Tuż po opanowaniu produkcji seryjnej SAAB J-37 ”Viggen” firma SAAB rozpoczęła pierwsze prace nad projektem nowego lekkiego samolotu szturmowego i szkolno-bojowego Aircraft 38. Miał on uzupełnić SAAB J-37 w mniej złożonych zadaniach rozpoznawczych i uderzeniowych. Pomimo obiecujących wyników prace te nie wzbudziły jednak szerszego zainteresowania i w 1979 r. zostały ostatecznie przerwane. Decyzja ta zbiegła się w czasie z ogłoszonym przez Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych Szwecji ogólnych założeń, które powinien spełnić przyszłościowy, wielozadaniowy samolot dla Szwedzkich Sił Powietrznych lat dziewięćdziesiątych. Jeszcze w tym samym roku, w firmie SAAB opracowano pierwszą propozycję projektową. Było to możliwe tak szybko, właśnie dzięki studiom i badaniom teoretycznym przeprowadzonym w związku z samolotem Aircraft 38. Podstawowe zagadnienia projektowe koncentrowały się na poszukiwaniu odpowiedniej jednostki napędowej, użycia materiałów kompozytowych jako głównego materiału konstrukcyjnego, zwiększenia manewrowości samolotu dzięki zaprojektowaniu go jako niestatecznego i wprowadzeniu sterowania typu Fly-By-Wire za pośrednictwem komputera pokładowego oraz konstrukcji szczytowo nowoczesnej awioniki. Założono też, że nowy samolot mógłby wypełniać jednocześnie misje myśliwskie, szturmowe i rozpoznawcze. Z tego powodu program oznaczono skrótem JAS (od Jakt, Attack, Spaning- myśliwski, szturmowy, rozpoznawczy).

Istotnym problemem był wybór konfiguracji aerodynamicznej. Za podstawę do projektowania układu aerodynamicznego przyjęto samolot F-16XL, który został poddany modernizacji. Dane o projektowaniu i pracy układów sztucznej stateczności i sterowania Fly-By-Wire uzyskano dzięki współpracy z niemieckim koncernem MBB i amerykańskim Rockwell. W projekcie ”Gripen”zastosowano układ kaczki. Połączenie skrzydła delta z usterzeniem przednim, dało bardzo dobre własności aerodynamiczne, przy maksymalnie prostej konstrukcji. Zdecydowano się zaprojektować pierwszą w świecie niestateczną kaczkę z aktywnym układem sterowania o trójkątnym skrzydłem głównym. Ponieważ było to rozwiązanie nowatorskie, przygotowano też kilka projektów bardziej konwencjonalnych samolotów zbliżonych koncepcją głównie do F-16. Jako napęd wybrano silnik General Electric F404. Po przekonstruowaniu powstał silnik RM12 o ciągu 80,1 kN (8165 KG) produkowany przez firmę Volvo.

W lutym 1980 r. szef sztabu Szwedzkich Sił Zbrojnych podał wymagania na nowy wielozadaniowy samolot bojowy. W ramach realizacji programu, we wrześniu 1980 r., firmy SAAB-Scania, Volvo Flygmotor, Ericsson i FFV Aerotech powołały konsorcjum przemysłowe Industriegruppen JAS AG.. W dniu 30.06.1982 r. podpisany został kontrakt na zbudowanie 5 prototypów i 30 seryjnych pierwszej serii (tzw. Batch 1) z opcją na kolejnych 110 maszyn JAS-39 ”Gripen”. Prace nad budową prototypów samolotu ruszyły w 1984 r. Pierwszy prototyp, 39-1, został oblatany 9.12.1988 r., drugi 39-2 w dniu 4.05.1990 r., trzeci 39-3 w dniu 25.03.1991 r., czwarty 39-4 w dniu 20.12.1990 r. i, ostatni, piąty w październiku 1991 r. Podczas prób w locie, 2.02.1988 r. został zniszczony w katastrofie pierwszy prototyp. Po zmianach konstrukcyjnych wszystkich samolotów próby w locie wznowiono w maju 1990 r. Wzorcem do produkcji seryjnej stał się piąty egzemplarz, 39-5 oblatany 23.10.1991 r. Zbudowano też dwa płatowce do naziemnych prób statycznych i wytrzymałościowych 39-51 i 39-52. Już 10.09.1992 r. oblatano pierwszy samolot seryjny. Nie został on przekazany wojsku, lecz dołączył do programu prób w miejsce rozbitego, pierwszego prototypu. Drugi samolot seryjny, przejęty już przez Szwedzkie Siły Powietrzne, uległ katastrofie w czasie pokazu w Sztokholmie w dniu 8.08.1993 r. (wg [7]- 18.08.1993 r.). Od czerwca 1993 r. seryjne samoloty zaczęły docierać do 7 Flygflotij (skrzydła lotniczego) w Satenas, gdzie ulokowano też centralny ośrodek szkolenia pilotów i obsługi naziemnej ”Gripenów”. Ostatni samolot pierwszej serii przekazano użytkownikowi 13.12.1996 r. Łącznie podjęto budowę 30 samolotów Batch 1. Ostatni z nich przebudowano na samolot dwumiejscowy. Dostarczono więc 29 maszyn pierwszej serii.

W czerwcu 1992 r. podpisano kontrakt na dostawę drugiej serii 110 samolotów ”Gripen” (Batch 2), w tym 14 w wersji dwumiejscowej. W 1994 r. zamówienie Szwedzkich Sił Powietrznych opiewało na 140 samolotów. 20.08.1996 r. oblatano pierwszy samolot drugiej serii i w grudniu tego roku został przekazany do 7 Skrzydła. Dopiero samoloty serii Batch 2 reprezentowały wersję w pełni bojową. Zbudowano 76 egz. JAS-39A Batch 2, ostatnie 20 ”Gripenów” z serii Batch 2 (co łącznie dało 96 jednomiejscowych myśliwców serii 2) zostało wykonanych w zmodernizowanym wariancie, oznaczonym JAS-39C Batch 2. W 2005 r. samoloty JAS-39A Batch 2 stanowiły podstawę sił bojowych lotnictwa szwedzkiego. W przyszłości wszystkie mają być doprowadzone do standardu serii Batch 3.

W czerwcu 1992 r. podpisano kontrakt na dostawę 14 samolotów w wersji dwumiejscowej w ramach drugiej serii Batch 2. Wcześniej nie przewidywano budowy samolotu dwumiejscowego, rozpoczęto jednak budowę pierwszego prototypu tej wersji. SAAB zmienił oznaczenia samolotów: wersja jednomiejscowa nosi oznaczenie JAS-39A, natomiast dwumiejscowa JAS-39B. Pierwsze studia nad samolotem dwumiejscowym, o pełnych możliwościach samolotu bojowego przeprowadzono już w latach 1989-1991. Budowę prototypu (powstał z przebudowy ostatniego samolotu serii Batch 1) rozpoczęto w 1994 r. Został on pomyślnie oblatany 29.04.1996 r., a 22.11.1996 r. oblatano pierwszy dwumiejscowy egzemplarz seryjny. Samolot zachował prawie w 100% możliwości bojowe wariantu podstawowego. 14 maszyn seryjnych wykończono zgodnie ze standardem serii Batch 2. Dalsze 14 samolotów powstaje według standardu Batch 3. Pierwszy JAS-39D Batch 3 oblatano 4.06.2004 r. (wg innych źródeł- 2.04.2004 r.).

W grudniu 1996 r. szwedzki parlament zdecydował, że przyszłe siły powietrzne tego kraju będą składały się z 12 eskadr bojowych wyposażonych w ”Gripeny”. Samoloty pierwszej i drugiej serii (140 maszyn) będą stanowiły wyposażenie ośmiu z nich. Kolejne cztery eskadry miały być wyposażone w zmodernizowane samoloty trzeciej serii (Batch 3) oznaczone JAS-39C i JAS-39D. Samoloty trzeciej serii miały być dostarczane w latach 2003-2007. Przewidywana była prezentacja eksportowej wersji JAS-39X.

W połowie 1995 r. doszło do współpracy koncernów SAAB i British Aerospace przy programie ”Gripena”. Podjęto wspólne działania marketingowe, produkcyjne oraz pomocnicze dotyczących eksportu samolotu do krajów trzecich. W listopadzie 1995 r. została powołana do wspólna firma pod nazwą SAAB/BAe Gripen AB. Obie firmy powołały wspólne komitety oraz zespoły strategiczne wspólnie zajmujące się sprzedażą ”Gripena” na rynkach eksportowych. W styczniu 1996 r. w zakładach British Aerospace uruchomiona została produkcja zestawów podwozia głównego, pierwszy części dostarczono do Szwecji w kwietniu. W 2001 r. powołano spółkę Gripen International z siedzibą w Linköping w Szwecji i oddziałem w Farnborough w Wielkiej Brytanii, której głównym zadaniem jest promocja i sprzedaż samolotu ”Gripen” na rynkach światowych.

Samolot został dostosowany do międzynarodowych (głównie NATO-wskich) standardów. Zmodyfikowane samoloty otrzymały oznaczenia JAS 39C (jednomiejscowe) i JAS 39D (dwumiejscowe), na eksport oznaczone jako ”Gripen C” i ”Gripen D”. W 2006 r. w tym standardzie trwała produkcja 64 maszyn dla Flygvapnet w ramach trzeciej serii produkcyjnej (Batch 3), w tym 50 jednomiejscowych i 14 dwumiejscowych. Niektóre z modyfikacji wprowadzono już na ostatnich 20 samolotach Batch 2, oznaczając je JAS 39C Batch 2. Prototyp nowej wersji został oblatany 14.08.2002 r.

W Szwecji w 2006 r. ”Gripeny” znajdowały się na uzbrojeniu trzech skrzydeł (F 7, F 17 i F 21- łącznie sześć dywizjonów pierwszej linii po 20 samolotów w każdym, wg [8]- w skrzydłach F 4, F 7, F 17 i F 21).

”Gripeny” zostały wyeksportowane do:
- Republiki Południowej Afryki- w grudniu 1999 r. zawarła kontrakt na dostawę 28 egz.: 19 JAS 39C i 9 JAŚ 39D. Pierwszy z nich oblatano 11.11.2005 r. a dostawy mają być zrealizowane w latach 2008-2012.
- Czechy- wydzierżawiły na okres 10 lat po 12 JAS 39C i 2 JAS 39D. Maszyny dostarczono w 2005 r.,
- Węgry- wydzierżawiły na okres 10 lat po 12 JAS 39C i 2 JAS 39D, pierwszy samolot przeznaczony dla Węgier oblatano 16.02.2005 r. Wszystkie 14 egz. miało być dostarczone na Węgry do grudnia 2007 r.,
- Tajlandii- w 2007 r. zamówiła 12 samolotów JAS-39 (po 6 egz. w wersji jednomiejscowej C i dwumiejscowej D). Ze względu na koszty podjęto decyzję, że zakupy samolotów zostaną podzielone na dwa etapy: w ramach pierwszego zaplanowano nabycie sześciu ”Gripenów” (dwóch w wariancie C oraz czterech D), zakładano realizację dostaw w latach 2010-2011. Pozostałe maszyny miały zostać dokupione w późniejszym okresie (przewidywane dostawy w latach 2013-2017). Pierwszy tajlandzki samolot JAS-39D został oblatany 16.09.2009 r.
Dwa państwa rozważały zakup samolotu ”Gripen”: Finlandia i Szwajcaria zakupiły samolot Boeing F/A-18 ”Hornet”, wyposażony głównie do wykonywania zadań obrony powietrznej. Zakup ”Gripena” rozważała też Norwegia. Samoloty oferowane były również dla Brazylii, Słowacji, Szwajcarii, Bułgarii, Malezji, Danii i Indii. Oferowany jest także jako następca samolotów produkcji ZSRS w państwach Europy Południowej: Chorwacji, Bułgarii i Rumunii, którym oferuje się zarówno maszyny używane, jak i nowe.

Łącznie powstanie (lub już powstało): 5 prototypów, 186 maszyn jednomiejscowych oraz 38 dwumiejscowych- łącznie 224 samoloty.

Dla sprostania nadchodzącej konkurencji (głównie Lockheed Martin F-35A ”Lighting II”) firmy SAAB i BAE Systems rozpoczęły studia nad dalszym rozwojem samolotu, który otrzymał nazwę ”Gripen N/G”. Pod uwagę bierze się przede wszystkim zastosowanie w przyszłości nowego radaru PS-05/A Mk5 NORA z anteną typu AESA z elektronicznym skanowaniem fazowym, nad którym pracuje firma Ericsson Microwave Systems oraz pasywnego systemu poszukiwania i śledzenia w podczerwieni IRST typu IR-OTIS opracowanym w firmie SAAB Bofors Dynamics. Wymianie na nowszy ma też być poddany system samoobrony samolotu (na nowy zintegrowanym systemem MIDIS, który będzie holowanymi pułapkami Saab Tech B02D, montowanymi na końcach skrzydeł), system nawigacyjny oraz oprogramowanie komputera misji i systemu wymiany danych taktycznych. W dalszej perspektywie rozważa się zastosowanie nowych silników: amerykańskiego General Electric F414 lub europejskiego Eurojet EJ200 (stosowany na myśliwcu Eurofighter ”Typhoon”), być może także ze sterowaniem wektorem ciągu. Dla zwiększenia zapasu paliwa planuje się też opracowanie konforemnych zbiorników paliwa montowanych na górnych powierzchniach przejścia skrzydło-kadłub. Planuje się również dalsze poszerzanie asortymentu uzbrojenia, np. bomby kierowane rodziny ”Paveway III” (GBU-22/-24) i JDAM/ JDAM-ER (GBU-31/-32/-38) oraz pociski dalekiego zasięgu AGM-154 JSOW oraz wzrost masy przenoszonych środków bojowych i zwiększenie liczby węzłów podwieszeń.

Dla nowego, gruntownie zmodernizowanego ”Gripena N/G” (z radarem AESA i nową awioniką), zarezerwowano wstępnie oznaczenia JAS 39E/F (odpowiednio dla wersji jedno-i dwumiejscowej), a dla kolejnego wariantu rozwojowego (z nowym silnikiem i być może kolejny raz zmodernizowaną awioniką)- JAS 39G/H. Wszystko to są jednak plany na dość daleką przyszłość (niektóre wybiegają nawet poza 2020 r.), które w dodatku nie muszą zostać zrealizowane. Jako alternatywa dla Lockheed Martin F-35A, samolot ”Gripen N/G” jest oferowany m.in. Norwegii, Holandii (85 egz.), Rumunii, Szwajcarii, Kanadzie oraz dla Indii.

W dniu 27.05.2008 r. odbył się pierwszy lot samolotu doświadczalnego ”Gripen Demo”, będącego latającym laboratorium do potrzeb programu ”Gripen N/G”. Powstał on poprzez przebudowę dwumiejscowej maszyny JAS-39D. Geometria i rozmiary zewnętrzne samolotu pozostały takie same jak JAS-39C/D. Liczba węzłów podwieszeń wzrosła z 8 do 10, a masa na podwieszeniach z 5000 do 6000 kg przy poprawionych osiągach.

W Polsce.

Samolot SAAB JAS-39 ”Gripen” oferowany był Polskim Siłom Powietrznym w roli podstawowego samolotu bojowego. Jego konkurentami były samoloty amerykańskie Lockheed Martin F-16 ”Fighting Falcon”, McDonnell Douglas F-18 ”Hornet” oraz francuski Dassault-Breguet ”Mirage 2000”. Po raz pierwszy ”Gripen” został przedstawiony Polsce w formie makiety kabiny, we wrześniu 1996 r. W dniach 26 i 27.09.1996 r. na lotnisku na Babich Dołach SAAB Military Aircraft i British Aerospace zaprezentowały na ziemi i w powietrzu krótki pokaz pilotażu indywidualnego i możliwości szybkiej obsługi naziemnej samolotu SAAB JAS-39. Do Polski przyleciały trzy ”Gripeny”. jeden z zestawem podwieszanego uzbrojenia ustawiono jako element wystawy targów Military Arms. Dwa przeznaczono do pokazów w locie, z czego latał tylko jeden z nich. SAAB i British Aerospace złożyły ofertę współpracy przy produkcji samolotu polskim zakładom lotniczym, w PZL Mielec miałby być prowadzony montaż maszyn a w PZL Rzeszów produkcja silników RM 12.

W 1997 r. Dowódca Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej generał dywizji Kazimierz Dziok wykonał lot na dwumiejscowym samolocie myśliwskim JAS-39B ”Gripen”. Lot ten miał miejsce na początku listopada w Linköping, w czasie wizyty generała w Szwecji. W dniu 15.07.1999 r. konsorcjum British Aerospace/SAAB zaproponowało Polsce jako rozwiązanie przejściowe wypożyczenie od 2001 r. na okres 5 lat 18 samolotów JAS-39. Oferta taka stanowiła pewną niespodziankę, ponieważ powszechnie uważano, że konsorcjum to jako samoloty przejściowe zaproponuje WLiOP samoloty SAAB J-37 ”Viggen” należące do Flygvapnet lub szkolno-bojowe BAe ”Hawk”. Po zakończeniu okresu dzierżawy ”Gripeny” zostałyby zwrócone. Natomiast do 2012 r. BAe/SAAB dostarczyłoby Polsce 60 nowo wyprodukowanych maszyn JAS-39. W przyszłości BAe/SAAB liczył także na sprzedaż polskim WLiOP kolejnych 90 ”Gripenów”.

W dniu 3.06.2000 r. nastąpiło podpisanie kontraktu dotyczącego produkcji w PZL Mielec elementów do samolotu SAAB JAS-39 ”Gripen”. Kontrakt obejmował produkcję przez dwa lata 11 zespołów mechanicznych sekcji ogonowej samolotu, odpowiedzialnych za pracę zespołu dyszy wylotowej silnika. Elementy te były wykorzystywane przy bieżącej produkcji samolotów JAS-39A i JAS-39B oraz na bieżące potrzeby użytkowników samolotów. Ogółem w skali rocznej przewidywane było wytwarzanie ponad 170 kompletnych zespołów.

Konstrukcja:
Jednomiejscowy samolot w układzie kaczki. Większa część struktury samolotu wykonana została z materiałów kompozytowych opartych o włókna węglowe.
Skrzydła delta, o skosie 45° o ściętych końcówkach i z uskokiem na krawędzi natarcia.
Kabina zakryta, klimatyzowana, wyposażona w fotel wyrzucany.
Usterzenie przednie o skosie 45°.

Uzbrojenie- stałe działko Mauser BK27 kal. 27 mm. Uzbrojenie podwieszane mocowane jest na 6 węzłach podwieszeń: 4 pod skrzydłami i 2 na końcach skrzydeł (wg [7]- na 7 węzłach podwieszeń: 4 pod skrzydłami i 2 na końcach skrzydeł i 1 umieszczonym centralnie pod kadłubem). Mogą być przenoszone przeciwlotnicze pociski rakietowe Rb-74 (licencyjne AIM-9L ”Sidewinder”), Rb- 99 (AIM-120 AMRAAM), RB-24, RB-71 (licencyjne ”Sky Flash”), pociski powietrze-ziemia typu Rb-75 (Raytheon AGM-65 ”Maverick”) lub powietrze-woda RBS-15F. Można też podwieszać bomby klasyczne i z napędem, zasobniki bojowe DASA DWS39 (oznaczenie szwedzkie BK 90 Mjölner), 4 zasobniki z 6 niekierowanymi pociskami rakietowymi M70 kalibru 135 mm w każdym, zasobniki rozpoznawcze i radioelektroniczne. Maksymalna masa podwieszeń-4185 kg.

Prowadzone były próby wielu nowych typów uzbrojenia, np. z pociski powietrze-powietrze dalekiego zasięgu MBDA ”Meteor”, brytyjskie pociski powietrze-powietrze krótkiego zasięgu AIM-132 ASRAAM, izraelskie Rafael ”Pythoon 4” i ”Pythoon 5”, francuskich Matra ”Mica”, amerykańskich AIM-9X ”Sidewinder”, południowoafrykańskich Denel ”A-Darter” i ”R-Darter” oraz niemieckich BGT IRIS-T (otrzymały szwedzkie oznaczenie Rb 98). Uzbrojenie powietrze-ziemia: bomby swobodnie spadające Mk 82, Mk 83 i Mk 84, bomby kierowane z rodziny ”Paveway II” (GBU-10/-12/-16) i izraelski Rafael SPICE, oraz pociski samosterujące Taurus KEPD 150 lub 350.

Wyposażenie:
- JAS-39A- radar Ericsson PS-5/A, termowizyjne urządzenie FLIR, systemu samoobrony z czujnikiem ostrzegającym przed opromieniowaniem radiolokacyjnym CelsiusTech AR830, system wymiany danych o sytuacji taktycznej Saab Avionics TIDLS,
- JAS-39C- radar Ericsson PS-5/A Mk3, termowizyjne urządzenie FLIR, system nawigacji satelitarnej GPS, system ostrzegania i walki elektronicznej SaabTech EWS-39 z czujnikiem opromieniowania BOW-21 i wbudowanym nadajnikiem zakłóceń aktywnych, zestaw radiostacji VHF/UHF, system wymiany danych o sytuacji taktycznej Saab Avionics TIDLS z łączem wymiany danych CDL39, pokładowa wytwornica tlenu. Do naprowadzania na cel bomb kierowanych może przenosić zasobnik celowniczy Litening GIII (produkowany przez Zeiss Optronik na licencji izraelskiej firmy Rafael). Zasobniki rozpoznawcze SaabTech (obecnie Saab Avitronics) SPK-39 lub Vinten (obecnie Thales Optronics) Vicon 72c. Rozważano użycie izraelskich zasobników rozpoznawczych Rafael RecceLite. Trwały próby zasobnika walki radioelektronicznej (zakłóceń aktywnych) SaabTech BOQ X300.

Silnik- turboodrzutowy General Electric/Volvo RM12 o ciągu 54 kN bez dopalania i 80,5 kN z dopalaniem. Pomocnicza jednostka napędowa APU francuskiej firmy Microturbo w wersji JAS-39A.

Dane techniczne JAS-39A, przybliżone (wg [4]):
Rozpiętość- 8,4 m, długość- 14,1 m, wysokość- 4,5 m, powierzchnia nośna- 30,1 m².
Masa własna- 6422 kg, masa startowa max- 12875 kg.
Prędkość max przy ziemi- 1,5 Ma, prędkość maksymalna na dużej wysokości- 2,0 Ma, prędkość przelotowa- 0,9 Ma, prędkość minimalna- 230 km/h, prędkość lądowania- 220 km/h, wznoszenie maksymalne- 300 km/h, pułap- 17500 m, zasięg- 1500 km, zasięg przebazowania- 3300 km.

Dane techniczne ”Gripen Demo”, przybliżone (wg [13]):
Rozpiętość- 8,4 m, długość- 14,8 m.
Masa własna- 7100 kg, masa startowa- 9100 kg, masa startowa max- 16000 kg.
Zasięg przebazowania- 4074 km.