RWD / Doświadczalne Warsztaty Lotnicze
Warsztaty Sekcji Lotniczej Koła Mechaników Studentów Politechniki Warszawskiej
DWL

Sekcja Lotnicza Koła Mechaników Studentów Politechniki Warszawskiej w grudniu 1925 r. utworzyła swoje Warsztaty Lotnicze. Mieściły się one w podziemiach Nowej Kreślarni, a montaż odbywał się w bramie Gmachu Chemii na Politechnice. Warsztaty budowały samoloty sportowe projektowane przez członków Sekcji. Zatrudniając początkowo tylko 2-3 pracowników, wykonały w 1926 r. prototyp samolotu JD-2 projektu Jerzego Drzewieckiego, w 1927 r. - po jednym egz. do prób statycznych i po jednym do lotu samolotów JD-2 oraz WR-1- Stanisława Rogalskiego i Stanisława Wigury, w 1928 r.- ślizgacz wodny A. Kocjana- SL-9, egzemplarze do próby statycznej oraz prototypy samolotów SP-1 konstrukcji S. Praussa i RWD-1 konstrukcji S. Rogalskiego, S. Wigury i J. Drzewieckiego.
W 1929 r. warsztaty rozpoczęły produkcję małych serii, wykonując 3 samoloty JD-2 bis, prototyp RWD-2 oraz rozpoczęły budowę trzech samolotów RWD-2 i czterech RWD-4. W połowie sierpnia 1930 r. Warsztaty Sekcji Lotniczej przeniosły się na Okęcie do pomieszczeń wybudowanych z funduszów społecznych LOPP. Na niedużym terenie stał budynek administracyjny, mieszczący również biuro konstrukcyjne i technologiczne, przylegający do tego budynku warsztat oraz murowany hangar. Później została wybudowana drewniana hala. W drugiej połowie 1931 r. został zbudowany szybowiec wyczynowy SG-21 ”Lwów” konstrukcji Szczepana Grzeszczyka.
4.03.1933 r. warsztaty oddzieliły się od Sekcji Lotniczej jako spółka pod nazwą Doświadczalne Warsztaty Lotnicze, kierowana przez inż. Jerzego Wędrychowskiego (dyrektor) oraz inż. Stanisława Rogalskiego i inż. Jerzego Drzewieckiego. Pracami biura konstrukcyjnego kierował S. Rogalski. Obliczenia dla samolotów prowadził do jesieni 1932 r. inż. S. Wigura, następnie inż. Leszek Dulęba, później również Bronisław Żurakowski. Konstruktorami była, do śmierci S. Wigury, trójka RWD (tzn. Rogalski-Wigura-Drzewiecki), następnie inż. S. Rogalski i inż. Drzewiecki, a później także inż. Andrzej Anczutin, inż. L. Dulęba i B. Żurakowski. W skład biura konstrukcyjnego wchodzili m.in. Tadeusz Chyliński, a w 1939 r. - Henryk Tomaszewski, Jan Idźkowski i Henryk Millicer. Zatrudnienie w DWL stopniowo wzrastało i wynosiło około 150 pracowników w 1935 r., a ponad 400 w 1937 r.
W 1930 r. prócz prototypu RWD-3 wyprodukowano 1 samolot JD-2bis, 3 samoloty RWD-2 i 10 samolotów RWD-4. Udział RWD-2 i RWD-4 w Challenge 1930 był pierwszym poważniejszym międzynarodowym wystąpieniem samolotów RWD. W 1931 r. powstały tylko dwa prototypy: RWD-5 i RWD-7. W 1932 r. zostały zbudowane 3 samoloty RWD-6. W samolocie tego typu Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura odnieśli zwycięstwo w Challenge 1932. W latach 1932-1934 została zbudowana seria 18 egz. samolotów RWD-5. W 1933 r. S. Skarżyński na RWD-5 bis przeleciał przez Atlantyk. W 1933 r. powstał szkolny samolot RWD-8, budowany następnie seryjnie w DWL, PWS oraz na licencji w Jugosławii i Estonii.
W 1934 r. zbudowano 8 egz. RWD-9. W samolocie tego typu J. Bajan zwyciężył w Challenge 1934. Akrobacyjny RWD-10 oblatany w 1933 r. doczekał się produkcji w 1937 r. Samolot RWD-13, stanowiący rozwinięcie samolotów challenge'owych, powstał w 1935 r. i był produkowany do wybuchu wojny. W 1937 r. została zbudowana jego wersja sanitarna RWD-13 S. W końcu 1935 r. został oblatany dwusilnikowy pasażerski RWD-11 oraz obserwacyjny RWD-14 produkowany w latach 1938-1939 w LWS jako RWD-14 ”Czapla”. RWD-14 stanowił rozwinięcie niezrealizowanego projektu RWD-12. Po wyprodukowaniu około 100 samolotów w 1937 r. wytwórnia w 1938 r. miała zamówienia tylko na 25 samolotów i przeżywała kryzys, ratując się m.in. produkcją drewnianych przystanków autobusowych.
W 1937 r. został oblatany samolot dyspozycyjny RWD-15. RWD-16 z 1936 r. był prototypem, a dopiero jego ulepszone odmiany RWD-16 bis i RWD-21 z 1938 r. weszły do produkcji w 1939 r. W 1937 r. powstał samolot szkolno-akrobacyjny RWD-17 produkowany w 1938 r. Dalsza jego produkcja miała być podjęta w końcu 1939 r. W 1938 r. została oblatana odmiana wodna, RWD-17W. W 1938 r. oblatano prototyp szybkiego samolotu sportowego RWD-19, a w 1939 r. prototyp samolotu szkolnego RWD-23 i ulepszoną odmianę RWD-17. RWD-20 był konstrukcją doświadczalną z 1937 r. z trójkołowym podwoziem. Budowę dwusilnikowego dyspozycyjnego RWD-18 przerwał wybuch wojny, podobnie jak projektowanie wodnosamolotu torpedowego RWD-22 oraz samolotu myśliwskiego RWD-25.
1 września 1939 r. w wytwórni praca przebiegała normalnie. W następnych dniach wytwórnia została ewakuowana do pałacyku w Młocinach (mieściła się tam restauracja), był lasek młociński i łąka przy lasku. Do pałacyku młocińskiego były przewiezione deski kreślarskie i umieszczono tam biuro konstrukcyjne. Na łące (polanie o niedużych wymiarach) na początku lasku młocińskiego wylądowało 8 ewakuowanych z DWL samolotów: 4 RWD-17, RWD-13, RWD-15 i 2 RWD-21. Na Okęciu pozostawiono RWD-11 z uszkodzonym, a także pozostawiono niedokończony RWD-18. W drewnianych szopach w lesie umieszczone zostały warsztaty. 4 września w Młocinach, czyniono przygotowania do rozpoczęcia pracy w biurze konstrukcyjnym i w warsztacie. Cztery gotowe samoloty RWD-17W, znajdujące się na podwoziach lądowych, starano się postawić na pływaki. 7 września ewakuowano inżynierów i samoloty do Lublina.
Drewniana hala DWL na Okęciu, w której znajdował się w budowie prototyp RWD-18 uległa zniszczeniu we wrześniu 1939 r., a wraz z nią samolot. Pozostałe budynki były całe. Prototyp RWD-11 został przez Niemców uruchomiony i drogą powietrzną przetransportowany do Berlina, gdzie służył jako samolot dyspozycyjny. Niemcy wykorzystywali DWL jako Frontreperaturbetrieb (FRB) GL Francke Werke zajmując się remontami silników Bramo "Fafnir". W 1944 r., po Powstaniu Warszawskim, budynki DWL zostały przez Niemców wysadzone w powietrze.
Konstrukcje:
SL-1 ”Akar” (”A.K.”), 1923, szybowiec.
SL-2 ”Czarny Kot” (JD-1), 1924, szybowiec.
SL-3, 1924, szybowiec.
JD-2, 1926, samolot sportowy.
WR-1 (RW-1), 1927, samolot sportowy.
Kocjan ślizgowiec, 1928, ślizgacz śmigłowy.
PS-1 (SP-1), 1928, samolot sportowy.
RWD-1, 1928, samolot sportowy, turystyczny.
RWD-2, 1929, samolot sportowy, turystyczny.
RWD-3, 1930, samolot łącznikowy, sportowy.
RWD-4, 1930, samolot sportowy, turystyczny.
RWD-5, 1931, samolot sportowy, turystyczny i rajdowy.
RWD-7, 1931, samolot sportowy, rekordowy.
Czajka, 1931, szybowiec szkolno-przejściowy.
SG-21 ”Lwów” (SG-1), 1931, szybowiec wyczynowy.
RWD-6, 1932, samolot sportowy, zawodniczy.
RWD-8, 1932 (1933), samolot szkolny, łącznikowy.
RWD-9, 1933, samolot sportowy, zawodniczy.
RWD-10, 1933, samolot akrobacyjny.
RWD-12, 1933, projekt samolotu obserwacyjno-łącznikowego (towarzyszącego).
RWD-13, 1935, samolot sportowy, turystyczny, sanitarny.
RWD-14 ”Czapla” (LWS ”Czapla”), 1935, samolot obserwacyjny.
RWD-11, 1936, samolot pasażerski.
RWD-16 ”Osa”, 1936, samolot sportowy.
RWD-15, 1937, samolot sportowy, turystyczny i dyspozycyjny.
RWD-17, 1937, samolot szkolno-akrobacyjny oraz wodnosamolot szkolny i akrobacyjny.
RWD-20, 1937, samolot doświadczalny.
RWD-16 bis, 1938, samolot sportowy.
RWD-19, 1938, samolot sportowy, rekordowy.
RWD-18, 1939, samolot turystyczny, dyspozycyjny.
RWD-21, 1939, samolot sportowy.
RWD-22, 1939, wodnosamolot patrolowo-torpedowy i treningowy.
RWD-23, 1939, samolot szkolny, sportowy.
RWD-24, 1939, projekt samolotu rozpoznawczego, bombowego oraz szkolnego.
RWD-25, 1939, projekt samolotu myśliwskiego.
RWD-26 , 1939, projekt samolotu sportowego.
Galeria
Źródło:
[1] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939”. Wyd. Bellona. Warszawa 2003.
[2] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 1. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2004.
[3] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1977.
[4] Dulęba L., Glass A. ”Samoloty RWD”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1983.
[5] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 2. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2007.
[6] Historia DWL.
[7] Majewski M. W. "Samoloty i Zakłady Lotnicze II Rzeczypospolitej". Wydawnictwo ZP Poligrafia. Warszawa 2006.
[8] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 3. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2008.