PZL-43 "Czajka", 1937
("Karaś Bułgarski")

Samolot rozpoznawczo- bombowy. Polska.
Samolot rozpoznawczo- bombowy PZL-43 w barwach bułgarskiego lotnictwa wojskowego. (Źródło: via Konrad Zienkiewicz).

Samolot PZL-23 "Karaś" wzbudził zainteresowanie odbiorców zagranicznych. Samolot był pokazany na wystawie ILIS w Sztokholmie (15.05-1.06.1936 r.), oraz na Salonie Lotniczym w Paryżu (13-29.11.1936 r.). Zapytania ofertowe na wersję eksportową PZL-23 nadeszły z Rumunii, Bułgarii na 12 samolotów, Turcji na 36, Szwecji oraz z państw środkowoamerykańskich. Samolot eksportowy nie miał jeszcze wówczas osobnego oznaczenia. Nazywano go PZL-23 Série pour l'etranger, miał być napędzany francuskim silnikiem Gnôme-Rhône 14.

Początkowo zamierzano dokonać prostej adaptacji polegającej na zamianie jednego silnika na drugi. Inż. Henryk Malinowski opracował jednak nowy samolot oznaczony PZL-43. Większa masa silnika zmusiła do prze­dłużenia kadłuba o 0,27 m, co uczyniono przez przedłużenie części środkowej z kabiną. Osłona środkowej części kabiny otrzymała przekrój owalny zamiast trapezowego.

Umowę zawarto tylko z Bułgarią, która w kwietniu 1936 r. zamówiła 12 egz. PZL-43 zwanego potocznie "Karasiem Bułgarskim". Napęd miały stanowić silniki Gnôme-Rhône "Mistral Major" 14N-01. Wobec tego że silniki nie były jeszcze gotowe, zdecydowano o zamianie na silniki Gnôme-Rhône 14K. Pierwszy egzemplarz z silnikiem Gnôme-Rhône 14Kfs oblatano w lutym 1937 r. Próby w ITL przeszedł PZL-43 w okresie luty- kwiecień 1937 r. Ostatecznie zamontowano silniki Gnôme-Rhône 14Kirs. Całą serię 12 PZL-43 (wg [1]- występujące w literaturze oznaczenie tej wersji jako PZL-43A było błędne) zbudowano od lutego do kwietnia 1937 r. i dostarczono do Bułgarii w kwietniu i maju 1937 r.

Bułgaria zadowolona z zakupionych samolotów, zamówiła drugą serię 42 egz. Prototyp nowej zmodernizowanej wersji PZL-43A (wg [1]- występujące w literaturze oznaczenie tej wersji jako PZL-43B było błędne) otrzymał w ITL świadectwo homologacji 25.09.1937. Umowę na dostawę samolotów podpisano 31.03.1938 r. Napęd stanowiły silniki Gnôme-Rhône "Mistral Major" 14N-01. Seria płatowców była budowana w PZL WP-1 do sierpnia 1939 r. Pierwszą partię 12 PZL-43A dostarczono do Bułgarii w czerwcu 1939 r., następną partię 24 egz. wysłano w lipcu 1939 r.(wg [1], natomiast wg [3]- dostarczono tylko 33 PZL-43A, wg [5]- w czerwcu i lipcu po 12 egz., w sierpniu zezwolono na wywóz ostatnich 18 egz. z czego 12 odeszło do 1.09.1939 r.).

Wybuch wojny zastał w wytwórni ostatnie 6 nie wysłanych samolotów PZL-43A (wg [2]- 9 egz.). Kilka z nich, prawdopodobnie 4 (wg [1], wg [3]- 5 egz., wg [5]- 2 lub 3 egz.), 5.09.1939 r przejęła 41 Eskadra Rozpoznawcza na lotnisku Bielany. Dwa zostały uszkodzone jeszcze na Bielanach, a pozostałe dwa biorąc udział w lotach bojowych zostały zestrzelone. Niemcy na terenie PZL WP-1 przejęli dwa nie ukończone PZL-43A. Jeden po wyremontowaniu w PZL WP-2 w Mielcu został dostarczony do ośrodka badawczego w Rechlinie. W październiku 1940 r. ostatnie dwa PZL-43A (wg [1], natomiast wg [3]- 5) zostały dostarczone przez Niemców do Bułgarii. Łącznie więc dotarło do zamawiającego 38 samolotów.

Samoloty PZL-43 otrzymały w Bułgarii nazwę "Czajka" (Mewa). Samoloty PZL-43A weszły na wyposażenie 1 Dywizjonu Liniowego mającego 3 eskadry po 12 samolotów. Natomiast PZL-43 (9 samolotów) stanowiły wyposażenie 2 eskadry Kadrowego Dywizjonu instruktorów lotniczych. Od 1942 r. były w wyposażeniu 1 Pułku Rozpoznawczego i 2 Pułku Liniowego. W latach 1943 i 1944 wykorzystano je bojowo w operacjach przeciwpartyzanckich. W sierpniu 1944 r. PZL-43 stanowiły wyposażenie 113 i 123 eskadr bliskiego rozpoznania 1 dywizjonu 1 pułku rozpoznawczego. Do końca roku zostały wycofane do eskadr szkolnych i zastąpione przez samoloty KB-11 (KaB-11) "Fazan". Ostatnie PZL-43 były wycofane z użytku latem 1946 r.

W drugiej połowie 1939 r. samoloty PZL-43A oferowane były dla lotnictwa wojskowego Iranu.

Konstrukcja.
Trzymiejscowy dolnopłat wolnonośny o konstrukcji metalowej.
Płat trapezowy, trójdzielny, duralowy. Część środkowa- dwudźwigarowa, kra­townicowa z żebrami z blachy falistej, kryta blachą, z chodnikiem przy kadłu­bie. Części zewnętrzne płata z kesonem typu PZL z blachy falistej, zakończonym z przodu i tyłu pionowymi ściankami. Nosek płata i część spływowa odejmo­wane. Pokrycie blachą gładką. Lotki szczelinowe, odciążone aero­dynamicznie, wychylane różnicowo, klapy krokodylowe. Lotki i klapy kryte blachą gładką.
Kadłub półskorupowy, podłużnicowo- wręgowy, pokryty gładką blachą duralową. Tył kadłuba łączony z dwóch połówek. Podkadłubowa gondola stanowiła integralną część konstrukcji kadłuba. Osłona kabiny z rur stalowych i kształtowników duralowych, kryta celuloidem i szkłem organicznym. Kabiny pilota i obserwatora zakryte, kabina strzelca odkryta. Z miejsca obserwatora łatwy dostęp do gondoli podkadłubowej, tzw. kołyski bombardierskiej, obsługiwanej przez obserwatora i zawierającej z przodu stanowisko bombardierskie i z tyłu stanowisko strzeleckie.
Usterzenie wolnonośne konstrukcji półskorupowej. Stateczniki i stery kryte blachą gładką. Na sterze wysokości- klapka odciążająco- wyważająca.
Podwozie klasyczne stałe. Podwozie główne dwukołowe, jednogoleniowe, podparte od tyłu zastrzałem, wyposażone w amortyzatory olejowo- powietrzne Avia, oraz koła mocowane w stalowych nitowanych widelcach, z hamulcami pneumatycznymi. Owiewki podwozia z blachy duralowej z brezentowym ela­stycznym łącznikiem owiewki koła z owiewką goleni. Płoza ogonowa z samonastawną stopą odlaną z hiduminium i z amortyzatorem olejowo- powietrznym, Avia.

Wyposażenie- zestaw przyrządów pilotażowo- nawigacyjnych i kontroli pracy silnika.
Radiostacja pokładowa Philips VR-27B.

Uzbrojenie:
- PZL-43- 2 stałe, zsynchronizowane karabiny maszynowe pilota PWU wz. 33 kal. 7,92 mm, 1 ruchomy karabin maszynowy PWU wz. 33 kal. 7,92 mm w gondoli podkadłubowej, 1 ruchomy karabin maszynowy PWU wz. 33 kal. 7,92 mm na stanowisku tylnego strzelca. Udźwig bomb 700 kg,
- PZL-43A- 2 stałe, zsynchronizowane karabiny maszynowe pilota PWU wz. 36B kal. 7,92 mm, 1 ruchomy karabin maszynowy PWU wz.36R kal. 7,92 mm w gondoli podkadłubowej, 1 ruchomy karabin maszynowy PWU wz.36R kal. 7,92 mm na stanowisku tylnego strzelca. Udźwig bomb 700 kg.

Silnik- chłodzony powietrzem, 14- cylindrowy, w układzie podwójnej gwiazdy:
- PZL-43- Gnôme-Rhône 14 Kirs o mocy nominalnej 662 kW (900 KM) i maksymalnej 685 kW (930 KM). Śmigło trójłopatowe, metalowe, Gnôme-Rhône, przestawialne na ziemi,
- PZL-43A- w układzie podwójnej gwiazdy Gnôme-Rhône ”Mistral Major” 14 NO1 o mocy nominalnej 700 kW (950 KM) i maksymalnej 721- 751 kW (980- 1020 KM).

Dane techniczne PZL-43A (wg [1]):
Rozpiętość- 13,95 m, długość- 9,95 m, wysokość- 3,3 m, powierzchnia nośna- 26,8 m2.
Masa własna- 2200 kg, masa użyteczna- 900- 1325 kg, masa całkowita- 3100- 3525 kg.
Prędkość max- 365 km/h, prędkość przelotowa- 300 km/h, prędkość min.- 115 km/h, wznoszenie- (wg [2]- 7,5) m/s, czas wznoszenia na 4000 m- 12', pułap- 8500 m, zasięg- 600- 1250 km.

Galeria

  • PZL-43, rysunek w rzutach. (Źródło: Glass Andrzej ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”).

Źródło:

[1] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939”. Wyd. Bellona. Warszawa 2003.
[2] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1977.
[3] Glass A. ”Samoloty PZL 1928-1978”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1980.
[4] Mazur W. ”Niepotrzebna broń (cz. II)”. Lotnictwo nr 2/2006.
[5] Cynk J. B. ”Polskie lotnictwo wojskowe w okresie międzywojennym” Lotnictwo nr 9/2004.
[6] Glass A. "Polskie konstrukcje lotnicze do 1939". Tom 3. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2008.
blog comments powered by Disqus