Państwowe Zakłady Lotnicze Wytwórnia Płatowców nr 2 (PZL WP-2) Mielec
Państwowe Zakłady Lotnicze nr 1 (PZL nr 1)
Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego Mielec (WSK-Mielec, WSK PZL Mielec)
Ośrodek Konstrukcji Lotniczych WSK Mielec
Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego PZL Mielec (WSK PZL Mielec)
Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Sprzętu Komunikacyjnego przy WSK Mielec
Polskie Zakłady Lotnicze Mielec Sp. z o.o. (PZL Mielec Sp. z o.o.)
Państwowe Zakłady Lotnicze- Wytwórnia Płatowców nr 2 w Mielcu została wybudowana w latach 1938-1939 w Centralnym Okręgu Przemysłowym jako filia PZL WP-1, lecz półtora raza większa od zakładu macierzystego. Wytwórnia w Mielcu miała zatrudniać 4500 pracowników. Powstała, by podołać zamówieniom wynikającym z planowanej rozbudowy lotnictwa wojskowego. W 1939 r. budowa zakładu nie była jeszcze ukończona, a produkcja znajdowała się w fazie rozruchu. Pracę produkcyjną podjęto w marcu 1939 r. Montowano samoloty PZL-37 ”Łoś” z elementów wykonanych w PZL WP-1, rozpoczęto wykonywanie części do ”Łosia” oraz zamierzano przygotować uruchomienie produkcji samolotów PZL-46 ”Sum”.
Fabryka, zbudowana od podstaw w tempie, które budzi podziw i uznanie nawet w dzisiejszej dobie, stała się wkrótce siłą napędową szybkiego rozwoju przemysłowego, intelektualnego i kulturalnego miasta i otaczającego go regionu. W sierpniu 1939 r. wytwórnia zatrudniała 700 pracowników. Zakład zajmował teren 40 ha. Prócz budynku dyrekcyjnego ukończona była pierwsza hala produkcyjna, a druga znajdowała się w budowie. Dyrektorem naczelnym był inż. Stanisław Krzyczkowski. W końcu sierpnia 1939 r. zostały oblatane 4 pierwsze ”Łosie”, zmontowane w Mielcu. Dalszą produkcję przerwał wybuch II wojny światowej.
Od lewej: Zakłady Lotnicze w Mielcu w czasach II wojny światowej. Samoloty PZL-37 "Łoś" w hali montażowej, po zajęciu zakładów przez Niemców. (Źródło: via Konrad Zienkiewicz).
W czasie wojny Zakłady kontynuują swą działalność w branży lotniczej po przejęciu przez okupanta hitlerowskiego. W latach 1939-1944 nosiły nazwę Flugzeugwerk Mielec (FWM). Była to filia zakładów Heinkel Werke Rostock. W 1940 r. wyremontowano tu dla Luftwaffe jeden RWD-8 i jeden Potez XXV, dla Bułgarii dwa PZL-43A (przywiezione z Okęcia) oraz 30 PWS-26 (przywiezionych z Dęblina i planowany do sprzedaży dla Rumunii). Do Mielca przytransportowano z Ustjanowej 264 szybowce: 130 szybowców Wrona, 60 WWS-2 "Żaba" i 74 WWS-1 "Salamandra", z których 122 wyremontowano - w tym 101 Wron i 21 "Salamander" (12 "Wron" przekazano Słowacji, a 20 "Salamander" sprzedano Chorwacji)- natomiast 142 spłonęły w magazynie w październiku 1940 r., po sabotażu. W latach 1940- 1944 wytwórnia wyprodukowała do samolotów bombowych Heinkel He-111 ok. 1000 usterzeń, klap, gondoli silnikowych i łóż silnikowych oraz 200 przodów kadłuba, a także zmontowała 25 He-111, kilkaset usterzeń do bombowca Heinkel He-177 "Greif" i 80 kadłubów Heinkel Не-219 "Uhu" oraz wyremontowała 150 He-111 i 40 Junkers Ju-52. Zatrudnienie wzrosło w czasie wojny z 800 do 5500 osób. Zakład miał filię w Budzyniu koło Kraśnika. Filii w Baranowie nie zdążono uruchomić. Latem 1944 r. rozpoczęto przenosiny do Wieliczki. W 1944 r. zakład zmienił nazwę na Vereinigte Ost-Werke Krakau. Zakład podminowano, jednak nie wysadzono.
6.08.1944 r. fabryka była wolna, ale niemal doszczętnie ograbiona z urządzeń i narzędzi. Dla zabezpieczenia przed dalszą grabieżą straż objęli żołnierze AK z oddziału Jana Mazura (ps. "Stalowy"). Wkrótce fabrykę przejęło wojsko radzieckie i pod jego zarządem funkcjonowała jako Zawod nr 007 w Mielcu. Realizowano wówczas różne zlecenia wojskowe, najczęściej naprawy sprzętu bojowego i środków transportu. Wykonywano tu remonty samolotów Jakowlew Jak-9, Petlakow Pe-2 i Polikarpow Po-2 oraz produkowano gondole silnikowe do samolotów Iljuszyn Ił-2. 22.07.1945 r. radzieckie kierownictwo przekazało zakład polskim władzom.
Powołano wytwórnię płatowców Państwowe Zakłady Lotnicze Zakład Nr 1 w Mielcu (PZL nr 1). Podstawową działalnością zakładów były remonty samolotów Iljuszyn Ił-2 i UIł-2, Jakowlew Jak-1M, Polikarpow Po-2, Petlakow Pe-2, Jakowlew Jak-9, Douglas DC-3 (C-47) "Dakota", Lisunow Li-2, Cessna UC-78 "Bobcat", Caudron C 445 "Goeland", Piper L-4 "Cub". W wytwórni prowadzono również remonty poniemieckich samolotów Fieseler Fi-156 ”Storch”, Focke-Wulf Fw-44 ”Stieglitz”, Messerschmitt Bf-108 ”Tajfun”, Klemm Kl-35D oraz szybowców SG-38. Produkowały także części zamienne do samolotów.
W listopadzie 1945 r. odbył się oblot pierwszego po wojnie samolotu szkolno- treningowego PZL S-1 konstrukcji Eugeniusza Stankiewicza. Od 1947 r. produkowano samolot szkolno- treningowy LWD "Szpak 4T". W latach 1948- 1949 zbudowano prototypy samolotów CSS-10A i CSS-10C. W 1948 r. rozpoczęto seryjną produkcję licencyjnego samolotu szkolno- łącznikowego CSS-13 (sowiecki Polikarpow Po-2), którego zbudowano 180 sztuk w latach 1949- 1951. Zamówienie na planowaną produkcję 30 samolotów szkolno- treningowych CSS-11 cofnięto z powodu rezygnacji z budowy licencyjnej silników do nich. W 1951 r. uruchomiono produkcję samolotu szkolno- treningowego LWD "Junak 2", lecz po wykonaniu trzech sztuk przekazano ją do WSK Okęcie.
Wobec niedużego obciążenia remontami samolotów i produkcją lotniczą, w 1946 r. w zakładach podjęto produkcję naczyń aluminiowych, wag stołowych i dziesiętnych, silników do motocykli SHL 125 oraz autobusów, samochodów sanitarnych, części do traktorów Ursus C-45. Od 1949 r. produkowano części zamienne do sowieckich samochodów ZIS-5 i amerykańskich Willis Jeep, a od 1950 r. produkcję lodówek.
W 1949 r. zmieniono nazwę z PZL na Wytwórnię Sprzętu Komunikacyjnego nr 1 w Mielcu (WSK nr 1 w Mielcu). Po zniszczeniach wojennych został odbudowany jako największy zakład przemysłu lotniczego w Polsce. W latach 1950- 1951 WSK Mielec produkowały szybowce IS-A ”Salamandra 49”. W 1950 r. w ramach sześcioletniego Planu Rozwoju Gospodarczego zakład powrócił do lotniczego profilu produkcji i otrzymał zadanie uruchomienia produkcji myśliwskich samolotów odrzutowych. Pierwszym miał być Jakowlew Jak-17, pod oznaczeniem G-1. Po przetłumaczeniu dokumentacji i wykonaniu pierwszych zespołów samolotu przerwano przygotowania do jego produkcji, zlecając w zamian przygotowanie produkcji samolotu Jakowlew Jak-23 pod oznaczeniem G-3. Jednak już po rozpoczęciu produkcji tego samolotu zdecydowano się, że standardem będzie nowocześniejszy Mikojan MiG-15. Samolot był produkowany pod oznaczeniem Lim-1. Pierwsze samoloty Lim-1 wykonano w 1952 r., a pełną produkcję rozwinięto w 1953 r. Następnie w 1954 r. uruchomiono produkcję samolotu MiG-15bis pod oznaczeniem Lim-2. Kolejne wersje to szkolno- bojowa SBLim-1 MiG-15UTI) oraz rozpoznania i korygowania ognia artylerii SBLim-2Art.
Rozwój masowej produkcji nowoczesnych samolotów metalowych spowodował gwałtowny rozwój zakładu i konieczność jego rozbudowy. W latach 1951- 1953 powierzchnia produkcyjna zwiększyła się 2,5-krotnie. Powiększono park maszynowy i opanowano nowe technologie. W 1946 r. zatrudnienie wynosiło 800 pracowników, a w 1953 r. przekroczyło 2600.
Po serii MiGów-15 przyszła kolej na nowocześniejszy Mikojan MiG-17. Produkowano je jako Lim-5 (MiG-17F), Lim-5P (MiG-17PF). Opracowano też własne wersje myśliwsko- szturmowe Lim-5M, Lim-6. Ze względów politycznych, licencja na samoloty myśliwskie typu MiG-21 nie została już udzielona.
W 1956 r. Ośrodek Konstrukcji Lotniczych WSK Mielec, który rozpoczął swoją działalność przez zgłoszenie szeregu propozycji w postaci projektów wstępnych samolotów i szybowców dla Aeroklubu PRL. Były to projekty samolotów szkolnych PZL M2 i PZL M4 ”Tarpan” oraz szybowca PZL M3 ”Pliszka”, których prototypy zostały obudowane i oblatane. Nie weszły jednak do produkcji seryjnej. Nie ukazał się zapowiedziany akrobacyjno-wyczynowy samolot metalowy PZL M1. Nie zrealizowano również projektu samolotu PZL M5, metalowego szybowca dwumiejscowego PZL M8 ”Pelikan” i samolotu myśliwsko-szturmowego i treningowego PZL M7 STN. Na początku lat 1960-tych opracowano kilka projektów samolotu rolniczego, np. PZL M12, PZL M14, które jednak nie weszły do realizacji.
W latach 1956-1957 w WSK Mielec zbudowano drugi prototyp samolotu aeroklubowego S-4 ”Kania 2” (SP-PAA) konstrukcji Eugeniusza Stankiewicza. W 1958 r. w WSK Mielec powstały najważniejsze metalowe zespoły konstrukcyjne szybowca SZD-19x ”Zefir 1”: kesony i spływy skrzydeł, hydrauliczny napęd klap i podwozia wraz z siłownikami.
Zakład w Mielcu rozpoczął produkcje samolotów szkolnych TS-8 ”Bies”, następnie TS-11 ”Iskra” oraz licencyjnego wielozadaniowego Antonow An-2 w wersjach pasażerskiej, transportowo-desantowej i wodnej, którego ilość 11 911 egz. wykonanych w latach 1958-1987 była jednym z rekordów światowych w produkcji lotniczej. Ważną decyzją dla dalszego rozwoju przedsiębiorstwa było utworzenie w 1969 r. własnego Zakładu Doświadczalnego, skupiającego kadrę inżynieryjno-techniczną, w celu prowadzenia prac naukowo-badawczych i wdrożeniowych, a zwłaszcza opracowywania nowych konstrukcji. W 1972 r. Zakład Doświadczalny przekształcono na Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Sprzętu Komunikacyjnego (OBR SK), W latach 1970-tych zbudowano, jedyny dotychczas na świecie, samolot rolniczy o napędzie odrzutowym PZL M15. Doświadczenia zdobyte przy programie M15 pozwoliły stworzyć konstrukcję własnego samolotu rolniczego PZL M18 ”Dromader” (na bazie samolotu Rockwell S-2R "Thrush", powstała również wersja "Thrusha" napedzana silnikiem PZL-3R, oznaczona jako MS-2). "Dromader" stał się podstawą do opracowania całej rodziny samolotów rolniczych: PZL M21 ”Dromader Mini”, PZL M25 ”Dromader Mikro” i PZL M24 ”Dromader Super”. Na początku lat 1970- tych powstał projekt zmodyfikowanego, dwusilnikowego samolotu PZL TS-11 „Iskra”, oznaczony PZL M19. Od 1977 r. produkowano samolot dyspozycyjny PZL M20 "Mewa", a od 1978 r. samolot pasażerski An-28. W końcu lat 1970-tych na bazie samolotu Piper PA-35 "Pocono" został opracowany projekt samolotu komunikacji lokalnej PZL M19. Prace nad nim zostały wstrzymane w 1981 r. Ok. 1980 r. powstał projekt samolotu wielozadaniowego z napędem turbinowym, zwłaszcza rolniczo- gospodarczy lub rolniczy. W II połowie lat 1980-tych opracowane zostały projekty turbośmigłowych samolotów rolniczych PZL M30 i AnM-1 (MK-1).
1972 r. WSK Mielec, Hala 18a- Czas Komisji Makietowej samolotu M15. Na biuro konstrukcyjne zajęto halę ( świeżo wybudowaną a przeznaczoną na halę ekspedycji silników Leyland , obok była bocznica kolejowa ). Mieściło się tu około 230 stanowisk konstrukcyjnych- palacze papierosów byli bardzo zadowoleni z tego pomieszczenia- palenie było dozwolone. (Źródło: ze zbiorów Józefa Oleksiaka).
Praktycznie zaprzestano też własnej pracy konstrukcyjnej w dziedzinie samolotów wojskowych, ograniczając się do opracowywania kolejnych wersji produkowanego sprzętu i adaptowania radzieckiej dokumentacji. Powrót Mielca do nowoczesnej techniki lotnictwa wojskowego miał nastąpić wraz z rozpoczęciem produkcji samolotu szkolno-treningowego PZL I-22 ”Iryda” opracowanego przez Instytut Lotnictwa w Warszawie. Niestety, bardzo długo trwający okres projektowania, spowodowany brakiem doświadczeń oraz nasilającą się emigracją ludzi związanych z projektem spowodował, że do produkcji seryjnej samolot został wprowadzony prawie po dwudziestu latach od chwili podjęcia decyzji o rozpoczęciu projektu. Samolot był niedopracowany i w efekcie, pierwsza seria produkcyjna dostarczona do eksploatacji wojskowej nie spełniała wymagań wojska. Dalszy rozwój I-22 przebiegał w cieniu polityczno-społecznego szantażu wytwórni w Mielcu, która grożąc upadkiem zakładu i spowodowanym tym prawie stu procentowym bezrobociem w regionie wymusiła dalsze dostawy tego samolotu. Próba zdopingowania wytwórni do szybszych dostaw zmodernizowanego sprzętu pod groźbą zakupu samolotów Dassault-Breguet Dornier ”Alpha Jet” nie przyniosła efektu, a nawet zaostrzyła konflikt. Wytwórnia została niejako zmuszona do modernizacji samolotu dopiero po tragicznym wypadku na początku 1996 r.
Przed przełomowym dla Polski 1989 r., wyroby produkowane przez WSK PZL Mielec przeznaczone były głównie dla sił zbrojnych kraju oraz na eksport do krajów byłego Bloku Wschodniego: licencyjny An-28 w wersji transportowej, transportowo-desantowej, rozpoznania morskiego, części do samolotów pasażerskich Iljuszyn Ił-86 i Iljuszyn Ił-96). Przemiany ustrojowe w Polsce po 1989 r. niekorzystnie wpłynęły na funkcjonowanie takich wielkich przedsiębiorstw państwowych jak WSK Mielec, którego większość produkcji związana była porozumieniami z ZSRR. Nowe siły polityczne w Polsce, dążąc do uniezależnienia się od dominacji ZSRR, doprowadziły do zerwania lub osłabienia większości kontaktów gospodarczych z tym państwem i innymi tzw. krajami demokracji ludowej. Wymusiło to intensywne poszukiwania nowych rynków zbytu dla istniejącej linii wyrobów, oraz opracowanie i rozwój nowych konstrukcji: lekkiego transportu PZL M20 ”Mewa”, treningowego PZL M26 ”Iskierka”, szkolno-treningowego PZL M93M, oraz wielozadaniowych PZL M28 ”Skytruck”, PZL M28B ”Bryza”. W 1990 r. powstał projekt ultralekkiego samolotu rolniczo-patrolowy PZL MXX "Leaper", w 1992 r. projekt samolotu dyspozycyjnego Stemme S 20. Od 1992 r. w PZL Mielec produkowane były drzwi pasażerskie do samolotu Boeing 757. Niestety spadało zapotrzebowanie na mieleckie samoloty i inne produkty, które nadal wytwarzano. Szczególnie wiele trudności napotykała produkcja samolotu "Iryda". Nie przyniosła spodziewanych efektów kooperacja z firmami zachodnioeuropejskimi: Aerospatiale-Socata (Francja), Alenia (Włochy) i Stemme (Niemcy) w dziedzinie produkcji lotniczej. W latach 1990-1991 nawiązano współpracę z włoską firmą Avianord Aeroseruzi, z którą planowano rozpocząć produkcję samolotu szkolnego General Avia F.22 "Pinguino" ("Pingwin"). W lutym 1990 r. Przedsiębiorstwo Handlu Zagranicznego PEZETEL podpisało z firmą Piper Aircraft Corporation umowę, na mocy której miały być montowane w PZL Mielec z zestawów (tak zwanych kitów) następujące samoloty wytwórni Piper: PA-28 "Warrior II", PA-28 "Archer II", PA-28 "Arrow", PA-28R "Turbo Arrow", PA-28"Dakota", Piper PA-32 "Saratoga" / „Saratoga SP", Piper PA-44 "Seminole" i Piper PA-46 "Malibu Mirage". Samoloty miały być sprzedawane na terenie Polski,Węgier, CSRF, Bułgarii, Rumunii i Jugosławii. Jednak budowa tych samolotów w Polsce nie została podjęta. Podjęto również próbę opracowania rodziny samolotów lekkich oznaczonych AW-1, AW-2 i AW-3.
WSK w Mielcu była też producentem elementów osprzętu dla PZL W-3 ”Sokół” i PZL-130 ”Orlik”. Zgłosiła również w ramach dyskusji o nowym sprzęcie bojowym dla lotnictwa polskiego propozycję uruchomienia wielozadaniowego samolotu M2000, który miałby być zmodernizowanym Mikojan MiG-29. Zakłady w Mielcu ogłosiły też własne projekty dotyczące samolotów bezzałogowych. Noszą one wspólną nazwę "Vector". Samolot miał spełniać w zasadzie zadania zwiadowcze, typowe dla tej klasy samolotów.
W pierwszej połowie 1996 r. firma McDonnell Douglas złożyła ofertę dostawy dla Polskich Sił Powietrznych samolotów myśliwskich McDonnell Douglas (Boeing) F-18 ”Hornet”. W przypadku wyboru przez Polskie Siły Powietrzne samolotu ”Hornet”, jako podstawowej maszyny wielozadaniowej, Polska musiałaby zakupić tylko 20 gotowych maszyn, reszta mogłaby być produkowana w PZL Mielec, gdzie udział podzespołów polskiej produkcji sięgać mógłby aż 60%. Mielec stałby się tez centrum remontowym dla ”Hornetów” na Europę Środkową i Północną. Był to chyba najkorzystniejszy offset przemysłowy w dziedzinie sprzętu wojskowego jaki wówczas Polsce zaoferowano. We wrześniu 1997 r. rosyjska Centrala Handlowa Roswoorużenije zaoferowała Polsce zakup lekkich samolotów wielozadaniowych Suchoj Su-39. Również oferta rosyjska przewidywała montaż samolotów w zakładach PZL-Mielec.
W drugiej połowie lat 1990-tych rozpoczęto program restrukturyzacji zakładu, wdrażanego zgodnie z założeniami planu wyznaczonego przez Rząd RP. Był to zasadniczo proces odchudzania, którego efektem było utworzenie w październiku 1998 r. nowego podmiotu gospodarczego- Polskich Zakładów Lotniczych Sp. z o.o.. Weszły w skład grupy lotniczo-radioelektronicznej skupionej wokół Agencji Rozwoju Przemysłu. Zakład oferował cywilny samolot PZL M28 ”Skytruck” w następujących wersjach: pasażerskiej, VIP, oraz medycznej (dwa warianty), oraz odmiany wojskowe M28B ”Bryza”: transportowej, desantowej, sanitarnej, morskiej patrolowo-rozpoznawczej oraz monitoringu ekologicznego. Oferta obejmowała także samolot rolniczy PZL M18 ”Dromader”, oraz samolot szkolny PZL M26 ”Iskierka”. W latach 1990-tych wykonano korpus satelity ("demonstrator technologii") CESAR.
21.07.1998 r. ogłoszona została decyzja o rozpoczęciu współpracy między British Aerospace a PZL Mielec. Jej przedmiotem była produkcja centralnej części kadłuba samolotu szkolnego BAe ”Hawk 100”. W 1999 r. planowano rozpoczęcie produkcji pierwszej partii podzespołów do skrzydeł samolotu komunikacyjnego Avro Regional Jet. Mimo tych wielu istotnych zmian kondycja WSK "PZL-Mielec" SA pogarszała się, w dniu 31.05.1999 r. ogłoszono jego upadłość.
W dniu 3.06.2000 r. nastąpiło podpisanie kontraktu dotyczącego produkcji w PZL Mielec elementów do samolotu SAAB JAS-39 ”Gripen”. Kontrakt obejmował produkcję przez dwa lata 11 zespołów mechanicznych sekcji ogonowej samolotu.
Na początku lat 2000-nych Zakład rozpoczął w raz z firmą francuską prace studyjne nad nowym bezpilotowym środkiem latającym zdolnym do przenoszenia ponad 50 kg aparatury rozpoznawczej. W 2003 r. PZL Mielec miały podpisane porozumienie z Rosjanami o ewentualnym uruchomieniu linii produkcyjnej do MiG-AT.
W dniu 16.03.2007 r. oficjalnie ogłoszono zakup przez firmę Sikorsky Aircraft Corporation, należącą do koncernu United Technologies Corporation (UTC), 100 % udziałów Spółki Polskie Zakłady Lotnicze Sp. z o.o. W Mielcu podjęto produkcję elementów kadłubów do rodziny śmigłowców UH-60 ”Black Hawk”, zarówno modelu UH-60M jak i S-70I (”International Black Hawk”). Rozpoczęto również przygotowania do uruchomienia produkcji kompletnego śmigłowca S-70i ”International Black Hawk”. W marcu 2009 r. odbyła się prezentacja pierwszej wyprodukowanej w Mielcu kabiny śmigłowca "Black Hawk". Prezentacja egzemplarza prototypowego S-70i miała miejsce w marcu 2010 r.
Polskie Zakłady Lotnicze w Mielcu przystosowały samolot sportowy Sonex Aircraft ”Sonex” do roli latającej platformy badawczej. W programie latającego laboratorium ”Sonex LL” brał udział Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych oraz Wojskowe Zakłady Lotnicze Nr 2 S.A. w Bydgoszczy.
Konstrukcje:
PZL-37 ”Łoś”, 1936, samolot bombowy.
PZL-46 ”Sum”, 1938, samolot rozpoznawczo-bombowy.
PZL-49 ”Miś”, 1939, projekt samolotu bombowego.
PZL S-1, 1945, samolot szkolno-łącznikowy.
PZL ”Szpak 4T” (LWD ”Szpak”), 1948, samolot turystyczno-dyspozycyjny.
CSS-10, 1948, samolot szkolny.
CSS-13, 1948, samolot wielozadaniowy (szkolny, łącznikowy, sanitarny i rolniczy).
LWD ”Junak 2”, 1950, samolot szkolno-treningowy.
G-1 (Jakowlew Jak-17), 1950-1951, samolot myśliwski.
G-3 (Jakowlew Jak-23), 1951, samolot myśliwski.
Lim-1, 1952, samolot myśliwski, szturmowy, rozpoznawczy.
Lim-2, 1954, samolot myśliwski, szturmowy, rozpoznawczy.
Lim-5/Lim-6, 1956, samolot myśliwski, szturmowy, rozpoznawczy.
PZL M1, ok. 1956, projekt samolotu akrobacyjnego.
PZL S-4 ”Kania 2” (”Kania 3”), 1957, samolot szkolny, treningowy, holowniczy.
PZL M2, 1958, samolot szkolno-treningowy.
PZL TS-8 ”Bies”, 1958, samolot szkolno-treningowy.
PZL M3 ”Pliszka”, 1959, szybowiec treningowo-akrobacyjny.
PZL M5, koniec lat 1950- tych, projekt samolotu.
PZL M8 ”Pelikan”, 1960, projekt szybowca szkolno-treningowego.
PZL An-2, 1960, samolot lub wodnosamolot wielozadaniowy (pasażerski, transportowy, desantowy, dyspozycyjny, sanitarny, fotogrametryczny, rolniczy).
PZL TS-11 ”Iskra”, 1960, samolot szkolno-treningowy, szturmowy, rozpoznawczy.
PZL M7 STN, 1960, projekt samolotu myśliwsko-szturmowego i treningowego.
PZL M4 ”Tarpan”, 1961, samolot szkolno-treningowy.
PZL M12, 1961-1963, projekt samolotu wielozadaniowego.
PZL-108 bocznokabinowiec, 1967, projekt samolotu rolniczego.
PZL M14, 1969-1971, projekt samolotu rolniczego.
PZL M16, 1973, projekt samolotu myśliwsko-szturmowego i treningowego.
PZL M19, początek lat 1970- tych, projekt samolotu treningowego.
PZL M15 ”Belfegor” (”Belphegor”) (LLM-15), 1974, samolot rolniczy.
PZL M18 ”Dromader” (PZL T45 ”Turbine Dromader”), 1976, samolot rolniczy, pożarniczy.
PZL M17 (EM-5A ”Duduś Kudłacz”), 1977, samolot szkolno-sportowy.
PZL M20 ”Mewa”, 1979, samolot dyspozycyjny, sanitarny.
PZL M samolot wielozadaniowy z napędem turbinowym, 1980- 1981, projekt samolotu rolniczo- gospodarczego.
PZL M19, 1981, projekt samolotu komunikacji lokalnej.
PZL M21 ”Dromader Mini” (”Lama”), 1982, samolot rolniczy.
PZL An-28 (”Bryza”), 1984, samolot wielozadaniowy (pasażerski, transportowy, desantowy, sanitarny, patrolowy, dyspozycyjny, fotogrametryczny).
PZL I-22 (M93) ”Iryda” (”Iskra-2”, ”Iskra-22”, ”Orkan (II)”), 1985, samolot treningowo-bojowy.
PZL M30, 1985, projekt samolotu rolniczego.
PZL M25 ”Dromader Mikro”, 1986, projekt samolotu rolniczego.
PZL M26 ”Iskierka”, 1986, samolot szkolno-treningowy.
PZL M24 ”Dromader Super”, 1987, samolot rolniczy.
PZL- Antonow MK-1 / AnM-1, 1987-1990, projekt samolotu rolniczego.
PZL M32, 1990, projekt samolotu dyspozycyjnego.
PZL MXX "Leaper", 1990, projekt ultralekkiego samolotu rolniczo-patrolowego oraz szkolno-rekreacyjnego.
PZL Mielec- Avianord AW-1 / AW-2 / AW-3, 1991, projekt rodziny samolotów lekkich ogólnego przeznaczenia (szkolne, sportowe, turystyczne, dyspozycyjne, sanitarne).
Stemme S 20, 1992, projekt samolotu dyspozycyjnego.
Socata TB-9 ”Tampico”, ok. 1992, samolot szkolno-sportowy i dyspozycyjny.
Socata TB-10 ”Tobago”, ok.1992, samolot szkolno-sportowy i dyspozycyjny.
PZL ”Vector”, 1993-1996, projekt rozpoznawczego bezpilotowego aparatu latającego.
PZL M28 ”Skytruck”, 1993, samolot wielozadaniowy (pasażerski, transportowy, desantowy, sanitarny, patrolowy, dyspozycyjny).
PZL M-95, 1994, projekt samolotu szturmowego.
PZL M-97, 1994, projekt samolotu myśliwsko-szturmowego.
PZL M-99 ”Orkan”, projekt samolotu szturmowego.
PZL M34, 1996, projekt samolotu transportowego, pasażerskiego, dyspozycyjnego.
PZL-BSL rozpoznawczy, początek lat 2000-nych, projekt rozpoznawczego bezpilotowego aparatu latającego.
Sikorsky S-70i ”International Black Hawk”, 2010, śmigłowiec wielozadaniowy.
Galeria
Źródło:
[1] Glass A. ”Samoloty PZL 1928-1978”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1980.
[2] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939”. Wyd. Bellona. Warszawa 2003.
[3] Rochowicz R. ”Śmigłowcowy stand-by”. Nowa Technika Wojskowa nr 10/2006.
[4] ”Hornet coraz bliżej?”. Nowa Technika Wojskowa nr 6/1996.
[5] Majewski A. ”Cywilny przemysł lotniczy dla wojska po II w.ś. Historia i przyszłość (?)”. Nowa Technika Wojskowa nr 9/1996.
[6] (RoRo) Informacja. Nowa Technika Wojskowa nr 9/1998.
[7] Morgała A. ”Polskie Storchy”. Lotnictwo z szachownicą nr 19.
[8] BG&GS ”Gripeny bliżej Polski”. Nowa Technika Wojskowa nr 9/1999.
[9] Chmiel M. ”Nowe porozumienie pomiędzy Saab AB i Mielcem” Nowa Technika Wojskowa nr 7/2000.
[10] Morgała A. ”Nie tylko z szachownicą. Pierwsze szybowce w Polsce po roku 1945”. Lotnictwo z szachownicą nr 25.
[11] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 2. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2007.
[12] Witryna internetowa Vintage Glider Club in Poland (http://www.vgcpoland.aleja.info/index.php).
[13] Praca zbiorowa ”Konstrukcje lotnicze Polski Ludowej”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1965.
[14] Zalewski K. ”Sikorsky bierze WSK PZL-Mielec SA”. Lotnictwo nr 2/2007.
[15] Rochowicz R. ”M-346 dla Polski”. Lotnictwo nr 5/2005.
[16] (KZ) ”Mielec na prostej ?”. Lotnictwo nr 5/2004.
[17] (KZ) ”Samolot MiG-AT dla WLOP?”. Lotnictwo nr 5/2003.
[18] Majewski M. W. "Samoloty i Zakłady Lotnicze II Rzeczypospolitej". Wydawnictwo ZP Poligrafia. Warszawa 2006.
[19] Witek J. "Encyklopedia Miasta Mielca". Tom III. Agencja Wydawniczo-Reklamowa "Korso". Mielec 2009.
[20] Informacje uzyskane od Bogusława Kuśnierza.
[21] "Niezrealizowane konstrukcje PZL Mielec". Polska Technika Lotnicza. Materiały Historyczne nr 4/2004.
[22] "Analiza założeń technicznych firmy Avianord na rodzinę samolotów lekkich AW". Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Sprzętu Komunikacyjnego w Mielcu. Marzec 1991. (Ze zbiorów Jarosława Rumszewicza).
[23] Glass Andrzej, Kubalańca Jerzy "Polskie konstrukcje lotnicze". Tom 5. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2013.
[24] Glass A „Problemy rozwoju samolotu TS-11 Iskra”. Polska Technika Lotnicza nr 3/2004.
[25] Reklama Przedsiębiorstwa Handlu Zagranicznego PEZETEL. Skrzydlata Polska nr 23/1990.
[26] "Polskie patenty lotnicze". Technika Lotnicza i Astronautyczna nr 2/1984.
[27] Encyklopedia Miasta Mielca.
[28] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 3. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2008.
[29] Glass A., Kubalańca J. "Polskie konstrukcje lotnicze 1939-1954". Tom 5. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2013.