9M14/3M14 (9K11/9K14) "Malutka", ok. 1960
("Maliutka")

Przeciwpancerny kierowany pocisk rakietowy. ZSRR.
Przeciwpancerny kierowany pocisk rakietowy 9M14 ”Maliutka”. Centrum Wyszkolenia Artylerii i Uzbrojenia w Toruniu. (Źródło: Copyright Witold Mikiciuk- ”Militaria i lotnictwo Jowitka”).
W 1959 r. na uzbrojenie Armii Radzieckiej został wprowadzony pierwszy przeciwpancerny kierowany pocisk rakietowy 3M6 ”Trzmiel”. Nie była to jednak szczególnie udana: miał duże rozmiary, martwą strefę wynoszącą aż 600 m (na pierwszym odcinku lotu pocisk nie był kierowany) i małą prędkość przelotową- ok. 100 m/s. Doświadczenia zebrane podczas eksploatacji ppk 3M6 ”Trzmiel”, jak i prowadzone równolegle intensywne badania i próby nowych konstrukcji dowiodły potrzeby zastosowania innej konfiguracji aerodynamicznej pocisku przeciwpancernego. Następna generacja ppk miała juz w związku z tym inne proporcje: masywny korpus rakiety był uzupełniony stosunkowo niewielkimi stabilizatorami. Do produkcji skierowano wówczas prawie równocześnie trzy typy pocisków: 3M14 ”Maliutka”, 3M11 ”Falanga” i 3M7 ”Drakon”.

Prace nad pociskiem 3M14 ”Maliutka” zostały rozpoczęte w Biurze Konstrukcyjnym Przemysłu Maszynowego (KBM) w Kołomnie pod koniec lat 1950-tych. Głównym konstruktorem KBM był Siergiej Niepobiedimyj. Był to prosty i mały pocisk rakietowy, wykorzystujący najnowsze osiągnięcia techniki, tak jeśli chodzi o układ kierowania, jak i konstrukcję samego pocisku. Był wyraźnie mniejszy i o ponad połowę lżejszy od ”Trzmiela”. Został wyposażony w składane stabilizatory, silnik startowy ulokowano w przedniej części, a dysze silnika marszowego w tylnej części kadłuba. Sterowanie pociskiem odbywało się metodą gazodynamiczną za pomocą nasadek na dyszach silnika marszowego. Pocisk miał też mniejszy ładunek kumulacyjny, ale znacznie nowocześniejszy silnik zapewniał mu zasięg 3 km i nieco większą prędkość lotu. Zastosowano tez dodatkową stabilizację pocisku przez jego powolny obrót (8,5 obr/s). Dla ppk ”Maliutka” skonstruowano rewelacyjnie prostą przenośną wyrzutnię, złożoną z pulpitu operatora 9S415 z celownikiem peryskopowym 9Sz16 ważącego tylko 12 kg oraz dwóch wyrzutni 9P111 montowanych z zasobników transportowych pocisków. Przygotowanie kompleksu 9K14 do walki zajmowało trzyosobowej obsłudze mniej niż 2 min., a w ciągu następnej minuty możliwe było naprowadzenie na maksymalną odległość dwóch pocisków. Niestety wymagały one bardzo wysokich umiejętności od operatora, który musiał stale zgrywać ze sobą oś celowania, cel i poruszający się pocisk (tzw. metoda trzech punktów).

Pocisk 3M14 ”Maliutka” (potem oznaczenie zmieniono na 9M14) został wprowadzony do produkcji w 1961 r., a do służby w armii w 1963 r. Początkowo pocisk 9M14 wchodził w skład systemu ppanc. 9K11. W jego skład wchodziły dwie wyrzutnie 9P111 (będące jednocześnie skrzynkami transportowymi dla rozłożonych na dwa zespoły pocisków) oraz aparatura pulpitu sterowania. Po modyfikacji z jednego pulpitu operatora można było obsługiwać maksymalnie do 4 wyrzutni, ten wariant otrzymał oznaczenie 9K14. W połowie lat 1960-tych wprowadzono na uzbrojenie samobieżną wyrzutnię 9P110 (sześcioprowadnicową, unoszoną do góry wraz z pancernym dachem, co zabezpieczało pociski przed mechanicznymi uszkodzeniami i zamoknięciem) na bazie samochodu pancernego BRDM oraz nowy pocisk 9M14M ze zmienioną głowicą bojową i innym zapalnikiem. W 1968 r. pociski 9M14M weszły w skład systemu ppanc. ”Maliutka-M” z wyrzutnią 9P122, a później 9P133 z zapasem 14 pocisków montowane na BRDM-2. Na wozach bojowych BMP i BMD montowano wyrzutnie zabierające po trzy pociski (wg [3]- wyrzutnie na wozach bojowych były jednoprowadnicowe, przeładowywane ręcznie z wnętrza wieży). Testowano także specjalną wyrzutnię, montowaną z tyłu wieży czołgu T-62 (doświadczalne pojazdy serii 167).S

W 1969 r. wprowadzono na uzbrojenie system ”Maliutka-P” z wyrzutnią 9P133, w której zmieniono na półautomatyczny układ kierowania. Nowy pocisk 9M14P otrzymał dwa smugacze 9CM16, które umożliwiają śledzenie pocisku przez termonamiernik. Rola operatora ogranicza się do utrzymywania znaku celowniczego na celu, obserwacje pocisku i wypracowanie komend sterujących przejęły podsystemy układu celowniczego (tzw. metoda dwóch punktów). Pocisk 9M14P nie różni się jeśli chodzi o zestaw aparatury od poprzednich wersji i może być stosowany ze starszych wyrzutni (ale nie odwrotnie). Jego wariant 9M14P1 posiada głowicę bojową z innym typem zapalnika. Wyrzutnie ppk ”Maliutka” są także montowane na bojowych wozach piechoty BMP-1 i bojowych wozach desantu BMD-1. Pociski 9M14M można także odpalać ze śmigłowców Mil Mi-8TB/Mi-8TBK (4-6 egz.), jugosłowiańskich ”Gazelle” (4 szt.).

”Maliutka” była najpopularniejszym na świecie przeciwpancernym pociskiem kierowanym, wyprodukowano ich przez ponad 30 lat kilkaset tysięcy sztuk w kilkunastu krajach świata, na licencji i bez licencji. W samym tylko ZSRR produkowano ich w połowie lat 1960-tych co najmniej 25 tysięcy rocznie. Poczynając od 1973 r. jest też z powodzeniem stosowany bojowo, tak w regularnych konfliktach, jak i przez partyzantów, a nawet terrorystów. O popularności rakiety, szczególnie w wersji przenośnej decydowała bardzo niska cena. Swej skuteczności 3M14 dowiodły podczas wojny Yom Kippur w 1973 r.- obsługiwane przez egipską piechotę spowodowały prawdziwe spustoszenie wsród izraelskich czołgów. Za ich pomocą zniszczono ponad 400 wozów bojowych w ciągu pierwszego tygodnia walk. Do tak oszołamiającego sukcesu przyczyniło się całkowite zaskoczenie przeciwnika nową bronią i dogodne warunki terenowe, co nie umniejsza jednak sukcesu konstruktorów rakiety. Ich broń postawiła pod znakiem zapytania sens istnienia czołgów.

Z czasem zwiększono odporność pancerza czołgowego na rażenie pociskami kumulacyjnymi. W przypadku zastosowania silnie nachylonych powierzchni strumień kumulacyjny częściowo się po nich ześlizguje. Pomocne są także ekrany przeciwkumulacyjne- cienkie osłony z blachy lub tworzyw sztucznych wywołujące detonację ładunku przed właściwym pancerzem i rozogniskowanie strumienia kumulacyjnego, przez co traci on moc. W latach 1960-tych opracowano pierwsze pancerze warstwowe z wkładkami tłumiącymi działanie ładunku kumulacyjnego. Na początku lat 1980-tych pojawiły się tzw. osłony reaktywne- na pancerzach wozów bojowych rozmieszczano płaskie zasobniki kryjące specjalnie uformowany materiał wybuchowy. Pod działaniem strumienia kumulacyjnego taki zasobnik eksploduje i rozprasza wiązkę kumulacyjną zmniejszając kilkakrotnie jej skuteczność. Jeśli na dodatek zważyć, że wszystkie te metody mogły być stosowane równocześnie, to staje się jasne, że skuteczność ”Maliutki” znacznie zmalała, szczególnie jeśli chodzi o walkę z czołgami podstawowymi III generacji.

Dlatego w latach 1990-tych kilka firm światowych zaproponowało zestawy modernizacyjne dla tego ppk, w których wymianie ma ulec głowica pocisku (bez zmian w wyrzutniach i z możliwością, ale bez konieczności innych zmian w konstrukcji pocisku). Taką ofertę przedstawiły firmy izraelskie, a także rosyjskie, pod nazwą ”Maliutka-2” (pocisk 9M14-2). Ten ostatni pocisk dysponuje tandemową głowicą kumulacyjną o przebijalności do 800 mm, ma w stosunku do 9M14M nieco większą długość- 958 mm i masę- 12,5 kg. Istniała także możliwość wymiany silnika, dzięki czemu prędkość lotu pocisku wzrasta do 130 m/s. Nie ma jednak informacji, czy produkcja nowych głowic została ostatecznie w ZSRR uruchomiona, niewątpliwie natomiast przekazano ją w postaci licencji co najmniej do jednego kraju- Jugosławii.

W Polsce.

Przeciwpancerne kierowane pociski rakietowe 9M14 ”Malutka używane były również przez Wojsko Polskie. Produkowane były na licencji w Polsce.

W cztery wyrzutnie rakiet ppanc 9M14 ”Malutka” uzbrojona była wersja bojowa śmigłowca PZL Mi-2URP.

Konstrukcja 9M14:
Pocisk rakietowy składa się z kumulacyjnej głowicy 9N110 z zapalnikiem, układu napędowego z ładunkiem startowym (4 dysze) i silnikiem marszowym (2 dysze) na stały materiał pędny; rozkładanych skrzydeł; aparatury pokładowej i smugacza. W konstrukcji kadłuba głowicy i zespole skrzydeł szeroko wykorzystano elementy z tworzyw sztucznych.

Naprowadzanie pocisku odbywa się metodą tzw. trzech punktów tzn., że operator obserwuje cel, pocisk i znak celowniczy. Musi utrzymać znak celowniczy na celu i skorygować odchylenie pocisku w stosunku od osi celowniczej (trajektoria lotu pocisku pokrywa się z linią wizowania). Obserwację toru lotu pocisku ułatwia smugacz 9Ch44 umocowany na zespole płatów. Operator obserwuje cel oraz pocisk za pomocą celownika peryskopowego 9Szl6 zamontowanego na pulpicie kierowania 9S415, przekazuje on drążkiem kierowania sygnały za pomocą których wprowadza pocisk na linię obserwacji i utrzymuje go na niej. Elementami wykonawczymi układu kierowania są nasadki obrotowe umieszczone na dyszach silnika marszowego. Pocisk jest stabilizowany obrotowo, prędkość kątowa wynosi 8,5 obr./sekundę, obrót inicjują odchylone dysze silnika startowego, a utrzymują go płaty ustawione pod kątem 3°15' w stosunku do osi wzdłużnej pocisku.

Do kierowania pociskiem zastosowano jednokanałowy układ, w którym jest tylko jeden kanał kierowania i jeden zespół sterujący, przerzucający nasadki w stosunku do pocisku tylko w jednej płaszczyźnie, sygnały zmieniające kierunek i wysokość podawane są do układów wykonawczych na przemian. Czujnikiem kątowego położenia pocisku jest żyroskop o trzech stopniach swobody, który przekazuje przewodem informację o położeniu pocisku do aparatury sterowania operatora. Dzięki temu sygnały kierujące są zsynchronizowane z obrotem pocisku.

Do przekazywania sygnałów sterujących służy mikrokabel nawinięty na szpulę umieszczoną w centralnej części pocisku, otacza ona silnik marszowy pocisku. Dwoma żyłami przekazywane są sygnały sterujące, trzecią informacja z żyroskopu o kątowym położeniu pocisku do pulpitu operatora. Całość aparatury wypracowującej sygnały znajduję się w pulpicie operatora, do pocisku przekazywane są ostateczne sygnały wykonawcze. W pocisku nie ma źródeł energii elektrycznej, także one wchodzą w skład aparatury naziemnej.

Dane techniczne 9M14 (wg [3]):
Rozpiętość- 393 mm, długość pocisku- 863 mm, średnica pocisku- 125 mm.
Masa pocisku- 10,9 kg, masa głowicy- 2,5 kg.
Prędkość pocisku- 120 m/s, zasięg- 500-3000 m, przebijalność pancerza- 400 mm.

Dane techniczne 9M14M (wg [2]):
Rozpiętość- 393 mm, długość pocisku- 863 mm, średnica pocisku- 125 mm.
Masa pocisku- 11,4 (wg [3]- 11,9) kg, masa pocisku w kontenerze transportowym- (wg [3]- 18,1) kg, masa głowicy- 2,5 kg.
Prędkość pocisku- ok. 115 m/s, zasięg- 400-3000 (wg [3]- 500-3000) m, przebijalność pancerza- ok. 410 (wg [3]- 400) mm.

Dane techniczne 9M14-2 (wg [3]):
Rozpiętość- 393 mm, długość pocisku- 958 mm, średnica pocisku- 125 mm.
Masa pocisku- 12,5 kg, masa głowicy- 3,5 kg.
Prędkość pocisku- 130 m/s, zasięg- 400-3000 m, przebijalność pancerza- 800 mm.

Dane techniczne 9M14P (wg [3]):
Rozpiętość- 393 mm, długość pocisku- 870 mm, średnica pocisku- 125 mm.
Masa pocisku- 11,8 kg, masa pocisku w kontenerze transportowym- 18,0 kg, masa głowicy- 2,5 kg.
Prędkość pocisku- 120 m/s, zasięg- 400-3000 m, przebijalność pancerza- 400 mm.

Źródło:

[1] Szulc T. ”Pokaz nowego uzbrojenia Wojska”. Nowa Technika Wojskowa nr 1/1996.
[2] Mosadzki T. ”Maliutka”. Nowa Technika Wojskowa nr 2/1998.
[3] Szulc T. ”Radzieckie ppk”. Nowa Technika Wojskowa nr 8 i 9/1996.
blog comments powered by Disqus