MBDA "Exocet", 1971
(Aérospatiale "Exocet", MM 38, AM 38, AM 39, SM 38, SM 39, MM 39, MM 40)

Przeciwokrętowy kierowany pocisk rakietowy. Francja.
Przeciwokrętowy kierowany pocisk rakietowy MBDA AM-39 ”Exocet” podwieszony pod samolotem Dassault Aviation ”Rafale”. (Źródło: David Monniaux via ”Wikimedia Commons”).

W latach 1958-1964 firma Nord Aviation (później przemianowana na Aérospatiale Engins Tactiques, następnie Aérospatiale Matra Missile, obecnie będąca częścią koncernu MBDA) pracowała nad pociskiem powietrze-woda AS 30 oraz pierwszym w jej historii pociskiem woda-woda MM 20. Pocisk ten konstrukcyjnie bazował na, opracowanym dla szwedzkiej marynarki wojennej, bezzałogowym celu powietrznym Nord CT 20, który lokalnie nazwano Rb 08 wykorzystywano operacyjnie do początku lat 1980-tych na niszczycielach typów Holland i Östergötland (wg innych źródeł- firmie Aérospatiale udało się sprzedać swoje pierwsze PoKPR do Szwecji, której siły morskie używały ich na niszczycielach typu Holland. Rakiety te, oznaczone jako RB 08A były używane do lat 1980-tych). W 1963 r. firma Nord zaproponowała fancuskiej Marine Nationale, odpalaną z pokładu okrętów wersję pocisku AS 30. Propozycja ta nie spotkała się jednak z zainteresowaniem. Firma mimo to nie zrezygnowała z prac koncepcyjnych, prowadziła je na własny koszt, licząc na zmianę nastawienia floty. W 1965 r. rozpoczęto prace nad ostatecznym zdefiniowaniem wymagań taktyczno-technicznych dla nowego pocisku. W 1967 r. podjęto dość odważną decyzję o zamontowaniu w nim, oprócz głowicy samonaprowadzania, bezwładnościowego systemu kierowania.

W dniu 21.10.1967 r. izraelski niszczyciel (wg innych źródeł- fregata) Eliath stał się pierwszą w historii ofiarą kierowanych pocisków przeciwokrętowych. Zatopiły go dwa pociski P-15 produkcji ZSRR wystrzelone z dwóch egipskich kutrów rakietowych projektu 183R. Spowodowało wzrost zainteresowania krajów zachodnich tym rodzajem uzbrojenia. Firma Nord, która samodzielnie prowadziła badania nad nową rakietą MM 38, od razu otrzymała zamówienie od Grecji, która stała się pierwszym oficjalnym użytkownikiem nowego pocisku. To przekonało Ministerstwo Obrony Francji, które podpisało kontrakt, obejmujący szeroki program badań rakietowego systemu przeciwokrętowego o nazwie ”Exocet”. W czerwcu 1970 r. rozpoczęły się badania balistyczne nowego PoKPR. Pierwsze udane odpalenie wersji dla okrętów nawodnych MM 38 nastąpiło 10.06.1971 r., ale prace przy niej prowadzono jeszcze przez ponad rok, do lipca 1972 r. W październiku 1972 r. rozpoczęto budowę kompletnego systemu, którą zakończono w 1973 r. Próby kontynuowano do lata 1974 r. W tym czasie firma Aérospatiale znalazła szereg nowych klientów, z których najpoważniejszym była brytyjska Royal Navy, zamawiająca 300 rakiet. Rakiety MM 38 zakupiły m.in.: Argentyna, Belgia, Brazylia, Brunei, Chile, Ekwador, Grecja, Irak, Malezja, Maroko, Niemcy, Oman i Peru.

W maju 1974 r. rząd Francji podjął decyzję o uzbrojeniu lotnictwa morskiego w wersją lotniczą ”Exoceta”, oznaczoną jako AM 39 (początkowe oznaczenie AM 38). W 1975 r. rozpoczęto prace, które pozwoliły już cztery lata później wyposażyć w nowe rakiety samoloty ”Super Etendard”, a ponadto śmigłowce ”Sea King” i ”Super Frelon”. Osiem państw: Abu Dabi, Brazylia, Argentyna, Oman, Irak, Kuwejt, Pakistan i Peru zakupiło AM 39 dla swoich śmigłowców i samolotów. Sprzedano w sumie 985 rakiet do 11 krajów. Ta wersja ”Exoceta” była najczęściej używanym bojowo PoKPR-em w historii.

Na bazie rakiety AM 39 próbowano wprowadzić do służby nawodną wersję, przeznaczoną dla małych jednostek pływających, oznaczaną wstępnie jako MM 39. Charakteryzowała się ona między innymi krótszym o ok. 0,52 m kadłubem w stosunku do MM 38. Pomysł ten ostatecznie zarzucono na rzecz rakiety MM 40.

W 1975 r. firma Aérospatiale rozpoczęła prace nad następną wersją ”Exoceta”. W ich efekcie, w 1981 r. rozpoczęto produkcję rakiety MM 40. Zmodernizowano m.in. silnik startowy i marszowy oraz wprowadzono składane skrzydła, pozwalające na przechowywanie rakiety w nowym,, mniejszym kontenerze. Wprowadzone zmiany pozwoliły na zwiększenie zasięgu i kąta pod jakim mógł znajdować się cel w stosunku do osi wyrzutni (90 w przypadku MM 40 w porównaniu do 30 w rakiecie MM 38). Nowa konstrukcja wyrzutni pozwoliła na zredukowanie ciężaru kontenera z rakietą. Kontener ma zmieniony kształt, który umożliwił jego montaż na pojazdach i stworzenie tym samym ruchomych wyrzutni brzegowych. W krótkim okresie czasu udało się sprzedać ok. 530 nowych rakiet dla 13 krajów.

Na bazie okrętowego ”Exoceta” MM 38 Brytyjczycy stworzyli dwie baterie nadbrzeżne "Excalibur". Weszły one od 1985 r. w skład systemu obronnego Gibraltaru, zastępując tam stanowiska artylerii lufowej. Bateria " Excalibur" składa się ze stanowiska dowodzenia, dwóch pojazdów-wyrzutni oraz dwóch pojazdów z generatorami. Stanowisko dowodzenia posiada konsolę radarową, system kierowania strzelaniem oraz środki łączności. We Francji baterie brzegowe wykorzystują ”Exoceta” w wersji MM 40 oraz MM 40 Bloc 2. Bateria składa się z trzech pojazdów-wyrzutni, posterunku dowodzenia i wskazywania celów RCP oraz pojazdu technicznego z sześcioma zapasowymi ”Exocetami”. W skład posterunku dowodzenia i wskazywania celów RCP wchodzi pojazd dowodzenia wyposażony w dwie konsole operatorskie dla dwóch-trzech operatorów, jeden radar obserwacji nawodnej TRS 2105 (firmy Thomson SCF) i zespół agregatów. Urządzenia kierowania strzelaniem pozwalają na jednoczesne przekazywanie danych o celach do dwóch wyrzutni i wydawania wskazania celu na osiem rakiet. Samochodowa wyrzutnia rakietowa przewozi cztery rakiety. Do 1990 r. Francuzi wyposażyli 12 kompletnych baterii. Wykorzystuje je również Katar oraz Tajlandia.

Sukces Exoceta” w wersji lotniczej i okrętowej spowodował, że rząd francuski zamówił w 1978 r. nową wersję tej rakiety, przeznaczoną dla francuskich okrętów podwodnych i oznaczoną jako SM 39 (początkowe oznaczenie SM 38). Prace nad nią rozpoczęto w 1979 r., a pierwsza rakieta tego typu została wystrzelona w grudniu 1982 r. Pierwsze wystrzelenie z zanurzonego okrętu odbyło się w grudniu 1982 r. Pocisk trafił do służby w Marine Nationale w kwietniu 1983 r. W 1995 r. szacowano, że zamówiono około 80 tych PoKPR-ów. Wersja SM 39 stanowi wyposażenie francuskich okrętów podwodnych. Dzięki PoKPR SM 39 okręty podwodne uzupełniły swoje uzbrojenie torpedowe o broń szybszą i działającą na większe odległości. Rakiety posiadają zarówno okręty podwodne o napędzie klasycznym typu Agosta, atomowe okręty uderzeniowe typu Rubis jak i najcenniejsze okręty podwodne z rakietami balistycznymi typu Le Redoutable i Le Triomphant. W 2009 r. w produkcji znajdowała się rakieta SM 39 Block 2, zunifikowana z wersją nawodną MM 40 Block 2. Wykorzystano w niej w większym stopniu technologię cyfrową. Rakiety SM 39 zostały również zakupione przez Pakistan, Malezję i Indie.

W odpowiedzi na coraz bardziej rozwinięte systemy okrętowej obrony przeciwrakietowej została opracowana wersja ”Exoceta” model MM 40 Block 2. Sforsowanie szybkostrzelnych systemów artyleryjskich, systemów rakietowych oraz systemów walki radioelektronicznej jest coraz trudniejsze, a nawet niemożliwe dla wielu typów starszych rakiet. Zwiększono możliwość penetracji obrony przeciwrakietowej. Nowa rakieta posiada większą skuteczność działania przy stosowaniu zakłóceń biernych i aktywnych. Osiągnięto to opracowując nowoczesny układ samonaprowadzający. Dla zwiększenia skuteczności salwy, rakiety MM 40 Block 2 mają możliwość przeprowadzania ataku wielokierunkowego. Rakieta tuż po starcie osiąga wysokość 30 m by następnie zejść do lotu na 15 m. . W odległości ok. 9000 m od celu rakieta zniża się jeszcze bardziej, do pułapu 3-5 m by w odległości 300 m zejść nawet do wysokości fal. Utrudnia to jej wykrycie, a tym samym skraca czas jaki pozostaje na reakcję systemom obronnym atakowanego obiektu.

W grudniu 2008 r. MBDA zawarł kontrakt na przebudowę 45 pocisków ”Exocet” MM 40 Block 2, należących do Marine Nationale, do standardu Block 3. Dostawy były planowane w latach 2011 i 2012. Zasadnicze zmiany dotyczą zespołu napędowego- marszowy silnik rakietowy zostanie zastąpiony silnikiem turboodrzutowym, pojawi się też całkiem nowa cyfrowa awionika, zawierająca m.in. odbiornik GPS. Modernizacja pozwoli zwiększyć zasięg pocisków do ok. 180 km, umożliwi rażenie celów lądowych oraz morskich w strefie przybrzeżnej, uodporni na zakłócanie oraz pozwoli na wykonywanie manewrów i lotów po zadanej trajektorii. W pierwszej kolejności ”Exocety” MM 40 Block 2 wejdą do uzbrojenia fregat przeciwlotniczych Forbin i Chevalier-Paul.

Wszystkie odmiany rakiet typu ”Exocet” mają podobną budowę, a ewolucji podlegały przede wszystkim elementy elektroniczne. Do końca 2005 r. wyprodukowano ok. 3400 ”Exocetow” różnych wersji, przy czym 1270 z nich to MM 38, 1100 AM 39 oraz 230 SM 39. Resztę stanowiły pociski w najnowszych wersjach nawodnych MM 40 Block 2 i Block 3. Biorąc pod uwagę ilość przeprowadzonych, faktycznych strzelań oraz różnorodność wyposażonych w ten PoKPR okrętów ”Exocet” plasuje się na pierwszym miejscu, rywalizując skutecznie ze swoim amerykańskim odpowiednikiem, rakietą Boeing ”Harpoon”. ”Exocet” stał się wzorem dla wielu innych rakiet, w tym m.in. dla chińskiej rakiety C801.

”Exocet” to niezwykle groźny, wielokrotnie sprawdzony w walce, przeciwokrętowy pocisk rakietowy. W 1980 r. rakiety z irackich śmigłowców ”Super-Frelon” zniszczyły irańskie dwie korwety Milanian i Kahnamuie, kuter rakietowy P 224 Peykan, okręt zabezpieczenia logistycznego. Później samoloty i śmigłowce irackie najczęściej atakowały bezbronne statki transportowe, tankowce, a nawet platformy wiertnicze. Trudno jest obliczyć z jakim skutkiem, gdyż różne źródła podają różne wersje tamtych wydarzeń. Według firmy Aérospatiale w latach 1981-1984 zaatakowano rakietami ”Exocet” 82 statki z których 27 zatopiono i 16 ciężko uszkodzono. W okresie od 1984 do 1988 r. zatopiono dalszych 10 statków i 78 uszkodzono.

W 1982 r. ”Exocety” zostały użyte w czasie argentyńsko-brytyjskiego konfliktu o Falklandy. Argentyna posiadała tylko sześć PoKPR typu AM 39, przenoszonych przez samoloty ”Super Etendard”. 4.05.1982 r. za pomocą rakiety AM 39 zatopiony został brytyjski niszczyciel Sheffield. 25 maja para samolotów Super Etendard zaatakowała z odległości 48 km lotniskowiec Hermes. Anglicy nie dali się zaskoczyć i postawiono zasłonę z dipoli, które sprowadziły rakiety z kierunku na lotniskowiec. Pechowo dla Brytyjczyków, główki radiolokacyjne rakiet przechwyciły nowy cel, znajdujący się w odległości 6 km od lotniskowca, kontenerowiec Atlantic Conveyor. Rakiety bez trudu naprowadziły się na cel i pomimo wystrzelonych zaraz ze statku dipoli trafiły go, zatapiając wraz z nim 15 śmigłowców. Ostatnie dwa swoje AM 39 Argentyńczycy użyli 30 maja. Dwa samoloty ”Super Etendard” i cztery typu A-4 ”Skyhawk” zaatakowały lotniskowiec Invincible. Obie rakiety zostały ponownie zmylone przez chmurę dipoli, a następnie zestrzelone przez rakiety plot ”Sea Wolf”, fregaty HMS Brilliant. Argentyńczycy użyli z lądu rakiet MM 38, zdemontowanych z okrętów. Przewiezione zostały drogą lotniczą na Falklandy. Wystrzelono dwie rakiety. Pierwsza nie trafiła w żaden cel. Druga, wystrzelona w nocy z 11 na 12 czerwca, uszkodziła brytyjski niszczyciel HMS Glamorgan. Pozostałe jeszcze na wyrzutniach lądowych trzy ”Exocety” zostały zdobyte przez brytyjskie siły inwazyjne.

17.05.1987 r. w Zatoce Perskiej amerykańska nowoczesna fregata typu Oliwer Hazard Perry USS Stark została trafiona dwukrotnie przez AM 39, wystrzelone z irackiego samoloty typu ”Mirage” F1. Rakiety nie wybuchły, jednak uszkodzenia wyłączyły okręt z linii na ponad jeden rok. Cztery lata później iracki stawiacz min został zatopiony przez MM 40 ”Exocet”, wystrzelony z kuwejckiego kutra rakietowego (niektóre źródła przypisują zatopienie irackiej jednostki rakietom ”Harpoon”, wystrzelonym z okrętu należącego do Arabii Saudyjskiej).

W Polsce.

Polska Marynarka Wojenna w połowie lat 1990-tych stanęła przed koniecznością zakupu nowych rakiet przeciwokrętowych dla okrętów rakietowych typu Orkan, samolotów, śmigłowców i ruchomych baterii brzegowych. Biorąc pod uwagę rakiety średniego zasięgu w grę wchodziły rakiety: ”Exocet”, szwedzka RBS-15, amerykańskie Boeing ”Harpoon” i rosyjskie Uran. Z czasem konkurencja zawęziła się do produktów firm Aérospatiale i SAAB Bofors. Pierwsze informacje o ”Exocetach” dla PMW mówiły jakoby o rakietach w wersji MM38 pochodzących z zapasów Marinę Nationale. Po wyjaśnieniach okazało się, że oferowane są nowe ”Exocety”, w wersji MM40 Block 2 dla okrętów i baterii nadbrzeżnych i AM39 Block 2 dla samolotów i śmigłowców zwalczania okrętów nawodnych. Ostatecznie w 2006 r. zamówione zostały dla PMW szwedzkie rakiety RBS-15.

Konstrukcja MM 38:
Rakieta MM 38 jest przechowywana w aluminiowych, hermetycznych kontenerach-wyrzutniach o długości 5,4 m i wadze 1750 kg. Mogą być one ustawione pojedynczo, po dwie, trzy lub cztery na jednej ramie. Wyposażenie:
- monoimpulsowy radar Auto Directeur Anti-Clutter (ADAC), umieszczony w główce rakiety, może wykrywać okręt typu fregata na odległości 24 km,
- układ nawigacji inercyjnej RE576,
- jednostka centralna Elaborateur d'Orde de Guidage (EOG),
- radiowysokościomierz AHV-7.
Napęd- dwa silniki rakietowe na paliwo stałe:
- startowy, pracujący przez 2 s typu Vautour,
- marszowy, pracujący ok. 110 s typu Eole V.

Konstrukcja AM 39:
Napęd- dwa silniki rakietowe na paliwo stałe:
- startowy, pracujący przez 2 s typu Condor,
- marszowy, o większej masie, pracujący ok. 110 s typu Tristan.

Konstrukcja SM 39:
Rakieta SM 39 została tak skonstruowana by mogła bez uszkodzeń przebyć dwa zupełnie odmienne środowiska: wodę i powietrze. Stworzono układ rakiety w rakiecie, z której zewnętrzna VSM (Vehicule Sous Marin) z własnym silnikiem na paliwo stałe pozwala na wyniesienie z głębin morskich tej właściwej i po odrzuceniu głowicy uwalnia ją do dalszego lotu, w odległości bezpiecznej dla okrętu podwodnego. VSM jest umieszczony w standardowych wyrzutniach torpedowych.
Rakieta SM 39 posiada cylindryczny korpus z ostro zakończoną częścią nosową. Zaopatrzony jest w cztery składane, w kształcie zbliżone do trójkątnych, skrzydła w części środkowej oraz cztery niewielkie, również trójkątne, stateczniki w części tylnej. W obu przypadkach ustawione są one w układzie krzyżowym. Pocisk składa się z pięciu przedziałów (od przodu): pierwszy- sekcja systemów naprowadzania, drugi- głowica odłamkowo-burząca Luchaire GP1A (obecnie Eurenco) o masie 165 kg (zawiera 60 kg silnego ładunku wybuchowego HBX), układ napędowy rozdzielony pomiędzy następne dwa przedziały: przednim umieszczono silnik marszowy SNPE (obecnie Roxel France) Narval, w drugim natomiast znajduje się przyspieszacz rakietowy Roxel Condor. Przyspieszacz nie zostaje odrzucony po starcie, dlatego wylot silnika marszowego poprowadzony został przez środek sekcji przyspieszacza, który go oplata. Korpus pocisku wieńczy otaczająca dysze wylotowe sekcja zawierająca zespół serwomechanizmów.

Wyposażenie:
- monopulsowa radiolokacyjna głowica samonaprowadzania ADAC firmy Dassault Electronique (poprzednio Electronique Serge Dassault),
- bezwładnościowy system nawigacyjny RE 576 produkcji Thomson-CSF (obecnie Thales),
- procesor zarządzający układem naprowadzania EOG firmy Aérospatiale,
- radiowysokościomierz AHV-7 produkcji Thomson-TRT (obecnie Thales).

Napęd- dwa silniki rakietowe na paliwo stałe:
- kompozytowy przyspieszacz rakietowy Roxel Condor, o masie 100 kg, pracujący przez 2,4 s, nadający pociskowi prędkość marszową,
- marszowy, SNPE (obecnie Roxel France) Narval (wg innych źródeł- typu Tristan), ważący 151 kg i pracujący przez 150 sekund.

Konstrukcja MM 40:
Kontener-wyrzutnia rakiety MM 40 Block 2 jest wykonany z włókna szklanego i waży tylko 390 kg.

Napęd- dwa silniki rakietowe na paliwo stałe:
- startowy, pracujący przez 2s, w wersji MM 38 typu Vautour, w wersji AM 39 typu Condor, w wersji SM 39 typu Narval, w wersji MM 40 typu Gerfault,
- marszowy, o większej masie, pracujący ok. 110 s, w wersji MM 38 typu Eole V, w wersji AM 39 typu Tristan, w wersji SM 39 typu Tristan, w wersji MM 40 typu Aither.

Dane techniczne MM 38 (wg [1]):
Długość- 5,2 m, długość rakiety w kontenerze- 5,4 m.
Masa ładunku bojowego- 165 kg, masa całkowita- 735 kg, masa rakiety w kontenerze- 1750 kg.
Zasięg- 42 km.

Dane techniczne AM 39 (wg [1]):
Długość- 4,7 m.
Masa ładunku bojowego- 165 kg, masa całkowita- 655 kg.
Zasięg- 50 km (przy strzelaniu z pułapu 300 m) do 70 km (przy strzelaniu z pułapu 10000 m), minimalna wysokość odpalenia- 50 m.

Dane techniczne SM 39 (wg [1]):
Długość- 4,7 m, długość rakiety w kontenerze- 5,8 m.
Masa ładunku bojowego- 165 kg, masa całkowita- 655 kg, masa rakiety w kontenerze- 1345 kg.

Dane techniczne MM 40 (wg [1]):
Długość- 5,8 m, długość rakiety w kontenerze- 6,2 m.
Masa ładunku bojowego- 165 kg, masa całkowita- 870 kg, masa rakiety w kontenerze- 1260 kg.
Zasięg- 70 km.

Dane techniczne MM 40 Bloc 2 (wg [1]):
Długość- m, długość rakiety w kontenerze- m.
Masa ładunku bojowego- kg, masa całkowita- 870 kg, masa rakiety w kontenerze- 1360 kg.
Zasięg- km.

Źródło:

[1] Dura M. ”Exocet- skuteczność czy reklama?”. Nowa Technika Wojskowa nr 2 i 3/1995.
[2] Rochowicz R. ”RBS 15”. Nowa Technika Wojskowa nr 1/1996.
[3] Rochowicz R. ”Rakieta przeciwokrętowa dla Polskiej Marynarki Wojennej”. Nowa Technika Wojskowa nr 8/1998.
[4] Rochowicz R. ”Przegląd rakietowych baterii nabrzeżnych”. Nowa Technika Wojskowa nr 9/1998.
[5] Chała M., Czajkowski D. ”SM39 Exocet- długie ramię okrętów podwodnych”. Nowa Technika Wojskowa nr 5/2009.
[6] (TG) ”Exocet Block 3 dla Marine Nationale”. Nowa Technika Wojskowa nr 2/2009.
blog comments powered by Disqus