PWS-33 "Wyżeł", 1938
(PZL "Wyżeł")

Samolot treningowy. Polska.
Pierwszy prototyp samolotu treningowego PWS-33/I "Wyżeł". (Źródło: archiwum).

W 1936 r., w związku z zamiarem wprowadzenia do użytku w lotnictwie wojskowym nowoczesnych dwusilnikowych samolotów bombowych PZL-37 "Łoś" i pościgowych PZL-38 "Wilk", powstała potrzeba zbudowania dwusilnikowego samolotu, który mógłby służyć do przeszkalania pilotów na samoloty dwusilnikowe oraz do treningu nawigacyjnego, strzeleckiego i bombowego innych członków załóg. Projekt wstępny dwusilnikowego samolotu treningowego opracował w Państwowych Zakładach Lotniczych dr inż. Franciszek Misztal. W pierwszej połowie 1936 r. inż. Wacław Czerwiński rozpoczął pracę w PZL w Warszawie i jemu powierzono zaprojektowanie samolotu. Latem 1936 r. podporządkowano Podlaską Wytwórnię Samolotów Wytwórni Płatowców PZL, wówczas dalszy rozwój tego samolotu przekazano do PWS, gdzie budowano samoloty drewniane, a wytwórnia nie miała tak dużych zamówień jak PZL.

Pod koniec 1936 r. Dowództwo Lotnictwa złożyło zamówienie na samolot oznaczony PWS-33 "Wyżeł". Projekt konstrukcyjny opracowany został w 1937 r. Głównym konstruktorem został inż. Wacław Czerwiński. Jego zastępcą w zespole był inż. Zygmunt Jabłoński. W PWS zatrudniono dr. inż. Franciszka Misztala z PZL w charakterze konsultanta. W efekcie "Wyżeł" otrzymał sylwetkę bardzo przypominającą "Wilka". "Wyżeł" był pierwszym polskim drewnianym samolotem o konstrukcji skorupowej. W zimie 1937/1938 gotowa była makieta.

W 1938 r. PWS wybudowała dwa prototypy samolotu. W lecie 1938 r. płatowiec przeszedł próby statyczne. W lecie 1938 r. inż. Michał Rosnowski zaprojek­tował zabudowę w przodzie kadłuba jednego karabinu maszynowego. Pod koniec sierpnia 1938 r. został oblatany prototyp PWS-33/I. Samolot był poprawny w locie. Pod oznaczeniem PZL "Wyżeł" został wystawiony na Międzynarodowym Salonie Lotniczym w Paryżu (25.11.-11.12.1938 r.), wzbudzając duże zainteresowanie.

Drugi prototyp PWS-33/II został oblatany pod koniec stycznia 1939 r. Miał on zmodyfikowane osłony silni­ków. Wiosną 1939 r. przeszedł on próby w ITL. 17.07.1939 został przekazany na próby eksploatacyjne w Dywizjonie Doświadczal­nym ITL.

Pod koniec 1938 r. rozpoczęto przygotowania do produkcji serii 50 egz. Liczbę potrzebnych PWS-33 określono na 100 samolotów (wg [4] i [5]- w PWS awizowano zamówienie 130 egz.). W marcu 1939 . po zmianie na stanowisku Dowódcy Lot­nictwa wstrzymano produkcję.

Inż. Czerwiński opracował ulepszoną wersję "Wyżeł II", o nieco większych wymiarach, napędzaną nowymi, dobrze zapowiadającymi się silnikami gwiazdowymi Avia "Delfin 3T". Po otrzymaniu "Delfinów" i wzmocnieniu uzbrojenia "Wyżeł" wchodziłby powoli w rolę zaniechanego PZL-38 "Wilk". Prawdopodobnie w przypadku przedłużenia prac przy PZL-48 "Lampart" mógł zostać wybrany do realizacji samolot "Wyżeł II" lub rozwinięta z niego konstrukcja. W czerwcu 1939 r. zamówienie na PWS-33 zostało ponowione i wkrótce przystąpiono do uruchomienia pierwszej serii (wg [4] i [5]- 25 egz.) z terminem dostawy na początku 1940 r. Dalszy rozwój konstrukcji przerwał wybuch II wojny światowej.

We wrześniu 1939 r. PWS-33/I został zniszczony po zbombardowaniu wytwórni przez Niemców. Uszkodzony PWS-33/II, znajdujący się w próbach eksploatacyjnych w Dywizjonie Doświadczalnym ITL w Warszawie na Okęciu, został zdobyty przez Niemców, nieznacznie uszkodzony i uległ zniszczeniu (wg [2 i [6]- został wystawiony w Muzeum Lotnictwa w Berlinie.)

"Wyżeł" był bardzo udanym samolotem. Należał do jednych z pierwszych w świecie samolotów specjalnie zaprojektowanych do przeszkalania załóg na samoloty dwusilnikowe.

Konstrukcja.
Dwumiejscowy dolnopłat wolnonośny o konstrukcji drewnianej.
Płat trapezowy z eliptycznymi koń­cami, drewniany, niedzielony, dwudźwigarowy (dźwigary skrzynkowe), kryte sklejką (keson międzydźwigarowy kryty grubą sklejką). Profil płata IAW-192 12%, zaś na odcinku z lotką IAW-828. Płat mocowany w wykroju kadłuba do wręg przy pomocy 4 sworzni. Na krawędzi natarcia automatyczne sloty na odcinku skrzydła naprzeciw lotek. Sloty blo­kowane przez zamknięcie klap. Klapy uruchamiane pneumatycznie. Na klapach i lotkach dodatkowo metalowe spoilery. Łoże silników spawane z rur stalowych. Osłony silników z blachy duralowej.
Kadłub o przekroju eliptycznym, drewniany, półskorupowy, kryty sklejką brzozową bakelitową. Nos kadłuba i zakończenie tyłu- z blachy duralowej. Kabina zakryta, z odsuwanymi do tyłu częściami osłon nad kabinami. Tył kabiny kryty sklejką. Między kabinami wzmocniona przeciwkapotażowa wręga kadłuba. Przednia kabina ucznia, tylna instruktora. Dół przodu kadłuba  oszklony w celu ułatwienia bombar­dowania z lotu nurkowego.
Usterzenie drewniane, wolnonośne, uste­rzenie pionowe podwójne. Stateczniki kryte sklejką, stery- płótnem. Dźwigary sterów z rury stalowej. Profil usterzenia poziomego skierowany grzbietem do dołu, profil usterzeń pionowych skie­rowany grzbietem w stronę kadłuba. Stery kierunku wychylane różnicowo tylko w stronę kadłuba. Na sterze wysokości klapki wyważające- odciążające. Na ste­rach kierunku klapki odciążające.
Podwozie dwugoleniowe z amorty­zatorami olejowo- powietrznymi PZL, chowane pneumatycznie w gondole silni­kowe. Koła niskociśnieniowe z hamulcami pneumatycznymi, po schowaniu wysta­jące do połowy z gondol. W gondolach za pomieszczeniem na podwozie- bagaż­nik. Płoza ogonowa stalowa, z metalowym trzewikiem i z amortyzatorem olejowo- powietrznym. Podwozie zostało tak zaprojektowane, że po złożeniu z gondoli wystawała połówka koła z końcami osi opartymi o okucia, co chroniło konstrukcję samolotu podczas przymusowego lądowania ze schowanym podwoziem.

Uzbrojenie- 1 stały karabin maszynowy pilota PWU wz. 36 kal. 7,9 mm. Udźwig bomb- 25 lub 50 kg (wg [5]- pod zewnętrznymi częściami płata wyrzutniki na 2 bomby 12,5 kg).

Wyposażenie- obie kabiny wyposażone w komplet przyrzą­dów1 pokładowych do pilotażu bez widoczności ziemi, a tylko nieliczne przyrządy umieszczone w przedniej kabinie, dobrze widoczne z tylnej.
Fotokarabin K-38, rakietnica, reflektory (do lądowania i sygnalizacyjny) w przedzie kadłuba. Instalacja elektryczna zasilana prądnicą 300 W napędzaną przez silnik.

Napęd- 2 silniki chłodzone powietrzem, 4- cylindrowe, rzędowe PZInż. "Major 4B" o mocy nominalnej 88 kW (120 KM) każdy i mocy startowej 96 kW (130 KM) każdy.
Śmigła dwułopatowe, drewniane, stałe. Dwa zbiorniki paliwa (połączone ze sobą) w skrzydłach, mogące zasilić każdy silnik niezależnie.

Dane techniczne PWS-33 (wg [2]):
Rozpiętość- 9,3 (wg [1] i [3]- 9,26, wg [5]- 9,29) m, długość- 6,0 (wg [1] i [5]- 6,94, wg [3]- 6,93) m, wysokość- 2,6 (wg [1], [3] i [5]- 2,56)m, powierzchnia nośna- 12,7 m2.
Masa własna- 950 kg, masa użyteczna- 460 kg, masa całkowita- 1410 kg.
Prędkość max- 315 km/h, prędkość przelotowa- 260 km/h, prędkość min.- 100 km/h, wznoszenie- 4,5 (wg [1]- 5,4) m/s, pułap- 4500 m, zasięg- 1160 km, czas trwania lotu- (wg [1] i [5]- 4,5) h.

Galeria

  • PWS-33 ”Wyżeł”, rysunek w rzutach. (Źródło: Glass Andrzej ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”).
  • Pierwszy prototyp PWS-33/I ”Wyżeł” w widoku z tyłu. (Źródło: archiwum).
  • Pierwszy prototyp PWS-33/I ”Wyżeł” w widoku z przodu. (Źródło: archiwum).
  • Pierwszy prototyp PWS-33/I ”Wyżeł” na Salonie Paryskim w 1938 r. (Źródło: archiwum).
  • Drugi prototyp PWS-33/II ”Wyżeł”. (Źródło: archiwum).
  • Drugi prototyp PWS-33/II ”Wyżeł” zdobyty we wrześniu 1939 r. przez Niemców. (Źródło: archiwum).
  • Drugi prototyp PWS-33/II ”Wyżeł” zdobyty we wrześniu 1939 r. przez Niemców. (Źródło: archiwum).

Źródło:

[1] Morgała A. ”Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939”. Wyd. Bellona. Warszawa 2003.
[2] Chwałczyk T., Glass A. ”Samoloty PWS”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1990.
[3] Glass A. ”Samoloty PZL 1928-1978”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1980.
[4] Cynk J. B. ”Polskie lotnictwo wojskowe w okresie międzywojennym” Lotnictwo nr 9/2004.
[5] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 2. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2007.
[6] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1977.
blog comments powered by Disqus