Na zamówienie lotnictwa wojskowego inż. Stanisław Prauss, przy współpracy dr. inż. Franciszka Misztala, zaprojektował samolot rozpoznawczo-bombowy PZL-23 ”Karaś”. Konkurentem był oblatany w 1931 r. górnopłat PWS-19 oraz nie zrealizowany projekt Lublin R-XVII. PZL-23 powstał w wyniku przeróbki projektu lekkiego 6-miejscowego samolotu komunikacyjnego PZL-13. W samolocie tym została zastosowana kesonowa konstrukcja skrzydła projektu dr. inż. Misztala, wypróbowana uprzednio na PZL-19. Cechą charakterystyczną samolotu była umieszczona pod kadłubem gondola strzelecko-bombardierska zwana ”kołyską”, która zawierała z przodu stanowisko bombardierskie, a z tyłu strzeleckie. ”Karaś”, był samolotem nowoczesnym, bardzo dobrze dopracowanym i starannie ukształtowanym. Pierwszy prototyp PZL P-23/I został oblatany w sierpniu 1934 r. Prototyp po próbach w IBTL został przekazany jako pomoc naukowa do SPL Grupa Techniczna na Mokotowie.

W międzyczasie ukończony został drugi prototyp PZL-23/II. W wyniku prób pierwszego prototypu przekonstruowano w nim kabinę i obniżono silnik w celu uzyskania lepszej widoczności z kabiny. Został oblatany w marcu 1935 r. i wkrótce przekazany do prób w IBTL. Stanowił wzorzec dla produkcji seryjnej. Został kompletnie rozbity 27.07.1935 na Okęciu. Trzeci prototyp PZL-23/III ukończono i oblatano wczesną jesienią 1935 r. Wprowadzono na nim kilka kolejnych modyfikacji. W międzyczasie podjęto przygotowania do rozpoczęcia produkcji seryjnej. Pierwszy seryjny egzemplarz PZL-23A ”Karaś” został oblatany w czerwcu 1936 r. Zbudowano 40 samolotów, które potraktowano jako serię próbną. Wady zastosowanego silnika Skoda-Bristol ”Pegaz IIM2” spowodowały, iż opracowano ulepszoną wersję oznaczoną PZL-23B, napędzaną mocniejszym i bardziej niezawodnym silnikiem Bristol ”Pegasus VIIIA”. Produkcję tych samolotów uruchomiono na początku 1937 r. Pierwszy oddany został 1.03.1937 r., a ostatni 15.03.1938 r. Razem zbudowano 253 egz. z tego: 3 prototypy, 40 PZL-23A i 210 PZL-23B.

W 1936 r. został zbudowany czwarty prototyp PZL-23/IV, który ostatecznie otrzymał oznaczenie PZL-42.

W III kwartale 1936 r. samoloty PZL P-23A weszły do użycia w pułkach lotniczych. Pierwszymi eskadrami, które je otrzymały, były 11 i 12 EL z 1 PL. Od wiosny 1937 r. eskadry zaczęły otrzymywać samoloty w wersji PZL-23B. Otrzymały je eskadry 11,12 z 1 PL; 21, 22, 24 z 2 PL; 31, 32, 34, 35 z 3 PL; 41, 42 z 4 PL; 51, 55 z 5 PL; 64, 65 z 6 PL. Eskadry bombowe 211, 212 i 213 po wycofaniu Fokkerów F-VIIB/3m, a przed wprowadzeniem PZL- 37 ”Łoś”, miały przejściowo w wyposażeniu ”Karasie”. Otrzymały je także eskadry bombowe 214 i 215 oczekujące na samoloty LWS-6 ”Żubr”. Natomiast dla skadr liniowych 61 i 62 nie starczyło już ”Karasi” i do czasu ich rozformowania w maju 1939 r. latały na Potezach XXV z silnikiem ”Jupiter VIIF”.

Samolot PZL-23 wzbudził zainteresowanie odbiorców zagranicznych. Samolot był pokazany na wystawie ILIS w Sztokholmie (15.05-1.06.1936 r.), oraz na Salonie Lotniczym w Paryżu (13-29.11.1936 r.). Zapytania ofertowe nadeszły z Rumunii na wersję eksportową PZL-23 z silnikiem GR-14K, Bułgarii na 12 samolotów, Turcji na 36, Szwecji oraz z państw środkowoamerykańskich. Umowę jednak zawarto tylko z Bułgarią, która w kwietniu 1936 r. zamówiła 12 PZL-23 ”serie pour l'etranger”, a w istocie na PZL-43 zwanego potocznie ”Karasiem Bułgarskim”.

W okresie napięcia politycznego w stosunkach z Litwą w marcu 1938 r. 108 PZL-23B wykonało 20.03.1938 r. lot demonstracyjny wzdłuż granicy z Litwą. W związku z przelotem w kwietniu 1938 r. kilku samolotów obcych, prawdopodobnie sowieckich, nad terytorium Polskim do Czechosłowacji, samoloty PZL-23 z 6 PL patrolowały od 15.04.1938 r. wschodnią granicę państwa. W celu zabezpieczenia z powietrza operacji Zaolziańskiej sformowano 24.09.1938 r. lotnictwo Samodzielnej Grupy Operacyjnej ”Śląsk”, w skład którego weszły ”Karasie” z 1 dywizjonu liniowego 2 PL. Natomiast w 1 PL postawiono w stan pogotowia alarmowego ”Karasie” z dywizjonów 1/1 liniowego i 11/1 bombowego. Wobec pokojowego rozwiązania konfliktu do użycia lotnictwa nie doszło. PZL-23 uchodziły wówczas za samoloty przestarzałe. Pod koniec 1939 r. miała się zacząć wymiana na PZL-46 ”Sum”. Ze względu na brak dostatecznej ilości samolotów PZL-23B, w marcu 1939 r. zostały rozformowane eskadry 11, 12 EL z 1 PL i 61 i 62 EL z 6 PL, a w maju 1939 r. dodatkowo 35 EL z 3 PL. Latem 1939 r. ”Karasie” z 4 PL prowadziły rozpoznanie umocnień i ewentualnych miejsc koncentracji wojsk na obszarze Prus Wschodnich w rejonie Malborka, Olsztyna, Królewca i nad W.M. Gdańskiem.

Z chwilą ogłoszenia mobilizacji eskadry ”Karasi” przydzielono do Brygady Bombowej, oraz do lotnictwa armijnego. W Brygadzie Bombowej, znajdującej się w dyspozycji Naczelnego Wodza, znalazły się: I Dywizjon bombowy lekki w składzie: 1 EB (eks 21 EL) i 2 EB (eks 22 EL), II Dywizjon bombowy lekki w składzie: 4 EB (eks 64 EL) i 5 EB (eks 65 EL), oraz 55 Samodzielna Eskadra Bombowa. Eskadry rozpoznawcze zostały przydzielone do następujących związków operacyjnych: 24 ER do Armii ”Kraków”, 31 ER do Armii ”Karpaty”, 32 ER do Armii ”Łódź”, 34 ER do Armii ”Poznań”, 41 ER do Armii ”Modlin”, 42 ER do Armii ”Pomorze” i 51 ER do SGO ”Narew”. W składzie eskadr bombowych 1.09.1939 r. znajdowało się 50 PZL-23B, a w eskadrach rozpoznawczych 64, razem 114 PZL-23B (wg [1], natomiast wg [3]- 118). W szkolnictwie, w rezerwie i w remontach było około 75 ”Karasi”. PZL-23A było w szkołach 25, a w rezerwie i remontach 10. Ogółem wojsko miało na stanie około 224 PZL-23A i B, z tego 170 zdolnych do lotu. W czasie trwania działań wojennych ”Karasie”, przeważnie szkolne PZL-23A, znalazły się w zaimprowizowanych jednostkach sformowanych w Dęblinie przy Eskadrze Ćwiczebnej Pilotażu nr 3 SPL/CWL-1 (17 egz.) i Rezerwowej Eskadrze Rozpoznawczej SPL/CWL-1 (7 egz.) oraz w Plutonie Lotniczym Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej (2 egz. z Eskadry Ćwiczebnej Pilotażu nr 3 SPL/CWL-1).

W Kampanii Wrześniowej ”Karasie” były wykorzystane zarówno do bombardowania, jak i rozpoznania. Ataki bombowe przeprowadzano przeciw kolumnom i zgrupowaniom wojsk pancernych i zmotoryzowanych. Najpoważniejszymi ich akcjami było bombardowanie niemieckich kolumn pancernych pod Radomskiem, Pułtuskiem i Różanem. ”Karasie” z lotnictwa armijnego przeprowadzały loty rozpoznawcze na rzecz swoich związków operacyjnych. Razem ”Karasie” z Brygady Bombowej wykonały 186 lotów bojowych, zrzucając 64 ton bomb, a Karasie z lotnictwa armijnego 258 lotów rozpoznawczych i innych (w tym 12 bombowych) zrzucając 25 ton bomb. Ogółem zrzucono na nieprzyjaciela 89 ton bomb (wszystkie dane wg [1]). W walkach wzięło udział 166 ”Karasi” (wg [1], natomiast wg [3]- 120), z których 146 (wg [1], natomiast wg [3]- 112) uległo zniszczeniu. Żaden inny typ samolotu nie poniósł tak dużych strat w Wojnie Obronnej 1939 roku.

W ręce Niemców dostało się kilkanaście uszkodzonych ”Karasi”, którzy nie wykazali nimi zainteresowania. Natomiast Rosjanie na lotnisku Skniłów we Lwowie zdobyli 4 ”Karasie” z 55 Samodzielnej Eskadry Bombowej, oraz na na lotnisku w Brodach 14 dalsze egz. (wg [2]- 1 lub 2 PZL-23B). Kilka z nich było sprawnych. ”Karasie” były jedynymi polskimi samolotami bojowymi, które w ZSRR zakwalifikowano jako sprzęt przydatny dla tamtejszych eskadr bombowych. Do Rumunii ewakuowano 20 w wersjach PZL-23A i PZL-23B (wg [1], natomiast wg [2] i [3]- 11 PZL-23B oraz 20 samolotów PZL-23A). Rumunia bezprawnie włączyli ”Karasie” do swojego lotnictwa. Weszły na wyposażenie w 73 eskadrze bombowej lekkiej 6 pułku lotniczego. Po ataku na ZSSR wykorzystane były w walkach w Besarabii, nad Dniestrem oraz w Odessie i pod Stalingradem. W połowie 1943 r. zostały wycofane do II linii. W 1944 r. sformowano z nich eskadrę przeznaczoną do nocnych nalotów nękających. Bardzo wyeksploatowane uległy kasacji w pierwszych latach po zakończeniu wojny.

Konstrukcja.
Trzymiejscowy dolnopłat wolnonośny o konstrukcji metalowej.
Płat nośny trójdzielny, duralowy. Skrzydło środkowe o konstrukcji dwudźwigarowej, skrzydła zewnętrzne z kesonem Misztala. Pokrycie blachą duralową.
Kadłub półskorupowy, podłużnicowo-wręgowy, pokryty gładką blachą duralową. Podkadłubowa gondola stanowiła integralną część konstrukcji kadłuba. Kabiny pilota i obserwatora zakryte, kabina strzelca odkryta.
Usterzenie wolnonośne, półskorupowe, pokrycie z gładkiej blachy duralowej.
Podwozie klasyczne stałe.

Uzbrojenie- 1 stałe karabin maszynowy pilota PWU FK wz. 33 kal. 7,92 mm i 2 ruchome karabiny maszynowe Vickers wz. F kal. 7,92 mm w górnym i dolnym stanowisku. We wrześniu 1939 r. w niektórych ”Karasiach” zamontowano nowe k.m. PWU FK wz. 37 kal. 7,92 mm. Udźwig bomb- 700 kg.
Wyposażenie radiostacja pokładowa N-1 UL typ Philips seria 1, aparat fotograficzny KW 18x24, F30 lub KW 18x24, F70 oraz ręczny KR 10x12 F16,5', rakietnica sygnałowa Perkun wz. 36 kal. 35 mm; race oświetlające Holt, instalacja elektryczna, instalacja tlenowa Siebe Gorman lub FMPV oraz gaśnice automatyczne Salva A i Salwa RA.

Silnik- gwiazdowy:
- PZL-23/I- Bristol ”Pegasus IIM2” o mocy nominalnej 420-442 kW (570-600 KM) i maksymalnej 471-493 kW (640-670 KM);
- PZL-23A- Skoda lub PZL WS ”Pegaz IIM2” o mocy nominalnej 420-442 kW (570-600 KM) i maksymalnej 471-493 kW (640-670 KM);
- PZL-23B- PZL-WS ”Pegaz 8A” o mocy nominalnej 478-500 kW (650-680 KM) i maksymalnej 508-530 kW (690-720 KM) (wg [1], natomiast wg [3]- o mocy 504-522 kW (685-710 KM));

Dane techniczne PZL-23A (wg [1]):
Rozpiętość- 13,95 m, długość- 9,682 m, wysokość- 3,3 m, powierzchnia nośna- 26,8 m².
Masa własna- (wg [2]- 1928) kg, masa użyteczna- (wg [2]- 885-1500) kg, masa całkowita- (wg [2]- 2813-3428) kg.
Prędkość max- 304 km/h, prędkość przelotowa- (wg [2]- 220-240) km/h, prędkość min.- 110 km/h, wznoszenie- (wg [2]- 6,5) m/s, pułap- 5800 (wg [2]- 3000) m, zasięg- 1300 km.

Dane techniczne PZL-23B (wg [1]):
Rozpiętość- 13,95 m, długość- 9,682 m, wysokość- 3,3 m, powierzchnia nośna- 26,8 m².
Masa własna- 1928-1980 kg, masa użyteczna- 885-1546 (wg [2] i [3]- 913-1546) kg, masa całkowita- 2813-3526 (wg [3]- 2893-3525) kg.
Prędkość max- 319 km/h, prędkość przelotowa- (wg [2] i [3] 270) km/h, prędkość min.- 110 km/h, wznoszenie- (wg [2] i [3]- 6,7) m/s, czas wznoszenia na 1 000 m- 2'25", pułap- 7300 m, zasięg- 1020 (wg [2] i [3]- 1260) km, zasięg max- 1455 km, czas lotu max- 6 h 30'.