Raytheon AIM-9 "Sidewinder", 1953
("Super Sidewinder")

Kierowany pocisk rakietowy klasy powietrze-powietrze małego zasięgu. USA.
Kierowany pocisk rakietowy klasy powietrze-powietrze małego zasięgu Raytheon AIM-9L "Sidewinder". (Źródło: David Monniaux via "Wikimedia Commons").
Jest to podstawowy pocisk klasy powietrze-powietrze małego zasięgu. Pierwsza wersja została opracowana na początku lat 50-tych, kolejne coraz nowocześniejsze były stopniowo wprowadzane do produkcji. Pierwsze, próbne odpalenie pocisku AIM-9A nastąpiło we wrześniu 1953 r. Pierwsza partia wersji produkcyjnej AIM-9B została dostarczona U.S. Air Force w 1956 r. Charakteryzowała się ona licznymi ograniczeniami możliwości zastosowania bojowego (m.in. niemożliwość przechwytywania celów na bardzo małych wysokościach), wynikającymi z niskiej czułości głowicy, małego jej pola widzenia (25°) i częstotliwości pracy detektora. Pociski AIM-9B były stosunkowo łatwe do wymanewrowania, głowica przestawała śledzić cel, którego prędkość kątowa przekraczała 11 °/s. Głowica ulepszonego wariantu AIM-9B FGW.2 otrzymała otwarty układ chłodzenia dwutlenkiem węgla, przez co wzrosła rozdzielczość temperaturowa detektora (m.in. znacznemu ograniczeniu uległ obszar, w którym silne promieniowanie słoneczne uniemożliwiało śledzenie celu- do 5° od Słońca).

AIM-9B był pierwszym pociskiem rakietowym klasy powietrze-powietrze zastosowanym bojowo. Nastąpiło to w 1958 r. nad Tajwanem. Myśliwce Republiki Chińskiej F-86 ”Sabre” zestrzeliły przy jej użyciu wiele samolotów MiG-15, należących do lotnictwa wojskowego ChRL. Był to jeden z bardziej znaczących sukcesów w historii walk powietrznych. Należy go jednak przypisać głównie czynnikowi zaskoczenia. Piloci komunistyczni nie spodziewali się zestrzelenia spoza zasięgu ognia działek pokładowych, nie znali również odpowiednich metod przeciwdziałania nowemu zagrożeniu. Pociski AIM-9B produkowane były na licencji w Szwecji pod oznaczeniem Rb.24.

Na przełomie lat 50-tych i 60-tych opracowanie dwie nowe wersje AIM-9C i AIM-9D w ilościach po ok. 1000 szt., których próby miały doprowadzić do skonstruowania pocisków o większej skuteczności, również na odległościach powyżej 10 km. Obie wersje otrzymały takie same silniki rakietowe, stateczniki, żyroskopy a ich głowice nie różniły się kształtem. Zastosowano jednak różne rodzaje naprowadzania. AIM-9D firmy Ford Aerospace zawierał taki sam detektor jak AIM-9B. Zastosowano układ chłodzenia ciekłym azotem, zapewniający niższą temperaturę pracy oraz ulepszono mechanikę. Pole widzenia głowicy wzrosło do 40°, a maksymalna prędkość śledzenia celów do 12°/s. Uzyskano znaczną poprawę skuteczności, choć trafienie na większych odległościach, zwłaszcza przeciwko celom manewrującym lub przy ograniczonej widoczności pozostawało bardzo problematyczne. Główne czynniki, które zadecydowały o wzroście skuteczności to również większa zwrotność spowodowana powiększeniem stateczników i wzmocnieniem siłowników wychylających stery aerodynamiczne oraz zwiększenie masy materiału wybuchowego z 4,5 do 10,2 kg.

Konkurująca AIM-9C otrzymała półaktywny radiolokacyjny układ śledzenia firmy Motorola. Spodziewano się, że generalnie jego skuteczność będzie podobna, z tym, że będzie mógł być stosowany również przeciwko celom o niskiej emisji ciepła, głównie śmigłowcom oraz nie tylko z tylnej półsfery. W efekcie prób okazało się, że jego skuteczność jest niewielka, szczególnie na małych wysokościach, co przy wysokim stopniu komplikacji i cenie zadecydowało o zarzuceniu koncepcji radiolokacyjnego kierowania pociskami rakietowymi krótkiego zasięgu.

Wnioski wyciągnięte w trakcie badań posłużyły do skonstruowania pocisków AIM-9E, a właściwie do modernizacji części znajdujących się w uzbrojeniu AIM-9B (5 000 egz.) do standardu AIM-9E. Zmiany dotyczyły tylko głowicy, pozostawiono dotychczasowy silnik rakietowy, jednak dzięki dzięki zmniejszeniu masy startowej zasięg pocisku wzrósł do 4,2 km. Po raz kolejny zmieniono układ chłodzenia, termoelektryczny, wprowadzono układy elektroniczne nowej generacji. Maksymalna prędkość śledzonego celu wzrosła do 16,5°/s. AIM-9E stosowane były przez lotnictwo amerykańskie w Wietnamie i przeciętna skuteczność w różnych okresach wojny wynosiły 20-35%.

W 1977 r. część z pozostających jeszcze w uzbrojeniu AIM-9B i AIM-9E przerobiono na pociski AIM-9J. Zmieniono silnik rakietowy na nowy oparty na lepszym paliwie o dwukrotnie dłuższym czasie spalania oraz ulepszono głowicę m.in. w celu poprawienia skuteczności przeciwko celom silnie manewrującym. Podobne zmiany wprowadzono w przypadku AIM-9D zmieniając ich oznacznie na AIM-9G a następnie AIM-9H. Choć maksymalna prędkość kątowa celu mogła osiągać 20°/s to jednak AIM-9G i AIM-9H były mniej skuteczne od AIM-9J w stosunku do celów o dużej zwrotności, za to ich zasięg był większy- 17,7 km. Powyższe zmiany prowadzące głównie do zwiększenia zasięgu pocisków były następstwem głównie doświadczeń lotnictwa amerykańskiego wyniesionych w Wietnamie, gdzie Amerykanie starali się odpalać swe rakiety spoza zasięgu ognia pokładowych działek wietnamskich MiG-ów.

Kolejny poważny krok w kierunku wzrostu skuteczności uczyniono wraz z wprowadzeniem do produkcji na przełomie lat 1976/77 wersji AIM-9L z głowicą o znacznie większej czułości. Jej rozdzielczość temperaturowa umożliwia śledzenie celów nie tylko od tyłu (ślad cieplny silnika), lecz z każdego kierunku- już krawędzie natarcia skrzydeł i stacja radiolokacyjna samolotu posiadają temperaturę odpowiednią do dokonania samonaprowadzenia. Jest to zasługa nowego układu śledzenia głowicy, posiada on nieruchomy detektor na antymonku indu, chłodzonym argonem oraz układ luster skanujących. Ulepszono również ładunek bojowy. Materiał wybuchowy znajduje się w skorupie o wymuszonej fragmentacji z wtopionymi, uformowanymi elementami rażącymi w postaci niewielkich grotów. Wybuch inicjowany jest przez laserowy zapalnik zbliżeniowy oparty o osiem miniaturowych laserów półprzewodnikowych rozmieszczonych na obwodzie głowicy. Przewidywano produkcję ok. 20000 egz. AIM-9L. Dostarczanie ich dla USAF rozpoczęto pod koniec lat 70-tych, a dla europejskich państw NATO w 1981 r. ”Sidewindery” produkowane są również w Europie przez konsorcjum pod przewodnictwem firmy BGT.

Zostały one po raz pierwszy sprawdzone w warunkach bojowych w trakcie wojny o Falklandy. Brytyjskie ”Harriery” wyposażone zostały w trybie pilnym, tuż przed rozpoczęciem działań w rakiety dostarczone ze składów USAF. Ich skuteczność, ok. 80%, uznano za bardzo wysoką. Część pocisków wersji AIM-9J została pod koniec lat 70-tych zmodernizowana i posiada podobną głowicę jak wersja AIM-9L. Oznaczenie zmieniono na AIM-9P.

W 1982 r. wprowadzono do produkcji nowsze pociski AIM-9M o bardzo podobnych charakterystykach jak AIM-9L, mają nieco lepsze silniki i urządzenia przeciwdziałania optoelektronicznego, umożliwiające odróżnianie celów rzeczywistych od pułapek cieplnych.

W 1992 r. przygotowywana była do produkcji wersja AIM-9R, bardzo zbliżona do AIM-9M pod względem budowy i osiągów. AIM-9R stanowił produkt konkurencyjny wobec nowych rakiet zachodnioeuropejskich małego zasięgu powietrze-powietrze typu ASRAAM.

Do 1992 r. we wszystkich wersjach wyprodukowano ok. 170 000 egz. pocisków AIM-9, w tym: AIM-9B- 80 900 egz., AIM-9B FGW.2- 15 000 egz., AIM-9C- 1000 egz., AIM-9D- 1000 egz., AIM-9E- 5000 egz., AIM-9G- 2120 egz., AIM-9H- 7720 egz., AIM-9J- 10 000 egz., AIM-9L- prawdopodobnie 16 000 egz., AIM-9M- 7000 egz., AIM-9N- 23 000 egz.

W latach 1990-tych opracowana została wersja AIM-9X ”Super Sidewinder”. Pierwsze kierowane odpalenie AIM-9X miało miejsce 18.03.1999 r. W 2000 r. zakończono wstępne próby AIM-9X, zaś w 2005 r.- kompleksowe próby użytkowo-operacyjne. Produkcja seryjna AIM-9X na małą skalę została rozpoczęta w 2001 r. W pocisku wprowadzono nową, wieloelementową głowicę termowizyjną, stanowiącą część układu samonaprowadzania i sprzężoną z autopilotem pocisku za pośrednictwem cyfrowego mikroprocesora. Pocisk włączono w system kierowania ogniem samolotu za pomocą szyny danych MilStd-1776 co umożliwia wskazanie celu przy pomocy celownika nahełmowego, w pełnym zakresie kątów przedniej półsfery samolotu (do 90° od osi samolotu w dowolnym kierunku na boki i w górę oraz w dół). Inny zakres pracy, to wskazanie celu przez pokładową stację radiolokacyjną. Część bojowa pocisku pozostała bez większych zmian w stosunku do sprawdzonego modelu AIM-9M. Nosi oznaczenie WDU-17/B. Bez zmian w stosunku do AIM-9M (poza układem sterowania wektorem ciągu) pozostał też silnik Mk 36 Mod. 11.

W 2007 r. firma Raytheon przedstawiła możliwość integracji pocisku rakietowego AIM-9X ”Super Sidewinder” z zestawem obrony przeciwlotniczej Raytheon SL-AMRAAM.

W grudniu 2009 r. koncern Raytheon poinformował o przystosowaniu pocisku powietrze-powietrze AIM-9X ”Super Sidewinder” do zadań zwalczania celów na lądzie i wodzie. Dokonano zmian w jego systemie oprogramowania. Niezmienione pozostały główne elementy: głowica, zapalnik oraz ładunek bojowy. Pierwsze praktyczne testy przeprowadzono 23.09.2009 r.- na poligonie morskim na Zatoce Meksykańskiej odpalony z samolotu AIM-9X trafił cel morski- motorówkę (typu zbliżonego do używanych przez kartele narkotykowe do przemytu). Na bazie pocisku AIM-9X mają być opracowane kolejne wersje- ma on być podstawą nowego lądowego przeciwlotniczego systemu, którego nośnikiem będą pojazdy rodziny HMMWV oraz pociskiem do zwalczania śmigłowców ZOP odpalanym z wyrzutni torpedowych okrętów podwodnych. Próby tej drugiej wersji miały rozpocząć się w 2012 r. Poza tym jego elementy posłużą (najprawdopodobniej) do zbudowania lotniczego pocisku przeznaczonego do zwalczania rakiet balistycznych.

W Polsce.

W kwietniu 2003 r. Polska zamówiła 178 kierowanych pocisków rakietowych klasy powietrze-powietrze AIM-9X ”Sidewinder” do swoich nowych samolotów Lockheed Martin F-16C/D Block 52+ ”Jastrząb”.

Konstrukcja:

Głowica bojowa:
- AIM-9X- WDU-17/B o wadze 9,5 kg, w tym materiał wybuchowy- 3,9 kg. Zapalnik uderzeniowy oraz laserowy zapalnik zbliżeniowy DSU-15A/B. Wybuch ładunku jest kierowany w stronę celu, dzięki specjalnemu układowi sterowania fragmentacją ładunku odłamkowo-burzącego.

Silnik:
- AIM-9X- Mk 36 Mod. 11.

Dane techniczne (wg [2]):

Model

Długość [m]

Masa [kg]

Czas lotu [s]

Zasięg [km]

AIM-9B

2,83

70,4

20

3,2

AIM-9B FGW.2

2,99

75,8

20

3,7

AIM-9C

2,87

84

60

17,7

AIM-9D

2,89

88,5

60

17,7

AIM-9E

3,0

74,5

20

4,2

AIM-9G

2,87

86,6

60

17,5

AIM-9H

2,87

84,5

60

17,5

AIM-9J

3,07

78,0

40

14,5

AIM-9L

2,85

85,3

60

17,5

AIM-9M

2,85

86,0

60

17,5

AIM-9N

3,07

78,0

40

14,5

AIM-9P

3,07

78,0

60

17,5

AIM-9R

2,85

87,0

60

19,3

Źródło:

[1] Rochowicz R. ”Jastrzębie wylądowały”. Nowa Technika Wojskowa nr 12/2006.
[2] Witkowski I., Wojciechowski J. ”Zachodnie pociski rakietowe klasy powietrze-powietrze”. Technika Wojskowa nr 6/1992.
[3] Cebulok P. ”SAAB J-35 ”Draken””. Nowa Technika Wojskowa nr 12/1996.
[4] Fiszer M., Gruszczyński J. ”Czym walczy polski F-16?”. Lotnictwo nr 10/2006.
[5] (ŁP) ”Raytheon AIM-9X Sidewinder w nowej roli””. Nowa Technika Wojskowa nr 1/2010.
blog comments powered by Disqus