R-17 (R-300), 1962
(SS-1C "Scud-B", 8K14, 8A61, 9K72 "Elbrus")
Operacyjno-taktyczny system rakietowy 9K72 ”Elbrus” został opracowany w biurze konstrukcyjnym SKB-385/KBM. Głównym konstruktorem był Makiejew. System został przyjęty do uzbrojenia jednostek rakietowych Wojsk Lądowych Armii Sowieckiej w dniu 24.03.1962 r.
Produkcję seryjną rakiet 8K14 w Fabryce nr 235 (Wotkinskie Zakłady Budowy Maszyn) kontynuowano, dla wszystkich odbiorców, od 1961 do 1987 r.
Rakieta 8K14, znana poza granicami ZSRS/Rosji jako ”Scud” (w kodzie NATO SS-1C ”Scud-B”), począwszy od drugiej połowy lat 1960-tych była eksportowana do szeregu krajów. Używana była w lokalnych wojnach i konfliktach na Bliskim Wschodzie, wojnie iracko-irańskiej oraz afgańskiej, a także pierwszej wojnie w Zatoce Perskiej.
8K14 już w pierwszych latach eksploatacji nie do końca odpowiadała wymogom Wojsk Lądowych w kwestii zakresów odległości odpalania, celności oraz czasu przygotowań do startu. Poza tym w zespole napędowym używane były wysokotoksyczne i żrące składniki ciekłego paliwa rakietowego co komplikowało eksploatację i stwarzało przesłanki występowania sytuacji niebezpiecznych, związanych z możliwością wybuchu oraz zatruć i poparzeń ludzi obsługujących sprzęt. Dlatego zaraz po jego przyjęciu do uzbrojenia rozpoczęto prace zmierzające do podwyższenia jego charakterystyk taktyczno-technicznych.
W 1967 r. rozpoczęto pierwsze prace nad głowicami samonaprowadzającymi dla rakiet operacyjno-taktycznych Wojsk Lądowych, w tym dla R-17. Prowadziły je Centralny Instytut Naukowo-Badawczy Automatyki i Hydrauliki (CNII AiG) oraz Wotkinskie Zakłady Budowy Maszyn. W latach 1970-tych, OKB zakładów w Wotkinsku prowadziło kilka różnych prac naukowo-badawczych, w których rozważano, a później opracowano, sposoby technicznego rozwiązania problemów samonaprowadzania części głowicowych, sposobów wyrzucania podpocisków, oddzielenia części głowicowej od nosiciela z minimalnymi zakłóceniami poprzez zastosowanie specjalnych obejm kołowych, jak i wiele innych. W latach 1974-1980 CNII AiG wspólnie z OKB Wotkinskich Zakładów Budowy Maszyn prowadziło prace dotyczące możliwości zbudowania dla rakiet operacyjno-taktycznych optyczno-korelacyjnego systemu kierowania części głowicowej naprowadzającej ją na cel na końcowym odcinku toru lotu. Zbudowano aparaturę elektrooptyczną dla ekstremalno-korelacyjnego systemu kierowania, która w 1979 r. przechodziła próby na samolocie-laboratorium Suchoj Su-17LL.
We wrześniu 1979 r., na poligonie Kapustin Jar przeprowadzono próbę doświadczalnej rakiety R-17 z optyczną głowicą samonapwadzającą. Odchylenie punktu upadku części głowicowej od celu wyniosło kilka metrów, co potwierdziło wielkie możliwości optyczno-korelacyjnych systemów kierowania rakiet. Następnie podjęto prac doświadczalno-konstrukcyjne o kryptonimie Aerofon, których celem miało być zbudowanie części głowicowej dla seryjnej rakiety R-17 z optoelektroniczną głowicą samonaprowadzającą i cyfrowym inercyjnym systemem kierowania. Próby zmodernizowanej głowicy samonaprowadzającej były prowadzone w latach 1984-1989. W ich trakcie przeprowadzono 30 testów. Odchylenia punktów upadków od celów zawierały się w granicach pierwszych dziesiątek metrów. W latach 1991-1992 wyprodukowano niewielką partię kierowanych części głowicowych Aerofon. Były one eksploatowane w 76. Brygadzie Rakiet Białoruskiego Okręgu Wojskowego w Borówce. Ostatnie starty rakiet z głowicami Aerofon personel tej brygady przeprowadził w 1991 r. Po rozpadzie ZSRS jednostka została rozformowana, a jej sprzęt przekazano dwóm innym brygadom stacjonującym na terytorium Rosji.
Armia Stanów Zjednoczonych zakupiła w 1996 r. w jednym z krajów Europy Wschodniej 4 wyrzutnie taktyczno-operacyjnych pocisków rakietowych 9M117 na podwoziach MAZ-543 wraz z 31 rakietami 8K14 systemu R-300, znanych na Zachodzie jako ”Scud-B”. Pociski zostały zakupione przede wszystkim do prób nowych systemów obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej, program ten oznaczany jest jako Willow Sand. W lutym 1997 r. wystrzelone zostały dwa ”Scudy” z atolu Aur na Pacyfiku, które pomyślnie zniszczono za pomocą rakiet ”Patriot” wystrzelonych z Kwajalein. Przewidywano też wykorzystanie ”Scudów” do prób systemu THAAD.
W Polsce.
W Polsce były w nie uzbrojone 4 brygady rakietowe:
- 32 Łużycka Brygada Artylerii (nazwa niejawna- 32 Brygada Rakiet Operacyjno-Taktycznych)- była pierwszą z brygad rakiet operacyjno-taktycznych utworzonych w Wojsku Polskim. Powstała w 1961 r. w wyniku przeformowania 32 Brygady Artylerii z Orzysza w brygadę rakiet operacyjno-taktycznych. W celu zachowania w tajemnicy charakteru jednostki nie zmieniono jej wcześniejszej nazwy. Brygada stanowiła główny środek uderzeniowy 4 Armii Ogólnowojskowej formowanej na wypadek wojny na bazie Warszawskiego Okręgu Wojskowego. Uzbrojenie brygady stanowiły zestawy rakietowe 9K51 (R-170). W 1975 r. wprowadzono na uzbrojenie nowe zestaw rakietowy 9K72 "Elbrus" (R-300). W 1976 r. 32 Brygadę Artylerii przekształcono w 32 Łużycką Szkolną Brygadę Artylerii im. gen. broni Bolesława Czarniawskiego. Na wypadek wojny na jej bazie mobilizowana była jednostka bojowa. W 1989 r. brygadę szkolną przekształcono w 32 Ośrodek Szkolenia Wojsk Rakietowych i Artylerii,
- 18 Brygada Artylerii im. gen. dyw. Franciszka Jóźwiaka (nazwa niejawna- 18 Armijna Brygada Rakiet Operacyjno-Taktycznych)- sformowana w 1962 r., w garnizonie Bolesławiec, jako 18 Brygada Artylerii. Brygada stanowiła główny środek uderzeniowy 2 Armii Ogólnowojskowej formowanej na wypadek wojny na bazie Śląskiego Okręgu Wojskowego. W latach 1973- 1975, w miejsce zestawów rakietowych 9K51 (R-170), brygada otrzymała zestawy typu 9K72 (R-300). W 1992 brygadę przeformowano w 18 Pułk Rakiet,
- 2 Brygada Rakiet Operacyjno-Taktycznych (nazwa niejawna- 2 Armijna Brygada Rakiet Operacyjno-Taktycznych)- sformowana została w 1963 r., w garnizonie Choszczno, jako 20 Brygada Artylerii. Brygada stanowiła główny środek uderzeniowy 1 Armii Ogólnowojskowej formowanej na wypadek wojny na bazie Pomorskiego Okręgu Wojskowego. Uzbrojenie brygady w latach 1960-tych stanowiło 6 wyrzutni rakietowych 9K51 (R-170). W latach 1973- 1975 wprowadzono na uzbrojenie wyrzutnie rakietowe typu 9K72 "Elbrus" (R-300). W 1992 r. brygada została rozformowana, a na bazie jej pododdziałów oraz rozformowanego w tym samym czasie 7 Dywizjonu Rakiet Taktycznych powołano 2 Pułk Rakiet. W miejsce systemów rakietowych R-300, na uzbrojenie weszły zestawy rakietowe 9K79 ”Toczka” i 9K52 "Łuna M",
- 3 Warszawska Brygada Artylerii (nazwa niejawna- 3 Frontowa Brygada Rakiet Operacyjno-Taktycznych)- sformowana w 1964 r., w garnizonie Biedrusko, jako 36 Brygada Artylerii - rakietowy związek taktyczny szczebla Frontu Polskiego formowanego na wypadek wojny. Ze sztabu Zjednoczonych Sił Zbrojnych UW napłynęła rekomendacja, by tę brygadę uzbroić w będący właśnie w fazie prób poligonowych zestaw frontowy 9K71 "Temp". Ze względu na niedopracowaną konstrukcję Polska odmówiła zakupienia zestawu. Ostatecznie na uzbrojenie brygady weszły zestawy rakietowe typu 9K72 (R-300) z wysokomobilnymi wyrzutniami 9P117 i rakietami 8K14. W 1969 r. brygada bierze udział w szkoleniu poligonowym na poligonie Kapustin Jar w ZSRR, gdzie wykonano pierwszy start rakiety bojowej 8K14. Podobne strzelania odbyły się również w 1979, 1982 i 1987. Brygada uczestniczyła w wielu ćwiczeniach, w tym m.in. w sojuszniczych ćwiczeniach Układu Warszawskiego: Odra-Nysa 69, Tarcza-76 i Sojusz 81 W drugiej połowie lat 1980-tych planowano wprowadzić na uzbrojenie brygady nowy typ wyrzutni 9K714 "Oka" (R-400), jednak problemy gospodarcze kraju spowodowały, że z zamiaru tego zrezygnowano. W styczniu 1993 r. 3 Brygada Artylerii została przekształcona w 3 Pułk Rakiet im. Króla Stefana Batorego. Pułk rozformowano we wrześniu 2001.
Zestawy rakietowe 9K72 "Elbrus" (R-300)w okresie wojny miały niszczyć uderzeniami rakietowo- jądrowymi cele znajdujące się w przewidywanym pasie natarcia armii. Głowice jądrowe o mocy 20, 40 lub 100 kT miały pochodzić ze składów Armii Radzieckiej.
Ostatni w Wojsku Polskim start rakiety operacyjno-taktycznej 8K14M przeprowadziła 4 bateria startowa 2 Brygady Artylerii w dniu 2.06.1989 r. Z 58 użytych przez polskie brygady rakiet (26 8K11 i 32 8K14) tylko dwie nie wystartowały pomyślnie.
Konstrukcja:
System kierowania- inercyjny z integratorem przyśpieszeń poprzecznych.
Część głowicowa nieoddzielana. Do pocisku opracowano kilka typów części bojowych: jądrową, odłamkowo-burzącą i chemiczną.
Silnik rakietowy na paliwo ciekłe.
Galeria
Źródło:
[1] ”Amerykanie testują Scudy”. Nowa Technika Wojskowa nr 6/1997.[2] Karpienko A.”Następcy Scudów. Od Oki do Iskandera”. Nowa Technika Wojskowa nr 8/2007.
[3] Karpienko A.”Operacyjno-taktyczny system rakietowy Iskander”. Nowa Technika Wojskowa nr 10/2007.
[4] "Struktury LWP: Brygada Artylerii (rakiet)". DziennikZbrojny.pl
[5] Trubas M. "Wojska jednorazowego użytku. Relacja". Przegląd Historyczno- Wojskowy nr 2/2011.