PZL-126 "Mrówka", 1990

W latach 1960- tych i 1970- tych nastąpił znaczny postęp w dziedzinie chemicznej ochrony roślin przed szkodnikami. Po środkach w rodzaju DDT stosowanych w dużych dawkach, które truły wszystkie organizmy w zasięgu swego działania, przyszła kolej na nowe środki II generacji o działaniu selektywnym- toksyczne dla szkodników, lecz niegroźne dla ludzi i zwierząt. Środki III generacji charakteryzowały się jeszcze większą selektywnością, gdyż ich działanie polega na chemicznej ingerencji w proces rozwoju organizmu szkodników roślin (np. zapobiega tworzeniu się chityny, uniemożliwiając w ten sposób dojrzewanie organizmów szkodliwych owadów). Inną klasą środków ingerujących w rozwój i rozmnażanie się takich owadów są feromony- substancje zapachowe o działaniu sygnalizacyjnym, wykrywane przez owady już w niewiarygodnie małych stężeniach.
Postąp ekologii i biologii (a zwłaszcza entomologii) pozwolił na opracowanie jeszcze innej metody ochrony roślin. Wykorzystano znany od dawna fakt istnienia dynamicznej równowagi środowiska naturalnego, polegającej na współistnieniu wrogich sobie organizmów. Nadmierne rozmnożenie się pewnego gatunku (w tym przypadku szkodnika) jest naruszeniem stanu równowagi, z którym przyroda nie zawsze może sobie szybko poradzić. Można więc umiejętnie ingerować w proces powrotu do równowagi biologicznej, wprowadzając do środowiska odpowiednią ilość naturalnych wrogów szkodnika.
Nowoczesne metody ochrony roślin nie wymagają stosowania samolotów o dużym udźwigu, gdyż zużycie środków chemicznych jest rzędu kilku kilogramów na hektar. Natomiast masa środków biologicznych przeznaczonych do rozsiania na dość dużym obszarze, jest niezauważalna dla ekonomiki użytkowania samolotu. Również masa urządzeń do rozprzestrzeniania tych środków jest niewielka i w praktyce może pozostawać bez wpływu na wielkość samolotu.
Uważne śledzenie tendencji rozwojowych różnych, nieraz pozornie nie związanych ze sobą dziedzin wiedzy przyrodniczej i technicznej, doprowadziło do opracowania mini- samolotu rolniczego PZL-126 „Mrówka”. Przeznaczony był do rozprzestrzeniania chemikaliów III generacji w bardzo małych dawkach powierzchniowych (ULV) i ekologicznej ochrony lasów np. rozsiewania jaj kruszynka (Trichogramma wasp). Samolot miał również znaleźć zastosowanie do innych celów, takich jak patrolowanie lasów, wykrywanie pożarów, rozpoznawanie ognisk szkodników i chorób roślin, wykrywanie i określanie rodzajów zanieczyszczeń środowiska naturalnego oraz pomiar ich stężenia, a także do lotów treningowych i rekreacyjnych.
Koncepcję samolotu opracował w 1979 r. inż. Andrzej Słociński z PZL Warszawa-Okęcie. Projekt powstał we wczesnych latach 1980- tych. Był konsultowany przez naukowców i specjalistów ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie i Akademii Rolniczo- Technicznej w Olsztynie. Projekt wstępny samolotu został ukończony w 1983 r., po czym konstruktor rozpoczął fazę projektowania szczegółowego, zmuszony do działania poza planem produkcyjnym PZL, a więc do zdobywania niezbędnych środków finansowych i technicznych we własnym zakresie. PZL Warszawa-Okęcie udostępnił swój potencjał wykonawczy, zaś finansowanie prac zapewniało Ministerstwo Przemysłu Maszynowego (później Ministerstwo Przemysłu).
W 1985 zbudowano makietę samolotu w wielkości naturalnej i zaprezentowano ją na konferencji krajów RWPG w dziedzinie agrolotnictwa w Olsztynie (1985 r.). Zainteresowanie, jakie wzbudził samolot, wpłynęło na przyznanie niewielkich środków finansowych. W opracowaniu konstrukcji i technologii samolotu brali udział liczni konstruktorzy i technolodzy PZL- Okęcie, pracując dodatkowo poza swymi obowiązkami służbowymi.
Samolot został opracowywany na podstawie amerykańskich przepisów lotniczych FAR-23 i brytyjskich BCAR. Przepisy te pociągnęły za sobą konieczność zastosowania określonych przyrządów pilotażowych, których duża liczba wpłynęła na masę samolotu. Jednak zastosowania tych przepisów, rokowało możliwość uzyskania certyfikatów w krajach zachodnich, a więc możliwość eksportu tej konstrukcji. Na uwagę zasługuje konsekwentne wykorzystanie w konstrukcji gotowych elementów strukturalnych i części wyposażenia z innych samolotów i szybowca SZD-51 "Junior". Dla samolotu PZL-126 opracowana została unikalna aparatura rolnicza do oprysków, w postaci zawieszanych na końcach skrzydeł opływowych zbiorników, podłączanych do instalacji atomizerów.
Mrówka została przystosowana do szybkiego demontażu na elementy o wymiarach umożliwiających ich załadunek do samolotu PZL An-2. Tego rodzaju modułowość konstrukcji miała w ułatwiać również naprawy (przez wymianę całego niesprawnego modułu i jego naprawę poza samolotem), bez długotrwałego wyłączania samolotu z użytkowania.
W 1985 r. rozpoczęto wytwarzanie pierwszych elementów, w 1988 r. rozpoczął się montaż pierwszego prototypu i próby statyczne oraz wynikające z nich niewielkie poprawki. Pierwszy prototyp został ukończony w 1989 r. Do jego napędu zastosowano silnik PZL- Franklin 2A-120-C1 o mocy 44 kW. Otrzymał znaki rejestracyjne SP-MKA, zmienione później na SP-PMA. Próby lotniskowe wykonano w lutym 1990 r. Podczas tych prób doszło do kolizji z prototypem samolotu PZL-105 "Flaming", który stał przed hangarem. „Flaming” wyszedł z kolizji bez szwanku, ale „Mrówka” miała uszkodzone śmigło i zbiornik paliwa w skrzydle. Pierwszy lot odbył się w dniu 20.04.1990 r. Przez cały rok, do 4.04.1991 r. pierwszy prototyp wykonał 16 lotów. Próby potwierdziły poprawność konstrukcji. Jednak zastosowanie silnika o zbyt małej mocy było przyczyną słabych osiągów samolotu.
Na początku 1990 r. w PZL Warszawa Okęcie przebywał przedstawiciel Tajlandii, który wyraził zainteresowanie montowaniem w swym kraju samolotów PZL-126” Mrówka”. Napęd samolotu miałby stanowić silnik uznanej firmy, produkowany seryjnie.
W 1991 r. przystąpiono do budowy drugiego prototypu PZL-126P „Mrówka 2001” (P jak Poprawiony), który otrzymał silnik Rolls-Royce Continental 0-200A o mocy 74 kW oraz nowe skrzydło o większym wydłużeniu. Przemiany społeczno- gospodarcze i wolny rynek, jeszcze bardziej spowolniły program. Jego konstruowanie i budowę podjęła w 1994 r. Fundacja Agrolot, planując oblot na 1997 r. Samolot (SP-PMB) został jednak oblatany dopiero 20.10.2000 r.
Brak zainteresowania ze strony potencjalnych użytkowników, likwidacja ZUA oraz inne problemy, spowodowały wstrzymanie programu.
Konstrukcja PZL-126:
Jednomiejscowy wolnonośny dolnopłat o konstrukcji metalowej.
Płat o konstrukcji metalowej, dwudzielny, jednodźwigarowy. Obrys prostokątny, niewielki wznios dodatni. W nosku przed dźwigarem mieszczą się integralne zbiorniki paliwowe. Za dźwigarem, na górnej powierzchni skrzydła znajdują się hamulce aerodynamiczne i płytkowe przerywacze. Wewnątrz spływowej części skrzydła mieszczą się układy sterowania, do których dostęp zapewniają odejmowane pokrywy na dolnym pokryciu skrzydła. Dźwigary skrzydeł lewego i prawego nie są symetryczne: pasy w postaci kątowników są na skrzydle lewym skierowane do tyłu a na prawym- do przodu, co umożliwia montaż skrzydeł do kadłuba analogiczny jak w szybowcu. Na krawędzi spływu znajdują się klapy i klapolotki typu Junkers (tj. odsunięte od zasadniczego obrysu profilu) o klasycznej konstrukcji metalowej. Na końcach skrzydeł mogą być mocowane kompozytowe końcówki o obrysie trapezowym lub specjalne lotnicze zespoły opryskujące.
Kadłub półskorupowy, metalowy. Składa się z dwóch części przystosowanych do szybkiego wzajemnego demontażu. W części przedniej znajduje się kabina pilota, węzły mocowania skrzydeł, podwozia i zespołu napędowego oraz elementy instalacji pokładowych. W części tylnej, za kabiną, umieszczony może być rozrzutnik do rozprzestrzeniania środków biologicznych bądź inne wyposażenie. Kabina zakryta.
Usterzenie klasyczne i ma obrysy prostokątne oraz konstrukcję całkowicie metalową. Charakterystyczny jest ujemny (do przodu) skos usterzenia pionowego. Ster kierunku i niedzielony ster wysokości. Usterzenie jako całość jest przystosowane do łatwego i szybkiego demontażu. Podwozie trójkołowe z kołem przednim, stałe.
Wyposażenie- przyrządy VFR/IFR, radiostacja UHF RS-6102, transponder, VOR. Może być wyposażony w radiotelefon przeznaczony do komunikacji ze służbami naziemnymi.
Instalacje: elektryczna, hydrauliczna, przeciwpożarowa.
Wyposażenie rolnicze- w wariancie do rozpryskiwania chemikaliów o dużym stężeniu, na końcach skrzydeł mocuje się lotnicze zespoły opryskujące, opracowane specjalnie dla tego samolotu i chronione patentem. Mają one kształt opływowych zbiorników. We wnętrzu każdego z nich. mieści się do 25 dm3 cieczy roboczej, wyciskanej do przewodów instalacji na skutek niewielkiego nadciśnienia. Ciecz robocza dostarczana jest przewodem do atomizera napędzanego silnikiem elektrycznym. Do kadłuba zbiornika mocowane są 2 skrzydłowe rozpraszacze wiru podkowiastego, mające zapobiegać jego niekorzystnemu oddziaływaniu na strumień rozpylanej cieczy. Zespół Jako całość jest przystosowany do szybkiej wymiany, by uniknąć jego napełniania na samolocie i związanej z tym straty czasu. Do rozprzestrzeniania środków biologicznych służy rozrzutnik składający się z 4 współosiowych szpul, na które nawinięte są taśmy papierowe z komorami zawierającymi odpowiednio spreparowane jaja szkodnika. Urządzenie napędowo- tnące powoduje wysuwanie się taśmy poza samolot i odpowiednie jej rozcinanie, by zarażone jaja szkodnika mogły przedostać się do środowiska. W komorze rozrzutnika może być mocowane inne wyposażenie (np. do fotografowania, rozpoznawania skażeń i zanieczyszczeń powietrza).
Silnik:
- PZL-126 PZL- Franklin 2A-120-C1 o mocy 39 kW (53 KM), wg innych źródeł o mocy 44 kW (60 KM),
- PZL-126P Rolls-Royce Continental O-200A o mocy 74 kW (100 KM).
Dane techniczne PZL-126 (wg [2]):
Rozpiętość- 6,0 m, rozpiętość z zespołami opryskującymi- 6,3 m, długość- 4,66 m, wysokość- 2,53 m, powierzchnia nośna- 5,12 m2, powierzchnia nośna z opryskiwaczami- 4,5 m.
Masa startowa- 420 kg.
Prędkość robocza- 140 Km/h.
Dane techniczne PZL-126P, obliczeniowe (wg [1]):
Rozpiętość bez zbiorników- 7,66 m, rozpiętość ze zbiornikami- 8,46 m, długość- 5,25 m, wysokość- 2,8 m, powierzchnia nośna- 6,9- 7,3 m2.
Masa całkowita max- 575 kg.
Prędkość przelotowa max- 195 km/h, prędkość robocza- 140 km/h, czas lotu max- 10- 13 h.
[xxxx] „Z lotu po kraju”. Skrzydlata Polska nr 13/1990.
Galeria
Źródło:
[1] Makowski T. ”Współczesne konstrukcje lotnicze Polski”. Agencja Lotnicza Altair. Warszawa 1996.
[2] Makowski T. „PZL-126 Mrówka”. Skrzydlata Polska nr 12/1990.
[3] „Z lotu po kraju”. Skrzydlata Polska nr 13/1990.
[4] Witkowski B. "Mrówka lata". Skrzydlata Polska nr 20/1990.
[5] Czech Iwona "PZL-126 Mrówka". Lotnictwo Aviation International nr 6/1991.