M-1 "Wołna-M", 1959

Rakietowy zestaw obrony powietrznej. ZSRR.
Wyrzutnia ZIF-101 rakietowego kompleksu obrony powietrznej M-1 ”Wołna-M” (bez pocisków) na niszczycielu proj. 61. (Źródło: U.S. Navy).
W porównaniu ze Stanami Zjednoczonymi, Związek Radziecki z około dwuletnim opóźnieniem wprowadził na uzbrojenie jednostek pływających wyrzutnie przeciwlotniczych, kierowanych pocisków rakietowych. Pierwszy był system M-2 (”Wołchow-M”) będący morską modernizacją lądowego zestawu S-75 ”Wołchow”. Okazało się, że system M-2 był zbyt duży by instalować go na okrętach klasy niszczyciel czy fregata. Większe perspektywy na umieszczenie na okrętach mniejszych niż krążownik zdawał się mieć inny lądowy kompleks przeciwlotniczy S-125 ”Newa”. Dwoma postanowieniami rządu ZSRR, z sierpnia 1956 r., morską wersję systemu S-125, która otrzymała oznaczenie M-1 ”Wołna-M” (w kodzie NATO SA-N-1 ”Goa”), przeznaczono na uzbrojenie okrętów projektów 58, 61, 62, 63 (tylko dwa z nich ostatecznie doczekały się realizacji). Warto zauważyć, że decyzja o powstaniu morskiej wersji systemu podjęta została nim jeszcze pierwsze lądowe rakiety kompleksu S-125 wystartowały w testach doświadczalnych, a miało to miejsce dopiero w 1959 r.

Lądowy S-125 zaadoptowano dla marynarki wojennej wprowadzając kilka istotnych zmian. Najbardziej widoczną zewnętrzną różnicą jest wyrzutnia. Na lądzie rakiety nakładane są na prowadnice wyrzutni (czy to w dwu- czy czteroprowadnicowej), morskie natomiast podwiesza się pod nie. Inaczej rozwiązano również sposób podawania rakiet na wyrzutnie. Pod pokładem umieszczono magazyn. Rakiety ulokowano w nim na dwóch obrotowych bębnach (każdy dla 8 szt.). Dosyłanie ich na prowadnicę zapewnia zdalnie sterowany mechaniczny system ESP-101, przy czym wyrzutnia w tym celu musi być ustawiana w położeniu pionowym. Cały ten, opisany powyżej, system wyrzutni z magazynem otrzymał oznaczenie kodowe ZIF-101. W latach późniejszych opracowano inny wariant ZIF-102 (zapas rakiet zwiększono w nim do 32 szt.). M-1 otrzymał również inny kompleks radiolokacyjny.

Pierwsze, doświadczalne stanowisko, oznaczone ZIF-IR-92, powstało na początku 1959 r. i w okresie marzec-wrzesień przeszło próby startów rakiet. Zebrane doświadczenia pozwoliły zbudować pierwszą wyrzutnię, ZIF-101P, przeznaczoną do prób poligonowych (stąd litera P w oznaczeniu). Starty rakiet prowadzono z niej do lipca 1960 r. Przeciwlotniczy kompleks rakietowy M-1 Po wprowadzeniu systemu na uzbrojenie otrzymał on nazwę ”Wołna”, a rakieta W-600 jawną sygnaturę 4K90 (spotyka się też oznaczenie pocisków RZ-61). W maju 1964 r. wprowadzona została na uzbrojenie (do MW z kilkumiesięcznym opóźnieniem) rakieta W-601 (4K91), przeznaczoną do rażenia celów na pułapie powyżej 10 km. W W-601 zastosowano nowy silnik marszowy oraz nową głowice bojową z większą liczbą odłamków. Zmodernizowano również kompleks radiolokacyjny, który dostosowano do wykrywania i naprowadzania rakiet na pułapie powyżej 10 km. Choć system ”Wołna” przeznaczono przede wszystkim do zwalczania celów powietrznych mógł on być użyty również przeciwko celom morskim. Rakieta wówczas, w ostatniej fazie lotu wykonuje tzw. górkę, tj. zwiększa wysokość lotu tuż przed uderzeniem i rozerwaniem głowicy nad celem i rażeniem odłamkami. Jednak ich głowica zawiera stosunkowo, jak na jednostkę pływającą, małą ilość materiału wybuchowego.

System przeciwlotniczy M-1 został zamontowany na zmodernizowanych niszczycielach projektu 56. Niszczyciele otrzymały oznaczenia: 56K, 56A, 56AE, łącznie przebudowano 9 niszczycieli.

Bardzo istotnym mankamentem tych rakiet jest konieczność prowadzenia rakiety przeciwlotniczej w wiązce radiolokacyjnej aż do trafienia w cel. Powoduje to, iż każdy kompleks potrzebuje około 1 minuty na naprowadzanie i zwalczenie jednego samolotu (śmigłowca). Okręt jednocześnie, przy sprzyjających warunkach, może zwalczać tylko 2 cele powietrzne. Przy zmasowanym ataku lotniczym system przeciwlotniczy nie jest zdolny do obrony. Skuteczność rakiet RZ-61 przy intensywnym użyciu aktywnych i pasywnych środków zakłócania jest bardzo mała.

W Polsce:

Rakietowy system obrony powietrznej M-1 ”Wołna-M” znajdował się na uzbrojeniu zakupionego w 1970 r. niszczyciela rakietowego ORP Warszawa, przebudowanego według projektu oznaczonego kodem 56AE. Bandera Polskiej Marynarki Wojennej została po raz pierwszy podniesiona 25.06.1970 r. Był okrętem flagowym naszej floty i wypełniał wszystkie funkcje przypisane tej roli. Gościł na pokładzie gości oficjalnych, był gospodarzem uroczystych promocji na pierwszy stopień oficerski podchorążych WSMW, reprezentował Polskę w obcych portach. Wielokrotnie ORP Warszawa brała udział w sojuszniczych ćwiczeniach razem z FB ZSRR i LMW NRD, otrzymując głównie zadanie obrony przeciwlotniczej wyznaczonego sektora zespołu okrętów i w ograniczonym zakresie również zwalczania okrętów podwodnych. Ze służby bojowej niszczyciel został wycofany z dniem 31.01.1986 r.

Konstrukcja:

Strefy przechwytywania celu przez system ”Wołna-M” (wg [1]):

Prędkość
celu [m/s]

Wysokość
lotu [m]

Zasięg
rażenia [km]

100-300

150
100

15
6-8

400-600

250
100

15
6-8

Galeria

  • Wyrzutnia ZIF-101 rakietowego kompleksu obrony powietrznej M-1 ”Wołna-M” (z pociskami przygotowanymi do odpalenia). (Źródło: archiwum).
  • Pocisk rakietowy W-600. (Źródło: archiwum).

Źródło:

[1] Rochowicz R. ”Niszczyciele projektu 56K/A/AE”. Nowa Technika Wojskowa nr 12/1996.
[2] Cieślak J. ”Niszczyciel rakietowy ORP Warszawa”. Nowa Technika Wojskowa nr 6/1994.
blog comments powered by Disqus