SM-1, 1956
(WSK SM-1)

W 1958 r. w oparciu o dokumentację wersji Mi-1A, mającej zwiększoną dwukrotnie żywotność łopat wirnika (do 600 godzin), zaczęto produkcję nowej wersji SM-1/600. W miarę wzrostu zapotrzebowania na śmigłowce w różnych, dziedzinach gospodarki narodowej prototypowe biuro konstrukcyjne WSK Świdnik pod kierownictwem mgr. inż. Jerzego Olejnika opracowało nowe wersje śmigłowca, które weszły do produkcji seryjnej (oprócz tego nadal produkowano uniwersalną wersję łącznikowo-pasażerską SM-1/600):
- SM-1D- dźwigowa, posiadała zabudowany w kabinie wciągnik z dźwigiem o nośności 120 kg, pozwalający na zabieranie człowieka z ziemi na pokład śmigłowca,
- SM-1S- sanitarna, wyposażona w dwie gondole, rozmieszczone symetrycznie, po obu stronach, kadłuba, mieszczące dwóch chorych w pozycji leżącej,
- SM-1Ż- rolnicza, zaopatrzona w zbiorniki podwieszone po obu stronach kadłuba z odpowiednim urządzeniem opylającym lub opryskującym,
- SM-1Sz- szkolna, posiadała podwójny-układ sterownic.
W 1960 r., w oparciu o dokumentację śmigłowca Mi-1M, rozpoczęto produkcję wersji wielozadaniowej SM-1W, mającej powiększone wymiary wewnętrzne kabiny, wyposażonej w nowe urządzenia radionawigacyjne, mającej również zmodernizowane łopaty wirnika nośnego itd. Wersja ta była produkowana w odmianach łącznikowo-pasażerskiej, sanitarnej i rolniczej. Od 1963 r. weszła do produkcji wersja SM-1Wb, dla której trwałość międzynaprawcza łopat wirnika wynosiła 800 h. Łopaty były konstrukcji całkowicie metalowej z ulowym wypełniaczem aluminiowym. Produkcję śmigłowców SM-1Wb zakończono w 1965 r.
W Świdniku wyprodukowano kilka tysięcy śmigłowców SM-1, z tego większą część wyeksportowano do Związku Radzieckiego i krajów socjalistycznych. SM-1 używane były również w Austrii, Afganistanie, Brazylii, Egipcie, Finlandii i Indonezji, wchodząc tam także do wyposażenia lotnictwa wojskowego.
W 1957 r. śmigłowiec SM-1 (SP-SAD) przekazany został do Instytutu Lotnictwa. Przeznaczono go do opracowania metod badań śmigłowców w locie oraz różnych prac badawczych. Prowadzono na nim próby holowania szybowców, łącznie z demonstracją szybowca, zawieszonej pionowo, pod znajdującym zawisie śmigłowcem i zwolnieniem go z liny holowniczej w tym położeniu. W dniu 5.09.1957 r. Ryszard Witkowski, na tym śmigłowcu uzyskał międzynarodowy rekord czasu wznoszenia do wysokości 3000 m- 468 (wg [8]- 462) s. W dniu 7.09.1957 r. pilot Stanisław Gajewski pobił ten rekord, wznosząc się na wysokość 3000 m w 423 s. W 1971 r. w Instytucie Lotnictwa przeprowadzono badania śmigłowca SM-1, wyposażonego w dodatkowe skrzydła. Same płaty nośne wykonano w SZD Bielsko, a przeróbki śmigłowca dokonano w Zakładzie Produkcji Doświadczalnej IL.
SM-1 wprowadzono do wyposażenia jednostek lotniczych LWP w 1956 r. Były to pierwsze wiropłaty w naszym lotnictwie wojskowym, nie licząc przedwojennych prób z wiatrakowcem Cierva C-30A. Początkowo wykorzystywano je do lotów łącznikowych, patrolowych i dyspozycyjnych. W 1957 r. śmigłowce SM-1 przybyły do 36 Specjalnego Samodzielnego Pułku Lotniczego w Warszawie. Wykorzystano je do zadań związanych z obsługą prasową kolarskiego Wyścigu Pokoju oraz do lotów fotogrametrycznych. 4.04.1958 r. śmigłowiec SM-1 został użyty do pierwszej próby lądowania na dachu Grand Hotelu w Warszawie. Nietypowym zadaniem realizowanym przez załogę SM-1 były też loty z operatorami Filmu Polskiego w rejonie Pola Grunwaldzkiego podczas ekranizacji powieści Henryka Sienkiewicza Krzyżacy. Wojskowe śmigłowce SM-1 używano w okresach powodziowych do rozbijania kry na rzekach i ewakuowania zalanych terenów. Z 36 SSPL zostały wycofane w 1963 r.
W 1961 r. znalazły się na wyposażeniu 24 Samodzielnej Eskadry Łączności Frontu. Inne jednostki wojskowe użytkujące SM-1:
- klucz lotnictwa łącznikowego 1 Korpusu Obrony Powietrznej Kraju przemianowany na Eskadrę Lotniczą Dowództwa Korpusu Obrony Powietrznej Kraju, a następnie na 42 Eskadrę Lotniczą,
- 36 36 Specjalny Pułk Lotniczy, pierwszy SM-1/300 dostarczono 17.05.1957 r. Specjalny Samodzielny Pułk Lotniczy,
- 47 Szkolny Pułk Śmigłowców,
- 24 Samodzielna Eskadra Lotnictwa Łącznikowego,
- 27 eskadra lotnictwa sanitarnego,
- 28 Eskadra Ratownicza Marynarki Wojennej.
SM-1 znajdowały się również w wyposażeniu lotnictwa Wojsk Ochrony Pogranicza, gdzie wykorzystywano je do patrolowania granicy lądowej i morskiej PRL. Często wykorzystywano wersję dźwigową SM-1D do ratowania rozbitków i osób oczekujących pomocy. Pierwszy śmigłowiec SM-1 dla cywilnego lotnictwa sanitarnego został zakupiony w 1958 r.
Śmigłowce SM-1 były użytkowane do pierwszej połowy lat sześćdziesiątych, ustępując powoli miejsca nowocześniejszym i lepszym PZL Mi-2. W pierwszej połowie lat 1970-tych SM-1 służyły jeszcze do szkolenia pilotów śmigłowcowych- kadetów Szkoły Chorążych Wojsk Lotniczych w Dęblinie. Trzy śmigłowce SM-1 znajdują się w zbiorach Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie.
Konstrukcja:
Czteromiejscowy śmigłowiec w układzie klasycznym z wirnikiem nośnym i śmigłem ogonowym. Konstrukcja całkowicie metalowa.
Wirnik nośny trójłopatowy o konstrukcji mieszanej, stalowy dźwigar, drewniane żeberka, pokrycie ze sklejki do połowy żeberek, reszta pokryta płótnem. Wirnik ma okresową zmianę kąta nastawienia łopat w płaszczyźnie wirowania. Piasta wirnika łącząca łopaty nośne z wałem przekładni głównej ma trzy przeguby: poziomy, pionowy i osiowy. Przeguby poziome pozwalają na wychylenia łopat w pionie, przeguby pionowe pozwalają na ruch łopat w płaszczyźnie poziomej do przodu, w kierunku obrotu i do tyłu, natomiast przeguby osiowe zapewniają łopatom ruch obrotowy wokół ich osi podłużnych, co pozwala na zmianę kąta nastawienia łopat. Dla tłumienia drgań łopat wirnika nośnego względem przegubów pionowych zastosowano tłumiki cierne. Przeguby poziome i osiowe zapewniają pracę łopat w dowolnej płaszczyźnie.
Kadłub w głównej części stanowi kratownicę przestrzenną, spawaną z rur stalowych, oprofilowaną i osłoniętą pokryciem z blachy duralowej. Część główna ma cztery przedziały: kabinę, przedział silnikowy, przedział górny i przedział tylny. Kabina zakryta.
Belka ogonowa ma konstrukcję półskorupową, na końcu belki umocowany jest mały statecznik. Belka krańcowa (skośna) o konstrukcji skorupowej i składa się z pokrycia pracującego usztywnionego wręgami.
Śmigło ogonowe, trójłopatowe, służące do zrównoważenia momentu reakcyjnego wirnika, wykorzystane jest również do sterowania kierunkowego śmigłowcem. Łopaty wykonane z drewna utwardzonego i ulepszonego typu delta oraz z drewna sosnowego i pokryte tkaniną.
Podwozie podporowe z kołem przednim, stałe. Do tylnej części belki ogonowej przymocowana płoza-zderzak, chroniąca śmigło ogonowe przed zetknięciem się z ziemia.
Wyposażenie radiowo-nawigacyjne: radiostacja pokładowa UKF, automatyczny radiokompas ARK-5, busola żyroindukcyjna GIK-1, radiowysokościomierz RW-2.
W SM-1 z pierwszych serii produkcyjnych stosowano krótkofalową radiostację pokładową.
Instalacje: instalacja elektryczna, instalacja przeciwoblodzeniowa.
Silnik- gwiazdowy Lit-3 o mocy 424 kW (575 KM).
Transmisja do przekazania momentu obrotowego od silnika na wirnik nośny i śmigło ogonowe składa się z hamulca wirnika nośnego, wału głównego, przekładni głównej, wału tylnego z przegubami kardana, przekładni pośredniczącej, wału końcowego i przekładni tylnej.
Dane techniczne SM-1/600 (wg [8]):
Wersja |
Średnica |
Długość |
Długość |
Wysokość |
Masa |
Masa |
Masa |
Prędkość |
Prędkość |
Czas wznosz. |
Pułap |
Zasięg |
Czas lotu |
[m] |
[m] |
[m] |
[m] |
[kg] |
[kg] |
[kg] |
[km/h] |
[km/h] |
[min.] |
[m] |
[km] |
[h] |
|
Łącznikowa |
14,34 |
12,08 |
16,97 |
3,3 |
1785 |
475 |
2260 |
185 |
145 |
4,5 |
3000 |
380 |
3,4 |
Łącznikowa z |
14,34 |
12,08 |
16,97 |
3,3 |
1800 |
616 |
2416 |
170 |
130 |
5,0 |
3000 |
620 |
4,4 |
Szkolna |
14,34 |
12,08 |
16,97 |
3,3 |
1785 |
425 |
2210 |
185 |
145 |
4,2 |
3000 |
380 |
3,4 |
Szkolna z |
14,34 |
12,08 |
16,97 |
3,3 |
1800 |
566 |
2366 |
170 |
140 |
4,8 |
3000 |
620 |
4,4 |
Dane techniczne SM-1W (wg [8]):
Wersja |
Średnica |
Długość |
Długość |
Wysokość |
Masa |
Masa |
Masa |
Prędkość |
Prędkość |
Czas wznosz. |
Pułap |
Zasięg |
Czas lotu |
[m] |
[m] |
[m] |
[m] |
[kg] |
[kg] |
[kg] |
[km/h] |
[km/h] |
[min.] |
[m] |
[km] |
[h] |
|
Łącznikowa z |
14,34 |
12,08 |
16,97 |
3,3 |
1879 |
525 |
2404 |
170 |
140 |
5,0 |
3000 |
580 |
5,41 |
Szkolna |
14,34 |
12,08 |
16,97 |
3,3 |
1888 |
405 |
2293 |
170 |
140 |
4,5 |
3000 |
312 |
3,13 |
Sanitarna |
14,34 |
12,08 |
16,97 |
3,3 |
1919 |
495 |
2414 |
195 |
150 |
5,0 |
3000 |
300 |
3,0 |
Galeria
Źródło:
[1] M. Krzyżan ”Samoloty w muzeach polskich”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1983.[2] Kłosiński P. ”Śmigłowce w Spec Pułku”. Nowa Technika Wojskowa nr 2/1995.
[3] Kłosiński P. ”42 Eskadra Lotnicza- 20 lat służby”. Nowa Technika Wojskowa nr 5/1995.
[4] Gołąbek A. Kalinowski M. ”Śmigłowce z Darłowa”. Lotnictwo z szachownicą nr 2.
[5] Bartnikowski B. ”Moje loty na SM-2. Lotnicze wspomnienia”. Lotnictwo z szachownicą nr 17.
[6] Mikołajczuk M., Michalski P. ”36. Specjalny Pułk Lotnictwa Transportowego”. Lotnictwo z szachownicą nr 21 i 22.
[7] Królikiewicz T. ”Samoloty i śmigłowce Instytutu Lotnictwa. Różne konstrukcje”. Lotnictwo nr 3/2006.
[8] Morgała A. ”Polskie samoloty wojskowe 1945-1980”. Wydawnictwo MON. Warszawa 1980.
[9] Grzegorzewski J. ”Śmigłowiec Mi-1”. Seria ”Typy Broni i Uzbrojenia” nr 38. Wydawnictwo MON. Warszawa 1975.