Sukces samolotu PZL M18 ”Dromader” zachęcił biuro konstrukcyjne WSK-Mielec do opracowania całej rodziny samolotów rolniczych, w której wykorzystano elementy PZL M18: mniejszy PZL M21 ”Dromader Mini”, większy PZL M24 ”Dromader Super”, oraz projekt najmniejszego z rodziny PZL M25 ”Dromader Mikro”. Posiadanie samolotów o różnej wielkości, po­zwoliłoby użytkownikowi na bardziej elastyczne wykorzystanie posiada­nego sprzętu w pracach agrolotni­czych, a co za tym idzie prowadziłoby do lepszych efektów ekonomicznych. W czasie prac projektowych i budowy samolotu, przy­jęto założenie unifikacji, co pozwo­liło na znaczne skrócenie cyklu budowy nowych samolotów. Przewidywano, że umożliwi to również skrócenie cyklu uruchomienia produkcji seryjnej i obniży koszty wytwarzania.

Pierwszy prototyp samolotu PZL M21 "Dromader Mini". (Źródło: ze zbiorów Józefa Oleksiaka).

---

Samolot PZL M21 ”Dromader Mini” (początkowo otrzymał nazwę ”Lama”) o udźwigu chemikaliów 800-1100 kg, zaprojektowany został w Ośrodku Badawczo-Rozwojowym Sprzętu Komunikacyjnego przy WSK Mielec przez mgra inż. Jarosława Rumszewicza w latach 1980-1981. Stopień unifikacji struktury PZL M21 z PZL M18 sięgał 70%. Z samolotu M-18 wyko­rzystano bez zasadniczych zmian tylną część kadłuba z kabiną i jej wyposażeniem, skrzydła bez centropłatu, usterzenie, podwozie ogono­we, koła podwozia głównego wraz z hamulcami. Ponadto w nowych zespołach wykorzystano przednią część kadłuba z węzłami zawiesze­nia silnika, centropłatu oraz zbior­nika chemikaliów, główne i tylne okucia mocowania centropłatu do kadłuba oraz wiele części, podzes­połów i agregatów aparatury agro, instalacji elektrycznej i hydraulicz­nej. Skonstruowano nową środkową część skrzydła i podwozie główne, łoże silnika było praktycznie takie samo, jak w samolocie Rockwell S-2R"Thrush-Commander" z silnikiem PZL 3S. Zdecydowano, że napęd samolotu będzie stanowił polski silnik PZL-3SR ze śmigłem US 133 000.

Ze względu na bardzo dużą unifikację z samolotem M18 samolot M21 był dość ciężki. W porównaniu z innymi samolotami tej klasy, był cięższy o 250-300 kg. Taka była cena unifikacji. Konstruktor uprzedzał o tym władze OBR PZL Mielec, niestety decyzja została podjęta i trzeba było realizować "polecenie służbowe".

PZL M21 ”Dromader Mini” miał być przeznaczony do wykonywania różnorodnych prac dla potrzeb rolnictwa i leśnictwa, takich jak opryskiwanie roztwora­mi i emulsjami wodnymi, pokry­wanie aerozolami wodnymi i olejo­wymi, rozsiewanie środków chemi­cznych pylistych, sproszkowanych oraz ziarna. W porównaniu z sa­molotem M18 miał być bardziej od niego ekonomiczny przy obsłudze upraw o powierzchni nie przekra­czającej 50 ha.

 

Projekt wstępny PZL M21 "Lama" (fragmenty). (Źródło: ze zbiorów Jarosława Rumszewicza).

---

Prospekt reklamowy samolotu PZL M21 "Dromader Mini". (Źródło: ze zbiorów Józefa Oleksiaka).

---

Wykonano dwa lotne prototypy o numerach seryjnych 1ALP01-01 nr rej. SP-PDM; 1ALP01-02 nr rej. SP-PDN oraz 1ALP01-03- egzemplarz przeznaczony do prób statycznych. Pierwszy prototyp został oblatany 18.06.1982 r. przez  pil. doświadczalnego Tadeusza Pakułę. Posiadał on silnik PZL 3S (bez reduktora) i śmigło Dowty Rotol. Silnik PZL 3SR nie był wówczas jeszcze gotowy. Po oblocie odbywały się "okrojone" próby w locie. Samolot czekał na właściwy silnik z reduktorem PZL 3SR i śmigło US 133000. Tymczasowy zespół napędowy PZL 3S i śmigło Dowty Rotol nie był przystosowany do tego zakresu prędkości. Końcówki łopat śmigła wchodziły w zakres bliski prędkości dźwięku i samolot w czasie lotu wył jak syrena strażacka. Ponieważ loty odbywały się wcześnie rano- budził mieszkańców Mielca i okolicznych wiosek. W trakcie prób okazało się, że samolot nie reaguje na klapy. Prędkość lotu bez klap i z wypuszczonymi klapami była jednakowa i wynosiła ok. 135 km/h. Aby wykryć przyczynę tego zjawiska, cała lewa strona została gęsto oklejona 10-cio centymetrowymi tasiemkami, dodatkowo do spływu lewego skrzydła przymocowane zostały 3 długie płócienne taśmy sięgające usterzenia poziomego. Podczas lotu samolot M21 był filmowany z towarzyszącego PZL An-2. Okazało się że przy zbliżaniu się do prędkości 135 km/h z wypuszczonymi klapami długa taśma zamocowana do spływu skrzydła tuż przy kadłubie zawinęła się i spokojnie położyła na skrzydle. Wszystkie krótkie tasiemki w tym rejonie na skrzydle i na kadłubie sygnalizowały przepływ odwrotny do kierunku lotu lub sterczały prostopadle do powierzchni na której były przyklejone. Tworzył się stacjonarny "bąbel" powietrza, który zakłócał opływ samolotu.

Mgr inż. Jarosław Rumszewicz zdecydował się na obcięcie spływu skrzydła przy kadłubie z jednoczesną modyfikacją profilu skrzydła w tym rejonie. Zmiana ta zbiegła się z zabudową właściwego silnika i śmigła. Ponowny oblot wykazał, że wszystkie dotychczasowe usterki w locie ustąpiły. Samolot reagował właściwie na wypuszczanie klap i nie hałasował. Próby w locie były prowadzone przez pil. Henryka Bronowickiego i inż. prób w locie Bogusławę Papierską- jedyną kobietę w Polsce pracującą na takim stanowisku.

Modyfikacja przykadłubowej części skrzydła samolotu PZL M21. (Źródło: ze zbiorów Jarosława Rumszewicza).

---

W 1986 r. samolot uzyskał Certyfikat Tymczasowy. Do certyfikatu stałego brakowało prób eksploatacyjnych i prób korkociągowych. Uzyskany Certyfikat Tymczasowy pozwolił na przeprowadzenie prób eksploatacyjnych, które odbyły się w Jugosławii w miejscowości Vrsac w tamtejszym oddziale YAT-u Privrednej Aviacji w okresie letnim w 1986 i 1987 r. Na samolocie 1ALP01-01 latali przeszkoleni przez polskiego pilota instruktora Zbigniewa Nowakowskiego piloci jugosłowiańscy. Ocena samolotu była w zasadzie pozytywna ale podkreślano jednak zbyt duży ciężar samolotu a tym samym zbyt małą ilość zabieranego ładunku. Własności lotne były oceniane pozytywnie.

Po próbnej eksploatacji była podjęta decyzja o próbach korkociągowych i o pracach konstrukcyjnych nad zmniejszeniem masy samolotu, jednak w 1988 r. ze względu na prace nad samolotem PZL I-22 "Iryda" i uruchamianiem licencji samolotu An-28 program M21 został przerwany ze względu na brak "mocy przerobowych".

W 2008 r. Niemiec Fritz Koldehofe odkupił za 6000 euro drugi prototyp 1ALP01-02 SP-PDN, który stał jako atrakcja na dziecięcym placu zabaw w miejscowości Hellwege koło Bremy. Następnie przekazał samolot polskiej firmie AIR PARTNER w Mielcu do remontu. Samolot został wyremontowany, zarejestrowany (SP-YFK) i 28.07.2009 r. oblatany. 13.08.2009 r. pilot Stanisław Dernoga lotem z Mielca przekazał samolot właścicielowi. Pierwszy prototyp 1ALP01-01 SP-PDM stoi do tej pory (pisane w maju 2012 r.) jako "eksponat-pomnik" przed jednym z wydziałów produkcyjnych PZL Mielec.

Pod kierunkiem inż. J. Rumszewicza powstał projekt wersji turbośmigłowej, oznaczony M21T, z silnikiem Walter M601A o mocy 740 KM. Nie został zrealizowany.

Konstrukcja:
Jednomiejscowy dolnopłat o konstrukcji metalowej.
Skrzydło trójdzielne, centropłat plus skrzydła doczepne, duralowe ze stalowymi pasami dźwigara głównego. Klapy napędzane hydraulicznie.
Kadłub- spawana kratownica z rur stalowych kryta szybko-zdejmowanymi panelami duralowymi. Kabina zakryta.
Usterzenie całkowicie duralowe. Statecznik poziomy podparty zastrzałami.
Podwozie klasyczne stałe. Hamulce hydrauliczne.

Silnik- PZL-3SR o mocy 442 kW (600 KM). W wersji M21T- turbośmigłowy Walter M601A o mocy 544 kW (740 KM).

Dane techniczne PZL M21 (wg [3]): 
Rozpiętość- 14,51 m, długość- 9,48 m, wysokość- 3,82 m, powierzchnia nośna- 32,6 m².
Masa własna- (wg [4]- 2250) kg, masa chemikaliów (handlowa)- 900 kg, masa chemikaliów max- (wg [4])- 965 kg, pojemność zbiornika na chemikalia- 1700 (wg [2]- 1800) dm³, masa startowa- 3300 kg.
Prędkość max- 230 km/h, prędkość przelotowa- 170-180 km/h, zakres prędkości roboczych- 155-180 km/h zasięg- 700 km, czas lotu roboczego- 3,6 h.

Zestawienie składników masy startowej PZL M21 "Dromader Mini". (Źródło: ze zbiorów Jarosława Rumszewicza).

---

Dane techniczne PZL M21T, projektowane (wg [5]):
Rozpiętość- 14,51 m, długość- 9,8 m, wysokość- 3,1 m, powierzchnia nośna- 32,6 m².
Masa własna- 2050 kg, masa użyteczna- 1950 kg, masa startowa- 4000 kg.