcie miała w założeniu być w stanie odbyć podróż na Księżyc bez konieczności wykorzystania ogromnej rakiety nośnej, takiej jak Saturn V czy radziecka N-1, wykonując zamiast tego serię manewrów dokowania z pozostawionymi uprzednio na orbicie górnymi stopniami rakiety nośnej Sojuz i wykorzystując ich paliwo do rozpędzenia się. Innym programem rozwojowym był pojazd Zond, który miał pozwolić dwóm kosmonautom na wykonanie przelotu wokółksiężycowego.

Planowano także kilka wariantów wojskowych - włącznie z "niszczycielami", ale nigdy nie zrealizowano tych projektów:
- Sojuz P i Sojuz PPK - warianty "myśliwskie", których zadaniem była inspekcja i ewentualne niszczenie wrogich satelitów- projekty zarzucono, gdy ZSRR udanie przetestował bezzałogowe satelity-niszczyciele Polot 1 i Polot 2,
- Sojuz R- pojazd rozpoznawczo- dowódczy, składający się z dwóch pojazdów Sojuz: części pozostającej stale na orbicie, zbudowanej na podstawie Sojuza, w którym moduł lądownika i moduł mieszkalny zastąpiono sekcją zawierającą oprzyrządowanie, oraz modułu transportowego, wyposażonego w pierścień do dokowania, dostarczającego na orbitę załogę - projekt zlikwidowano i zastąpiono projektem Ałmaz.

W Polsce.

W ramach międzynarodowego (utworzonego przez ZSRR) programu badań kosmicznych Interkosmos został przeprowadzony wspólny polsko-radziecki lot kosmiczny. W dniu 27.06.1978 r. o godz. 17.27 wystartował z kosmodromu Bajkonur statkek kosmiczny Sojuz 30 pod dowództwem kosmonauty radzieckiego, pułkownika Piotra Klimka. W skład załogi wchodził polski kosmonauta mjr Mirosław Hermaszewski. Lot Sojuza 30 miał miejsce w dniach 27.06- 5.07.1978 r.

Sojuz 30 był trzydziestym szóstym radzieckim załogowym statkiem kosmicznym. Początkowe parametry orbity miały wartość: apogeum 246 km, perygeum 199 km, nachylenie płaszczyzny orbity 51°66′ a czas trwania jednego okrążenia 89 min. Kosmonauci zabrali między innymi polską flagę i nasze godło państwowe oraz szereg pamiątek. W czasie trzech pierwszych okrążeń Ziemi załoga przeprowadziła kontrolę stanu urządzeń, sprawdzono szczelność, po czym kosmonauci zdjęli skafandry. Podczas czwartego i piątego okrążenia zwiększono wysokość lotu i Sojuz zaczął doganiać bazę Salut 6. Po szóstym okrążeniu załoga ułożyła się do snu, który trwał do dwunastego okrążenia. Potem rozpoczęto przygotowania do manewru zbliżania i połączenia z kompleksem Salut 6 - Sojuz 29.W czasie siedemnastego okrążenia kosmonauci znaleźli się w bezpośrednim sąsiedztwie bazy. Przycumowanie statku nastąpiło o godzinie 19:08:47 czasu warszawskiego w trakcie osiemnastego okrążenia. 28 czerwca 1978 o godzinie 22:11 został otwarty luk między statkami. Sojuz 30 przycumował do stacji Salut 6 i pozostawał z nią na orbicie do 5 lipca 1978 r. Podczas wspólnego lotu obie załogi przeprowadziły szereg eksperymentów biologicznych, obserwacji Ziemi i badań zorzy polarnej.

Po oddzieleniu od stacji orbitalnej Salut 6, Sojuz 30 został wykorzystany jako kapsuła powrotna dla kosmonautów Piotra Klimuka i Mirosława Hermaszewskiego.

Lądownik Sojuza 30 wylądował na Ziemi o godz. 15:30:20 czasu warszawskiego. Miejscem lądowania był step 300 km na wschód od Astany.

Konstrukcja:
Statek składa się z następujących głównych podzespołów: bloku wyposażenia silnikowego i oprzyrządowania, przedziału orbitalnego, przedziału odzyskiwanego (lądownika), płaszczyzn z baterią ogniw słonecznych i systemu połączeniowego.

Przedział przyrządów i urządzeń ma kształt cylindryczny ze stożkowym kloszem i konstrukcyjnie dzieli się na trzy mniejsze przedziały. Na dźwigarze kratowym przedziału przejściowego, w pobliżu środka masy statku, jest umieszczona większość silników niezbędnych dla końcowego odcinka zbliżania i orientacji.

Urządzenia systemu termoregulacji, zasilania energią elektryczną, aparatura łączności radiowej i radiotelemetrii, przyrządy systemu orientacji i manewrowania są umieszczone w hermetycznym przedziale przyrządów, mających kształt cylindra.

W przedziale urządzeń znajdują się: silnik do korekcji orbity i hamowania podczas lądowania, silniki końcowego odcinka zbliżania i orientacji, zbiorniki paliwa, zespoły hydrauliczne systemu termoregulacji i pokładowa bateria akumulatorów. W skład urządzenia silnikowego wchodzi rakietowy silnik główny oraz rezerwowy o ciągu po 0,392 kN. Na statku znajduje się 14 silników końcowego odcinka zbliżania i orientacji o ciągu po 127,4 kN każdy oraz 8 silników orientacji o ciągu 14,70 N każdy. Na zewnątrz przedziałów przejściowego oraz przyrządów i urządzeń jest widoczna duża ożebrowana chłodnica- promiennik systemu termoregulacji statku.

Na zewnątrz przedziału przyrządów i urządzeń są umocowane baterie słoneczne o powierzchni 14 m². Razem z akumulatorami zasilają one energią elektryczną pokładową aparaturę Sojuza. Napięcie pokładowej sieci prądu stałego wynosi 27 V. Znajdują się też anteny licznych układów radiowych: radiotelefonicznej łączności załogi z Ziemią na falach krótkich i ultrakrótkich, pomiaru toru lotu i systemu radiotelemetrycznego, a także urządzenia optyczne potrzebne przy manewrze zbliżenia. Na krawędzi płyt baterii słonecznych są umieszczone światła pozycyjne w kolorze białym, czerwonym i zielonym.

Na przedziale przyrządów i urządzeń są również umocowane czujniki wchodzące w system sterowania ruchem statku: jonowy czujnik hamowania (drugi jonowy czujnik rozpędzania znajduje się na przedziale orbitalnym), czujnik pionu reagujący na promieniowanie podczerwone Ziemi i czujnik orientacji kierunku ku Słońcu.

Lądownik-kabina kosmonautów jest to stanowisko dowodzenia, robocze miejsce załogi służące do pilotowania statku podczas lotu. Tutaj znajduje się załoga podczas wprowadzania statku na orbitę i podczas powrotu na Ziemię. Tutaj są umieszczone główne pulpity sterownicze z bogatym oprzyrządowaniem tablicy

Na lądowniku znajduje się dwa iluminatory z żarowytrzymałymi szybami i celownik optyczny, za którego pomocą można obserwować drugi statek w końcowym odcinku zbliżania i podczas łączenia się statków, a także określać pion i kierunek wektora prędkości według ruchu Ziemi. Przez pojęcie ruchu Ziemi rozumie się widzialne poruszanie się punktów powierzchni ziemskiej na ekranie celownika (jeśli np. poruszają się one. dokładnie z góry na dół, oznacza to, że statek jest zorientowany dziobową częścią do przodu). W dolnej części lądownika, na jego obwodzie, znajduje się 6 silników położenia, które pracują tylko podczas powrotu statku na Ziemię.

Cała zewnętrzna strona lądownika ma odporne na wysokie temperatury wysokowytrzymałe pokrycie, a jego dolna część, ulegająca podczas lądowania najintensywniejszemu nagrzewaniu aerodynamicznemu, jest chroniona dodatkowym ekranem izolacji cieplnej. Ten ekran, po otworzeniu spadochronu, zostaje odstrzelony, w celu zmniejszenia masy statku podczas lądowania. W dnie lądownika są zainstalowane silniki prochowe do miękkiego lądowania, które zostają włączone tuż przed przyziemieniem. W górnej części ładownika są dwie odstrzeliwane pokrywy, pod którymi jest miejsce na spadochrony główny i zapasowy.

W przedziale orbitalnym załoga wypoczywa i przeprowadza eksperymenty naukowe; z tego przedziału przechodzi do drugiego statku kosmicznego. W przedziale orbitalnym kosmonauci mogą znajdować się tylko po wprowadzeniu statku na orbitę. Nie ma on bowiem wytrzymałości ładownika i nie ma żarowytrzymałych iluminatorów. To nie jest tu potrzebne: gdy statek wraca na Ziemię, przedział orbitalny, jak również przedział przyrządów i urządzeń, zostaje oddzielony od lądownika i podczas wejścia w gęste warstwy atmosfery ulega spaleniu. Właz wejściowy prowadzi do przedziału orbitalnego. Ściany przedziału są pokryte miękką tkaniną. Wzdłuż ścian, mniej więcej na poziomie głowy, są dwa fotele: w środku kabiny- fotel dowódcy, po jego prawej stronie- fotel inżyniera pokładowego. Na wprost przed nimi- tablica przyrządów. Na prawo i lewo od tablicy przyrządów znajdują się dwa jednakowe urządzenia sterująco-sygnalizacyjne. Podczas ręcznego sterowania statkiem służą one do wydawania sygnałów-poleceń urządzeniom automatycznym i do kontroli wykonania tych poleceń. Sterowanie systemami statku można prowadzić jednocześnie z obu urządzeń sterująco-sygnałowych lub z jednego z nich. Do ręcznego sterowania ruchem statku z fotela dowódcy załogi służą dwa drążki: prawy- do sterowania położenia statku wokół środka masy, lewy- do zmiany prędkości ruchu postępowego statku podczas manewrowania.

Lądownik i przedział orbitalny są pomieszczeniami mieszkalnymi. Utrzymywana jest w nich temperatura powietrza 20ą3°C, ciśnienie powietrza 710-850 mm Hg (94-113 kPa), wilgotność względna 40-55%, cząstkowe ciśnienie tlenu 140-200 mm Hg (18,5-26,5 kPa). Pojemność łączna przedziałów mieszkalnych wynosi 10 m³. Atmosfera w pomieszczeniach mieszkalnych jest oczyszczana przez urządzenie regeneracyjne przedziału orbitalnego. Jest ono uważane za urządzenie główne, które włącza się zaraz po wprowadzeniu statku na orbitę. Natomiast na odcinkach wprowadzania na orbitę i podczas procesu lądowania pracuje urządzenie regeneracyjne ładownika.

Dane techniczne: