Siemienowicz Kazimierz

Rakiety: od lewej: rakieta jednostopniowa z głowicą eksplodującą (fig. 48), przekrój rakiety trzystopniowej (fig. 49), przekrój rakiety dwustopniowej, której drugi stopień stanowi bateria rakietowa unosząca w środku tubę z efektami pirotechnicznymi (fig. 50), przekrój rakiety z dużą głowicą rozsiewającą świecące gwiazdki (fig. 51). (Źródło: Siemienowicz Kazimierz ”O sztuce wielkiej...).

Kazimierz Siemienowicz (data urodzenia nieznana- wg [3], zmarł po 1651 r.), generał artylerii, był bardzo znanym Polakiem, który zajmował się techniką rakietową. Urodził się w rodzinie szlacheckiej herbu Ostoja, osiadłej w Wielkim Księstwie Litewskim. Dokładnie gdzie i kiedy- dokładnie nie wiadomo. Po ukończeniu szkół rozpoczął służbę wojskową i brał udział w wojnie przeciwko Rosji w latach 1632-1634. Odznaczył się w oblężeniu twierdzy Biała.

Nazwisko jego stało się bardziej znane dopiero w Holandii, gdzie wyjechał na polecenie króla Władysława IV. Służąc w wojskach Zjednoczonych Prowincji Niderlandów, które walczyły przeciwko najeźdźcom hiszpańskim, kształcił się w dziedzinie artylerii. Pod rozkazami Fryderyka Henryka księcia Orańskiego brał m. in. udział w oblężeniu i zdobyciu twierdzy Hulst w 1645 r.

Wezwany wraz z innymi specjalistami wojskowymi do Polski przez planującego wielką wyprawę przeciwko Turcji króla Władysława IV, powrócił do kraju w 1646 r. Został wówczas inżynierem w dowództwie artylerii koronnej. Było to piąte stanowisko w hierarchii wojskowej, a do związanych z nim etatowych obowiązków należały sprawy techniczne. Miejscem jego pracy stał się dopiero co zbudowany warszawski Arsenał.

Kazimierz Siemienowicz znajduje poważanie, a jego praca i zdolności rychło zostają docenione. Pod koniec kwietnia lub na początku maja 1648 r. awansuje na drugie w hierarchii stanowisko w dowództwie artylerii- zastępcy generała artylerii koronnej Krzysztofa Arciszewskiego. W czerwcu 1648 r., po wybuchu powstania na Ukrainie, Siemienowicz został wysłany z Warszawy wraz z 17 puszkarzami do Lwowa, a następnie pod Gliniany, gdzie założono obóz wojskowy. W sierpniu udał się stąd do Lwowa i tam złożył generałowi Arciszewskiemu sprawozdanie finansowe z wydatków na przewiezienie artylerii do obozu. Równocześnie nie cieszy się jednak sympatią swego dowódcy, Krzysztofa Arciszewskiego, zawistnego i zazdrosnego o sukcesy Siemienowicza. Z niektórych źródeł wynika nawet, że Arciszewski wysunął przeciw Siemienowiczowi zmyślone zarzuty o defraudację.

W 1650 r. wydał w Amsterdamie, dokąd wysłany został przez nowo obranego króla Jana Kazimierza, dzieło wybitne w owym czasie, pt. ”O sztuce wielkiej artylerii część pierwsza” (”Artis magnae artilleriae pars prima”). Podręcznik Siemienowicza przetłumaczony został na język francuski w 1651 r., na niemiecki w 1676 r. oraz na angielski i holenderski w 1729 r. Fakty te podkreślają znaczenie dzieła Siemienowicza. Polskie wydanie pierwszej części książki (druga zaginęła) ukazało się dopiero w 1963 r. Trzecia księga dzieła Siemienowicza, traktująca o rakietach (”De rochetis”) jest najwybitniejszą rozprawą na ten temat, powstałą w Polsce przedrozbiorowej. Specjaliści zgodnie uznają, że podręcznik naszego rodaka w ciągu 200 prawie lat był niedościgniony w dziedzinie techniki rakietowej, zarówno jeśli idzie o praktyczną, jak i o teoretyczną stronę zagadnienia. Dzieło Siemienowicza było pierwszą poważną publikacją o światowym rozgłosie, omawiającą takie ważne konstrukcje rakietowe, jak baterie rakiet i rakiety wielostopniowe.

Wielkiej sztuki artylerii cześć pierwsza powstawała stopniowo, autor zbierał do niej materiały już podczas pierwszych swych pobytów za granicą, a następnie kontynuował badania, porządkował ich wyniki i pisał pracę podczas pobytu w kraju w latach 1646-1648, kończył zaś opracowanie tekstu w Niderlandach w 1649 r. Wiadomości do swego dzieła czerpał Siemienowicz z obserwacji przeprowadzonych podczas działań wojennych i w czasie pokoju, eksperymentów oraz z lektury dzieł o różnej tematyce. Siemienowicz pracując początkowo jako inżynier, a następnie jako zastępca dowódcy artylerii koronnej, przynajmniej częściowo w arsenale warszawskim, miał okazję (zapewne nie pierwszą i nie ostatnią, biorąc pod uwagę jego działalność zagraniczną przed 1646 r. i po 1648 r.) zetknąć się bezpośrednio z ludźmi, mającymi już pewną wiedzę praktyczną w zakresie rakietnictwa, a równocześnie mógł wykorzystać istniejącą w tym arsenale potrzebną do budowy rakiet bazę w postaci przyrządów i materiałów. Działo się to w czasie, gdy Buchner i Kittel robili w arsenale swoje próby rac.

Siemienowicz w opisach rakiet nie wspomina o bojowym zastosowaniu rakiet, przeciwnie stwierdza, że służą tylko do rozrywki. Opisując konstrukcję poszczególnych rodzajów i odmian rakiet Siemienowicz nic nie mówi o ich działaniu, toteż można je poznać jedynie z ich budowy. Decydujące znaczenie ma tu głowica rakiety, w której Siemienowicz radzi umieszczać proch ziarnisty sam albo w połączeniu ze szmermelami, iskierkami i gwiazdeczkami. W jednym tylko wypadku ma się w niej znajdować kilka żelaznych naboi, a pomiędzy nimi granat z ołowiu lub cyny również pełny mocnego prochu ziarnistego. Siemienowicz nie mówi jak wyobraża sobie działanie tej rakiety, ale można sądzić, że i tu chodzi o cele rozrywkowe.

Siemienowicz opisuje następujące rodzaje rakiet:
- rakiety wznoszące się swobodnie w górę. Dzieli je według zastosowanych stabilizatorów na wznoszące się w górę z żerdziami i wznoszące się w górę bez żerdzi. Rakiety bez żerdzi obejmują trzy różne rozwiązania konstrukcyjne stabilizatorów w postaci: 1) trzech lub czterech wydłużonych, trójkątnych brzechw przymocowanych z boku do powłoki, 2) kuli żelaznej połączonej z dyszą rakiety spiralnie zwiniętym drutem, 3) wypełnienia przedniej części powłoki ołowianymi opiłkami. Wzorcowa, jednofuntowa rakieta Siemienowicza wyróżnia się dokładnością i precyzją w podawaniu poszczególnych wymiarów. Podczas wiązania powłoki dla ukształtowania dyszy z jej długości 1/2 kalibru odchodzi na rozszerzoną, czaszowatą część dyszy i 1/4 na część zwężoną (związaną), a podczas wiązania powłoki dla jej zamknięcia z przodu- znów 1/2 kalibru na zaciśnięcie, skutkiem czego pozostaje na ładunek tylko długość odpowiadająca 5 3/4 kalibru rakiety, z czego 2/3 przeznacza się na ładunek nośny, a 1/3 na głowicę. Oddzielający obie te części krążek drewniany ma mieć przy rakietach o powłoce miękkiej (papier, płótno) na swej krawędzi rowek, w który wejdzie materiał powłoki wgnieciony sznurkiem podczas obwiązywania, a przy rakietach o powłoce twardej (drewno) ma być gładki i przymocowany do niej wbitymi od zewnątrz gwoźdźmi,

- rakieta trzystopniowa Siemienowicza, składa się z rakiet o wagomiarach: 2 funtów, 24 łutów i 10 łutów, co odpowiada kalibrom (zewnętrznym średnicom): 5,6 cm, 4,0 cm i 3,0 cm. Długość ich wynosi kolejno: 6,86, 5,00 i 4,25 ich średnic, czyli 38,5 cm, 20,0 cm 12,75 cm. Największą rakietę wypełnia się paliwem do wysokości 2 1/16 kalibru, średnią do 1 2/3, a najmniejszą do 3 kalibrów, przy czym we wszystkich ładunkach nośnych robi się stożkowate kanały, a nad każdym z ładunków nośnych umieszcza się głowicę w postaci ładunku eksplodującego z ziarnistego prochu strzelniczego. Największą rakietę, pierwszego stopnia, należy napełnić nieco słabszym materiałem, niż wymaga jej wielkość, pozostałe zaś dwie mają to zadanie, aby je trzecia uniosła w górę i aby one ukośnie tylko, ponieważ nie mogą wznosić się prostopadle, gdyż pozbawione są przeciwwagi ... w tę lub w tamtą stronę lecąc przez powietrze osiągnęły właściwy skutek.
- dwustopniowa rakieta-matka,
- bateria rakietowa, złożona z 7 małych rakiet związanych bardzo silnie grubszymi nićmi, zaopatrzonych w żerdź stabilizującą i okrytych wspólną powłoką zewnętrzną w postaci walca nakrytego stożkowatym kołpakiem,
- rakiety biegnące na linkach: jednokierunkowe i dwukierunkowe (jedno- i dwupowłokowe),
- rakiety wodne, czyli płonące w czasie pływania po wodzie,
- różne inne urządzeniach, w których znajdują zastosowanie rakiety,

Siemienowicz dzieli rakiety na małe (do 1 funta wagomiaru) i średnie (od 1 do 2 funtów) o powłokach zrobionych z papieru lub lnianej tkaniny oraz duże (powyżej 2 funtów) o powłokach najczęściej toczonych z drewna. Do nawijani papieru tworzącego powłokę rakiety proponuje formy rakietnicze. Mogą być według Siemienowicza odlane z miedzi lub z mosiądzu albo też gładko wytoczone z twardego drewna (cyprys, palma, kasztan, bukszpan, orzech włoski, jałowiec, dzika śliwa, drewna indyjskie) czy też z kości słoniowej. Opisuje również pozostałe przybory służące do produkcji rakiet:
- stempl służący do nawijania papieru lub tkaniny celem utworzenia powłoki. Ma przy rakietach małych i średnich średnicę wynoszącą 6/8 lub 4/6, a przy dużych- 5/7 ich kalibru tak, że grubość ścian powłoki wynosi odpowiednio 1/8, 1/6 lub 1/7 kalibru, czyli zewnętrznej średnicy rakiety,
- trzy stemple przeznaczone do ubijania ładunku w rakiecie,
- przybory służące do zaciskania powłoki celem uformowania dyszy: pas z hakiem, hak do wkręcania w ścianę, sznur, drewniane szydło oraz ławy rakietnicze zaopatrzonych w urządzenia przeznaczone do tego samego celu, a mianowicie ławy do zaciskania powłoki za pomocą haka umieszczonego na pasie rakietnika, ławy z blokiem i dźwignią nożną i ławy ze śrubą, przyrząd do zaciskania powłoki w postaci kleszczy o kalibrowanych otworach,
- kalibrowana łopatka do wsypywania paliwa do powłoki,
- drewniany młot do ubijania paliwa. Ciężar jego ma być zróżnicowany w zależności od wagomiaru rakiety, przy czym odpowiedni ciężar uzyskuje się w ten sposób, że w obuchu młota drąży się otwór i wlewa weń określoną ilość roztopionego ołowiu. Nowością w dziedzinie techniki ubijania paliwa w dużych rakietach jest również wysunięta przez Siemienowicza propozycja zastosowania kafaru zrobionego na wzór tego, którym wbija się pale i podpory w ziemię,
- urządzenia służące do wiercenia stożkowatych otworów w ubitych już ładunkach nośnych rakiet: zestaw żelaznych lub miedzianych, zaopatrzonych w dokładne wymiary stożkowatych wierteł przeznaczonych do rakiet o wagomiarze od 2 łutów do 2 funtów, a także urządzenia służące do posługiwania się nimi. Są to: prosty uchwyt ręczny oraz specjalny warsztat, w którym umieszcza się rakietę zamkniętą w odpowiednim uchwycie-formie, złożonej z dwóch klocków drewnianych,

Po 1651 r. znika wszelki ślad istnienia Siemienowicza. Ponieważ w pracy swej głosił on m.in. ideę zdecydowanej walki iż rozpowszechnionym wówczas wśród pirotechników, a zwłaszcza rakietników, zwyczajem ukrywania tajemnic zawodowych, nasuwa się przypuszczenie, że dosięgła go zemsta z ich strony. Ale są to tylko przypuszczenia.

Ważniejsze dane techniczne rakiet omówionych w pracy Kazimierza Siemienowicza (wg [2]):

Ciężar  kuli ołowianej o średnicy identycznej ze średnicą rakiety

Średnica

Długość rakiety

Paliwo

funty

łuty

kg

gramy

cm

średnic

cm

KNO3%: C%: S%

 

1/16

1/8

1

1/2

 

1,0

2,0

4,0

8,0

0,6

0,7

0,9

1,1

7

7

7

7

3,9

4,8

6,2

7,7

 

 

1

2

 

15,9

31,8

1,4

1,8

7

7

9,8

12,5

 

 

4

6

 

63,6

95,4

2,2

2,5

7

7

15,5

17,8

 

 

10

12

 

159

190,8

3,0

3,2

7

7

21,0

22,4

 

 

16

18

 

254,4

287,2

3,6

3,7

7

7

25,2

25,6

 

1

 

 

510

4,4

7

30,9

 

2

3

 

1

1

20

53

5,6

6,4

6,86

6,86

38,3

44,0

78,0:19,5:2,5

4

5

 

2

2

40

550

7,0

7,6

6,72

6,72

45,0

51,0

73,0:18,0:9,0

6

7

8

 

3

3

4

60

570

80

8,1

8,5

8,8

6,58

6,58

6,44

53,2

56,0

57,0

70,0:20,0:10,0

9

10

 

4

5

590

100

9,2

9,5

6,44

6,37

59,0

60,8

68,0:22,0:10,0

12

15

 

6

7

120

650

10,3

11,0

6,30

6,16

65,0

68,0

57,0:28,6:14,4

18

20

25

 

9

10

12

180

200

750

11,8

12,0

12,9

6,16

6,02

5,88

72,0

72,0

76,0

52,5:32,5:15,0

30

35

40

45

50

55

 

15

17

20

22

25

28

300

850

400

950

500

50

13,8

14,5

15,1

15,7

16,3

16,8

5,74

5,60

5,46

5,39

5,25

5,11

79,0

81,0

82,5

84,5

86,0

86,0

54,5:32,7:12,8

60

65

70

75

80

85

90

95

100

 

30

33

35

38

40

43

45

48

51

600

150

700

250

800

350

900

450

17,3

17,8

18,3

18,7

19,1

19,5

19,9

20,2

20,6

4,92

4,83

4,69

4,62

4,48

4,34

4,27

4,13

3,99

86,0

86,0

86,0

84,0

86,0

84,0

85,0

84,0

82,0

50,0:33,3:16,7

Galeria

  • Rakiety ze stabilizatorami typu delta (fig. 61 i 62), ręczna wyrzutnia rakietowa (fig. 63) i rakieta ze stabilizatorem w postaci umieszczonej na sprężynie kuli żelaznej (fig. 64). (Źródło: Siemienowicz Kazimierz "O sztuce wielkiej artylerii część pierwsza").

Źródło:

[1] Elsztein P. ”Polska w Kosmosie”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1978.
[2] Nowak T. M. ”Rozwój techniki rakietowej w świetle europejskich traktatów XIII - XVII wieku”. Wydawnictwo Retro-Art. Warszawa 1995.
[3] Marks A. ”Ojcowie kosmonautyki”. Wydawnictwo Książka i Wiedza. Warszawa 1984.
[3] Nowak T. ”Kazimierz Siemienowicz ok. 1600-ok. 1651”. Seria ”Bitwy Kampanie Dowódcy” nr 4/1969. Wydawnictwo MON. Warszawa 1969.
blog comments powered by Disqus